بررسی راهکارهای ساماندهی و تمرکززدایی از تهران و طراحی الگوی بهینه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

چکیده
روند راهکارها و راهبردهای بیان‌شده برای حل مسائل و مشکلات تهران بعد از طی مراحل مختلف به قانون امکان‌سنجی مرکز اداری و سیاسی کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران رسیده است. هدف این پژوهش پرداختن به مادة 1 این قانون و طراحی الگوی ساماندهی و تمرکززدایی از تهران است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نوع کاربردی است. جمع‌آوری داده‌ها نیز با استفاده از منابع کتابخانه‌ای- اسنادی و روش پیمایشی انجام گرفته است. نتایج نشان داد، باید بخش اول این قانون را کنار گذاشت و راهکارهای ساماندهی و تمرکززدایی را جایگزین کرد. همچنین، نتایج نشان داد اجرانکردن دقیق قوانین موجود در زمینة تمرکززدایی و ساماندهی، نگاه نقطه‌ای به تهران و درنظرنگرفتن منطقة شهری به‌عنوان یک کل واحد، بی‌توجهی به ابعاد مسئله‌دار تمرکز (ابعاد اقتصادی) و عدم پیگیری همزمان سیاست‌های ساماندهی و تمرکززدایی، باعث شده است سیاست‌های ساماندهی و تمرکززدایی کم‌اثر شود. در همین زمینه، ابتدا فهرستی از راهکارها از پژوهش‌های پیشین استخراج و با به‌کارگیری روش دلفی غربال‌گری شد و با ترکیب راهکارهای پیشین و نظر اعضای پانل دلفی، 30 راهکار اصلی در قالب الگوی ساماندهی و تمرکززدایی از تهران توسط اعضای پانل تأیید شد.

کلیدواژه‌ها


. ابراهیم‌زاده، عیسی، موسوی، میرنجف و باقری کشکولی، علی (1395). بررسی میزان تأثیرگذاری جابه‌جایی برخی از کارکردهای شهر تهران در ساماندهی وضعیت پایتخت در ایران. فصل‌نامة ژئوپلیتیک، سال 12، شمارة 1، صفحات 165-136.
2. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1394). آمار کل ماندة تسهیلات و سپرده‌های ریالی و ارزی بانک‌ها و مؤسسة اعتبارى توسعه به‌تفکیک استانی (94-1385). برگرفته از http://www.cbi.ir/simplelist/6068.aspx.
3. برنامة رویداد (1393). نظر مخالفان و موافقان انتقال پایتخت. ایران: شبکة خبر.
4. پایگاه صوتی، تصویری و خبری ادارة کل مجلس (1393). مخالفان و موافقان انتقال پایتخت. ایران: شبکة اول سیما.
5. جعفری، داود، باباجانی، جعفر و کریمی اسبوئی، سمانه (1392). ارزیابی پایداری منابع مالی و درآمدی شهرداری تهران. فصل‌نامة اقتصاد و مدیریت شهری، دورة 2، شمارة 7، صفحات 34-15.
6. چشم‌انداز نقش ملی و فراملی تهران (1384). وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. مطالعات فرادست طرح جامع تهران
7. حافظ‌نیا، محمدرضا (1391). جغرافیای سیاسی ایران. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت.
8. حبیب‌نژاد، سید احمد (1389). بررسی حقوقی شوراهای اسلامی شهر در پرتو اصول تمرکززدایی. حقوق اسلامی (فقه و حقوق)، دورة 5، شمارة 20، صفحات 132-111.
9. حسینی داورانی، سید عباس (1392). انتقال پایتخت تلاشی برای پاک‌کردن صورت‌ مسئله. ماهنامة تراز (18).
10. خالو باقری، مهدیه (1391). رویارویی با نابرابری فضایی ضمن به­کارگیری برنامه­ریزی مبتنی بر ارتقای کیفیت زندگی (مورد مطالعه: منطقة 13 شهر تهران). فصل‌نامة اقتصاد و مدیریت شهری، دورة 1، شمارة 1، صفحات 67-49.
11. دانشگاه تربیت مدرس (1393). مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت.
12. داودی، سید مجید (1389). امکان‌سنجی جابه‌جایی و انتقال مراکز سیاسی، اداری و اقتصادی پایتخت به خارج از تهران (بررسی مقدماتی موضوع). تهران.
13. رضایی، رحیم، تابدیق، حسن اف و قاسم اوغلی، صالح‌نقی (۱۳۹۰). بررسی و تحلیل سیاست‌های تمرکززدایی از کلان‌شهر تهران با نگاهی به برنامة پنجم توسعة انتقال سازمان‌ها وزارتخانه‌ها و کارمندان از تهران. یازدهمین کنگره جغرافی‌دانان ایران، تهران، انجمن جغرافیایی ایران، دانشگاه شهید بهشتی.
14. رضوانی، محمدرضا (1389). شهر گریزی و چشم‌انداز تمرکززدایی در شهر تهران. نشریة مدیریت شهری، دورة 8، شمارة 25، صفحات 62-49.
15. رضویان، محمدتقی (1383). تمرکززدایی در کشورهای درحال‌توسعه و ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات شروین.
16. رمضان علی، فتاح و سلطانی، فاطمه (1391). چگونگی کاربرد قوانین و مقررات برای سامان‌بخشی صنایع و مشاغل شهر. شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران. برگرفته از http://samandehi.tehran.ir/Default.aspx?tabid=73&language=fa-IR.
17. رهنمایی، محمدتقی و شاه‌حسینی، پروانه (1391). فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران. چاپ نهم. تهران: انتشارات سمت.
18. زیاری، کرامت‌­اله (1389). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. چاپ دوازده. تهران: انتشارات سمت.
19. ساداتی میانایی، سیدضیا و نعمتی کشتلی، رمضان (1393). تحلیل انتقال پایتخت ایران با استفاده از مدل‌های چندمعیاره. فصل‌نامة مطالعات برنامه‌ریزی شهری، دورة 2، شمارة 6، صفحات 125-103.
20. سامتی، مرتضی، فرهمند، شکوفه و موسوی، مریم‌السادات (1393). تحلیل اثرات تمرکززدایی مالی بر ارتباط متقابل رشد و توزیع عادلانة منابع مالی در استان‌های ایران (1386-1380). فصل‌نامة پژوهش‌های اقتصادی، دورة 14، شمارة 3، صفحات 22-1.
21. شکری، نادر (1393). مجموعة قوانین و مقررات مورد عمل شهرداری، ساماندهی صنایع و مشاغل. تهران: نشر شهر.
22. شکویی، حسین (1387). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. چاپ دوازده، تهران: انتشارات سمت.
23. شیخی، مسعود (1389). ساماندهی بافت فرسودة شهری (مطالعة موردی: محلة امام‌زاده یحیی تهران). پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت‌معلم.
24. شیرودی، مرتضی (1387). تمرکز و توسعة سیاسی در تاریخ معاصر ایران (مقایسة دو مقطع مشروطه و انقلاب اسلامی). مطالعات انقلاب اسلامی، دورة 4، شمارة 13، صفحات 83-49.
25. طرح جامع درآمدهای پایدار و سایر منابع مالی شهرداری تهران (1386). مصوبة شورای اسلامی شهرداری تهران، معاونت مالی و اداری، ادارة کل تشخیص و وصول درآمد.
26. عبودی، ادریس، محمدی، معصومه، بابامیری، رنگین و محمدی (۱۳۹۱). بررسی راهکارهای ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی در ایران. اولین همایش منطقه‌ای معماری و شهرسازی، سقز، مرکز آموزش عالی علمی کاربردی سقز.
27. قطب علمی جغرافیای سیاسی (1393). همایش بررسی مسئلة انتقال پایتخت. دانشگاه تربیت مدرس.
28. کمان‌رودی کجوری، موسی (1392). آسیب‌ها و راهکارهای قانونی-اجرایی تملک املاک واقع در طرح‌های ساماندهی بافت فرسودة شهر تهران. مدیریت شهری، دورة 11، شمارة 31، صفحات 255-241.
29. لطیفی، غلامرضا و علیرضا، سامانی (1388). ضرورت و چالش‌های تغییر پایتخت در ایران. نشریة سپهر (سازمان جغرافیایی)، سال 17، شمارة 70، صفحات 64-59.
30. نظرات مسئولین و کارشناسان در مورد انتقال پایتخت (1392). ماهنامة حمل‌ونقل و توسعه (77).
31. مجلسی، فریدون (1389). معادلة چندمجهولی انتقال پایتخت. فصل‌نامة مهندس مشاور (48).
32. محمدپورزرندی، حسین، هاشمی، سیدمناف و طاهرخانی، حبیب‎اله (۱۳۸۶). طرح جامع درآمدهای پایدار شهرداری تهران. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، تهران، گروه پژوهشی آریانا.
33. محمودی، محمود، زمردیان، غلامرضا و آقایی، مرتضی (1390). بررسی عوامل مربوط به درآمدهای پایدار شهرداری تهران و اولویت‌بندی آن‌ها. مدیریت شهری، دورة 9، ویژه‌نامه، صفحات 275-259.
34. مرتضوی، مهدی (1392). مدیریت محلی و حکمروایی شهری با نگاهی به ساختار مدیریت شهری ژاپن، کرة جنوبی، ترکیه و فرانسه، تهران. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، صفحات 22-21.
35. حیدری، مرتضی (1393). مخالفان و موافقان انتقال پایتخت. ایران: برنامة مناظره شبکة اول سیما.
36. مرکز آمار ایران (1394). سرشماری‌های نفوس و مسکن.
37. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1394). سامانة قوانین به آدرس http://rc.majlis.ir/fa/law/search.
38. مرکز مطالعات تکنولوژی، دانشگاه علم و صنعت (1393). مجموعة گزارش بررسی راهکارهای تمرکززدایی از تهران- بخش اول. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
39. مشکینی، ابوالفضل، سجادی، ژیلا، دین‌دوست، جواد و تفکری، اکرم (1390). ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی با شیوة توانمندسازی - نمونة موردی باقرشهر - محلة باباجعفری-. تحقیقات جغرافیایی، دورة 3، شمارة 26، صفحات 123–48.
40. معاونت خدمات شهری شهرداری تهران، شرکت ساماندهی مشاغل و صنایع شهر تهران (1391). راهنمای گردش کار امور مربوط به بند 20 مادة 55، قانون شهردارها.
41. موسوی، میرنجف و باقری کشکولی، علی (1394). تحلیل جغرافیایی پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جابه‌جایی پایتخت در ایران. فصل­نامة ژئوپلیتیک، سال 11، شمارة 1، صفحات 227-195.
42. میرحیدر، دره (1381). مبانی جغرافیای سیاسی. تهران: انتشارات سمت.
43. نظریان، اصغر و رحیمی، محمد (1390). تحلیل الگوی مدیریتی شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 44، شمارة 81، صفحات 126-111.
44. نهاد برنامه‌ریزی توسعة شهری تهران (1388). نشست تخصصی پیرامون موضوع انتقال پایتخت. مجله منظر.
45. واحدیان بیکی، لیلا، پوراحمد، احمد و سیف­الدینی، فرانک (1390). اثر توسعة فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقة 5. فصل‌نامة علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دورة 4، شمارة 1، صفحات 46-29.
46. هاشم‌زاده، مهرداد (1393). انتقال پایتخت داستانی کهنه، اما ناتمام. فصل‌نامة مهندس مشاور (63).
47. وزارت مسکن و شهرسازی (1386). چشم‌انداز تمرکززدایی از تهران. نهاد مطالعه و تهیة طرح‌های توسعة شهری.
48. یاسوری، مجید، حاتمی­نژاد، حسین و اسدزاده، هانیه (1393). بررسی راهکارهای تمرکززدایی در ایران – تهران (قبل از انقلاب اسلامی تاکنون). آمایش سرزمین، دورة 6، شمارة 1، صفحات 58-31.
 
49. Bird, R. & Rodriguez, E. (1999). Decentralization and poverty alleviation: international experience and the case of the phillipines. Public Administration and Development, 319(19), 299–319.
50. Dascher, K. (2000). Are politics and geography related?: Evidence from a cross-section of capital cities. Public Choice, 105(3–4), 373–392.
51. Habibi, A., Sarafrazi, A. & Izadyar, S. (2014). Delphi technique theoretical framework in qualitative research. The International Journal of Engineering and Science, 3(4), 8–13.
52. Lake, R.W. & Regulska, J. (1990). Political decentralization and capital mobility in planned and market societies: local autonomy in poland and the united states1. Policy Studies Journal, 18(3), 702–720.
53. Skulmoski, G. J., Hartman, F. T., & Krahn, J. (2007). The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education, 6, 1.
54. Smith, B.C. (1985). Decentralization: the territorial dimension of the state. London: Taylor & Francis.
55. Tosun, M.S. & Yilmaz, S. (2008). Centralization, decentralization, and conflict in the Middle East and North Africa. World Bank Policy Research Working Paper Series.
56. Wolfel, R.L. (2002). North to Astana: Nationalistic motives for the movement of the Kazakh (stani) capital. Nationalities Papers, 30(3), 485–506.