تحلیلی آینده‌پژوهانه بر آمایش سرزمین در استان لرستان: شناخت پیشران‌های کلیدی و سناریوهای محتمل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22059/jtcp.2025.383967.670475

چکیده

آمایش سرزمین، به عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای در ایران، با هدف شناسایی پیشران‌های توسعه مبتنی بر پتانسیل‌های سرزمینی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. پژوهش حاضر، با رویکردی آینده‌پژوهانه و با تکیه بر برنامه‌های اولویت‌دار سند آمایش استان لرستان، در پی شناسایی مهم‌ترین پیشران‌های توسعة این استان است. این پژوهش از نظر راهبرد هدف‌گذاری کاربردی و از منظر روش توصیفی‌ـ تحلیلی است. داده‌های نظری با روش اسنادی و داده‌های تجربی با روش پیمایشی و بر اساس روش دلفی فازی گردآوری شده‌اند. جامعة آماری پژوهش شامل دوازده نفر از خبرگان و متخصصان صاحب‌نظر در حوزه‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، فضایی، و آمایشی بود که به صورت نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از روش‌های دلفی فازی، تحلیل اثرات متقاطع (MIC MAC)، و سناریونویسی (Scenario Wizard) استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد پراکندگی پیشران‌های کلیدی و مؤثر بر وضعیت آیندة آمایش سرزمین استان لرستان سیستمی ناپایدار دارند و پژوهش حاکی از آن است که از میان 21 پیشران بررسی‌شده در این تحقیق 10 پیشران به عنوان پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آیندة وضعیت آمایش سرزمین استان لرستان ارجحیت دارد که بخش عمده‌ای از این عوامل کلیدی در گروه متغیرهای تأثیرگذار و دوگانه تمرکز دارند. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی سناریو‌های مطرح‌شده نشان از سیطرة نسبی وضعیت‌های نامطلوب با 24 وضعیت (40 درصد) دارد. بنابراین می‌توان گفت بین روند توسعة آمایشی استان لرستان و مطلوبیت کامل فاصله وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


قنبری,ابوالفضل، تقی زاد فانید, ابولقاسم، آبار، محمد (1401). بررسی علل و موانع آمایش سرزمین در استان  آذربایجان‌شرقی. جغرافیا و برنامه ریزی, 26(79)، 285-305
بزاززاده، مهدی؛، داداش‏پور، هاشم ، مطوف، شریف (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ منطقه‏ای با رویکرد آینده‏نگاری منطقه‏ای (مطالعۀ موردی: استان آذربایجان‌ غربی، ایران). برنامه‏ریزی فضایی (جغرافیا)، 4(2)، 79 ـ 104.
بهشتی، محمدباقر، زالی، نادر (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو (مطالعة موردی: استان آذربایجان شرقی). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(2)، 42 ـ 63.
پوراصغر، فرزام؛ کاشف‌مبارکه، مهرداد، ابراهیمی خوسفی، محسن ،کشت‌کار، مصطفی (1399). بررسی تطبیقی برنامه‌ریزی فضایی (آمایش سرزمین) در کشورهای منتخب. تهران: مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری.
توفیق، فیروز (1385). آمایش سرزمین: تجربة جهانی و انطباق آن با وضع موجود. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
جباری، حبیب؛ ثامنی، امیر، محسن، ابراهیمی خوسفی (1396). تببین الزامات تدوین سند ملی آمایش سرزمین از منظر توسعة کالبدی. برنامه‌ریزی توسعة کالبدی، 4(2)، 75 ـ 92.
جعفریان، بابک؛ سرور، رحیم ، برنا، رضا (1398). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آیندة آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده‌پژوهی. جغرافیایی سرزمین، 16(61)، 17 ـ 36.
جلالی، غلام‌رضا (1393). الگوی آمایش سرزمین آذربایجان غربی. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
جوان‌شیری, مهدی؛ نبیونی, سیروس ، نامدارزاده، مسلم (1401). آینده‌نگری توسعة منطقه‌ای و تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمینی کشور (مطالعة موردی: استان خراسان رضوی). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 12(47)، 55 ـ 76.
حاتمی‌نژاد، حسین ، عمو، ابراهیم (1398). آسیب‌شناسی و ارزیابی طرح‌های آمایش سرزمین در کشور ایران. برنامه‌ریزی منطقهای، 9(34)، 27 ـ 38.
حافظ‌نیا، محمدرضا؛ جلالی، غلام‌رضا ،ابراهیمی، علی (1389). ماهیت‌شناسی آمایش سرزمین در کشور. مطالعات راهبردی دفاعی، 1(110)، 105 ـ 130.
رهنما، محمدرحیم ، آقاجانی، حسین (1391). مطالعات آمایش استان خراسان رضوی. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
زرشگی، محمد ، افشاری، مریم (1397). آمایش سرزمین راهبردی مؤثر برای تراکم‌زایی از تهران. راهبرد اجتماعیـ فرهنگی، 7(27)، 72 ـ 109.
زیاری، کرامت‌الله (1390). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صالحی، اسماعیل ، پوراصغر، فرزام (1388). تحلیلی بر موانع فرآروی آمایش سرزمین در ایران. راهبرد، 18(52)، 149 ـ 181.
صدیقی، الهام؛ سلمان‌ماهینی، عبدالرسول؛ میرکریمی، سید حامد؛ دلیری، حسن ، فث، برایان (1398). شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی آمایش منطقه‌ای بر اساس آینده‌پژوهی در شهرستان گرگان. آمایش سرزمین، 11(2)، 205 ـ 233.
گودرزی, محسن ، حاجیانی, ابراهیم (1402). آینده‌پژوهی اجرای اهداف سند ملی آمایش سرزمین. آمایش سرزمین، 15(1)، 1 ـ 17.
لطیفی، غلام‌رضا (1388). سیر تحول برنامه‌های آمایش سرزمین قبل و بعد از انقلاب. برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، 1(1)، 111 ـ 147.
موسوی، میرنجف؛ قادری، رضا؛ تقی‌لو، علی‌اکبر ، کهکی، فاطمه‌سادات (1397). تدوین سناریوهای تحقق‌پذیری آمایش سرزمین (مطالعۀ موردی: استان خراسان رضوی). آمایش سرزمین، 10(1)، 65 ـ 91.
یزدان‌پناه درو، کیومرث (1397). نقش تطبیقی آمایش سرزمین در تبیین رابطة جغرافیا با توسعه با تأکید بر نواحی خاص مرزی ساحلی جنوب ایران. جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 31(1)، 7 ـ 23.
Allmendinger, P. (2009). Critical Reflections on Spatial Planning. Environment and Planning A, 41(11), 2544–2549.
Alterman, R. (Ed.). (2001). National-level planning in democratic countries: an international comparison of city and regional policy-making. Liverpool University Press. Vol. 4.
Amer, M., Tugrul, U.D., & Antonie, J. (2013). A review of scenario planning. Futures, 46, 23–40.
BazazZadeh, M., Dadashpoor, H., & Motavaf, S. (2014). Analysis the Key Factors Impacting on Regional Development using Regional Foresight approach, The Case Study of West Azerbaijan Province, Iran. Spatial Planning, 4(2), 79-104. (in Persian)
Beheshti, MB. & Zali, N. (2011). Identifying the key factors of regional development with a scenario-based planning approach: a case study of East Azerbaijan province. Spatial Planning and Planning Quarterly, 15, No. 1, 42-63. (in Persian)
Capra-Ribeiro, F. (2024). Breaking the spatial justice emergency cycle: The role of foresight planning. Anales de Investigación en Arquitectura14(1)..
Childs, M. (2022). Foresight and Design.
Cullingworth, J. B., Nadin, V., Hart, T., Davoudi, S., Pendlebury, J., Vigar, G., ... & Townshend, T. (2006). Town and Country Planning in the UK. London: Routledge. Vol. 14.
Decoville, A. (2018). Use and misuse of indicators in Landuse planning: the example of land take. Planning Practice & Research, 33(1), 70-85.
Ebrahimi, M. & Fadaei-Jazi, F. (2024). Identifying the Effective Factors on the Feasibility of the National Land Use Plan in Iran with a Futures-Oriented Approach. Urban Ecology Research Quarterly. (in Persian)
Faludi, A. K. F. (1999). Two Models for European Spatial Planning: Is Synthesis on the Cards.
Ghanbari, A. , Taghizad Fanid, A. and Abar, M. (2022). An Investigating the Causes and Factors of Obstacles to the Implementation of the Spatial Planning Schemes in East Azerbaijan Province. Journal of Geography and Planning26(79), 305-285.
Godarzi, M. & Hajiani, E. (2023). Futurology of the implementation of National Land Use Document. Town and Country Planning, 15(1), 1-17. (in Persian)
González, A., Daly, G., Pinch, P., Adams, N., Valtenbergs, V., Burns, M. C., & Johannesson, H. (2015). Indicators for spatial planning and territorial cohesion: Stakeholder-driven selection approach for improving usability at regional and local levels. Regional Studies, 49(9), 1588-1602.
Gornostaeva, Z. V. & Sorokina, Y. V. (2020). Foresight as a Modern Technology of Strategic Planning and Forecasting (pp. 177–184). Springer, Cham.
Grassi, G. (2024). A Strategic Foresight Analysis approach to support Land-Sea spatial planning under climate change.
Grêt-Regamey, A. & Crespo, R. (2011). Planning from a Future Vision: Inverse Modeling in Spatial Planning. Environment and Planning B-Planning & Design, 38(6), 979–994.
Hafeznia, M. R., Jalali, Gh., & Ebrahimi, A. (2010). Nature Study of Territorial Planning in the Country. Strategic Defense Studies, No. 110, 105-130. (in Persian)
Hataminejad, H. & Amoo, E. (2019). The Pathology of Iranian Land Use Planning. Regional Planning, 9(34), 27-38. (in Persian)
Ivanov, M. (2019). Integrating spatial planning systems in the forming of regional policy in certain countries of the european union.
Jabbari, H., Sameni, A., & Ebrahimi Khosafi, M. (2017). Explaining The Requirements for Drafting a National Document For The Development of The Physical Territory. Physical Social Planning, 4(2), 75-92. (in Persian)
Jafarian, B., Sarvar, R., & Borna, R. (2018). Identification of the key factors affecting the future state of land development in Tehran province with a future research approach. Land, 16, No. 61, 17-36. (in Persian)
Jalali, Gh. (2014). The Model of Territorial Planning of West Azerbaijan. Tehran: Armed Forces Geographical Organization Publications. (in Persian)
Javanshiri, M., Nabiuni, S., & Namdarzadeh, M. (2022). Futurism of regional development and Realizability of Land use planning Country (Case study: Khorasan Razavi province). Regional Planning, 12(47), 55-76. (in Persian)
Kempenaar, A. (2020). The Connection Between Regional Designing and Spatial Planning (pp. 59–69). Springer.
Le Berre, S. (2018). From Planning to Spatial Foresight in Québec: What Future-Telling Means in a Context of Sub-regional Governance. The Case of Vision, 2031, 14(2), 23–45.
Liu, M., Shi, S., Zhang, T., Li, D., Yu, Y., & Zhang, Z. (2024). Application and prospect of landscape ecology in territorial spatial planning. 35(9), 2372–2381.
Łukowicz, J., Iwaniak, A., Strzelecki, M., & Kaczmarek, I. (2014). Modelowanie dynamicznych zjawisk w planowaniu przestrzennym z wykorzystaniem ontologii formalnych. 12, 81–91.
Mishenin, Y., Yarova, I., & Mishenina, H. (2019). Features of Foresight Methodology Application in the Forestry Complex of Ukraine: Sectoral and Spatial Aspect. Molecular Microbiology, 4, 229–240.
Mousavi, M. N., Ghaderi, R., Taghilo, A. A., & Kahaki, F. (2018). Scenario Development in Realizability Territorial Spatial Arrangement (Case Study: Khorasan-e-Razavi). Town and Country Planning, 10(1), 65-91. (in Persian)
Pearce, P. L. (1993). Fundamentals of tourist motivation. Tourism research: Critiques and challenges, 113-134.
Pérez, E. E. & Vitale Gutierrez, J. A. (2024). Prospectiva territorial y la agenda 2030: Una fusión virtuosa para construir futuros. RIVAR, 11(32), 1–21.
Pourasghar, F., Kashf Mubarakah, M., Ebrahimi Khosfi, M., & Keshtkar M. (2020). Comparative Study of Spatial Planning (Territorial Planning) in Selected Countries. Tehran: Development and Futurology Research Center. (in Persian)
Rahnama, M. R. & Aghajani, H. (2011). Territorial Planning Studies of Khorasan Razavi Province. Mashhad: Mashhad Jihad Daneshgahi Publisher. (in Persian)
Roth, S. & Kaivo-Oja, J. (2016). Is the future a political economy? Functional analysis of three leading foresight and futures studies journals. Futures, 81, 15-26.
Salehi, E. & Pourasghar, F. (2009). An Analysis of Challenges Facing Territorial Management in Iran. Strategy, 17(3), 149-181. (in Persian)
Sedighi, E., Salman Mahini, A., Mirkarimi, S. H., Daliri, H., & Fath, B. (2019). Identification and Analysis of Key Drivers of Change in Regional Land Use Planning based on Foresight Approach in Gorgan Township. Town and Country Planning, 11(2), 205-233. (in Persian)
Strategic Foresight: Scenario Planning. (2019).
Tofigh, F. (2006). Territorial Planning: Global Experience and Its Adaptation to the Current Situation. Tehran: Iran Urban Planning and Architecture Research Center Publications. (in Persian)
Trillo, C. (2019). Spatial planning and sustainable cities and communities. Springer: Cham.
Vargas-Lama, F. & Osorio-Vera, F.-J. (2020). The Territorial Foresight for the construction of shared visions and mechanisms to minimize social conflicts: The case of Latin America. Futures, 123, 102625.
Yazdanpanah Dero, K. (2018). Land use an adaptive role in explaining the relationship between geography and development, with particular emphasis on border areas, coastal southern Iran. Geography (Regional Planning), 8(31), 7-23. (in Persian)
Zarshagi, M. & Afshari, M. (2018). Territorial Planning: An Effective Strategy for Decongesting Tehran. Socio-Cultural Strategy, 7(27), 72-109. (in Persian)
Ziari, K. (2011). Principles and Methods of Regional Planning. Tehran: University of Tehran Publications. (in Persian)