تحلیل اثرات گسترش افقی شهری بر سیلاب و رواناب با رویکرد مدیریت پایدار شهری: مطالعه موردی شهر اهواز

نیرومند, محسن; پهلوانی, پرهام; بیگدلی, بهناز

doi:10.22059/jtcp.2025.389412.670492

تحلیل اثرات گسترش افقی شهری بر سیلاب و رواناب با رویکرد مدیریت پایدار شهری: مطالعه موردی شهر اهواز

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه مهندسی سیستم اطلاعات مکانی، دانشکده مهندسی نقشه برداری و اطلاعات مکانی، دانشکدگان فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² گروه GIS، دانشکده مهندسی نقشه برداری و اطلاعات مکانی، پردیس دانشکده های فنی دانشگاه تهران

³ دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

10.22059/jtcp.2025.389412.670492

چکیده

گسترش افقی شهری با توسعه کنترل نشده و پراکنده مناطق ساخته‌شده، یکی از الگوهای رایج رشد شهرها به شمار می‌رود. این پدیده از طریق افزایش سطوح نفوذناپذیر، الگوهای رواناب و سیلاب‌های شهری را تغییر داده و به افزایش خطر آبگرفتگی در نواحی توسعه‌یافته منجر می‌شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر گسترش افقی بر گستره رواناب و سیلاب، تغییرات پوشش اراضی شهر اهواز را طی دوره ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ تحلیل کرده است. در این راستا، از تصاویر ماهواره‌ای Sentinel-1 و Sentinel-2 و مدل یادگیری ماشین XGBoost جهت طبقه‌بندی اراضی به دو کلاس مناطق ساخته‌شده و غیرساخته‌شده استفاده شده است. همچنین، با استفاده از شاخص آنتروپی شانون، تغییرات الگوی رشد شهری ارزیابی و پهنه‌های رواناب و سیلاب با روش آستانه‌گذاری اوتسو استخراج گردیده است. نتایج تحلیل آنتروپی شانون نشان می‌دهد که مناطق ساخته‌شده به سمت پیرامون شهر پیشروی داشته است. این امر سبب افزایش سطوح نفوذناپذیر و تشدید رواناب شده است؛ به طوری که بیش از ۲ هکتار از اراضی توسعه‌یافته طی دوره مطالعه تحت تأثیر رواناب قرار گرفته‌اند. همچنین بیش از ۱۵ هکتار از مناطق ساخته‌شده در سال‌های منتهی به وقوع سیلاب‌های فروردین ۱۳۹۸ و آذر ۱۳۹۹، طی این وقایع دچار آبگرفتگی شده‌اند. افزون بر آن، تحلیل رگرسیون چندگانه نشان می‌دهد گسترش شهری در کنار عامل میزان بارش، نقش بسزایی در افزایش وقوع پدیده‌های سیلاب و رواناب ایفا می‌نماید. یافته‌های این پژوهش بر اهمیت مدیریت هوشمند توسعه شهری از طریق به‌کارگیری زیرساخت‌های نفوذپذیر، توسعه فضاهای سبز و بهینه‌سازی سیستم‌های زهکشی به منظور کاهش خطرات ناشی از رواناب و سیلاب تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها