تعیین مناطق بهینه به‌منظور توسعۀ شهرها و شهرک‌های جدید با به‌کارگیری مدل‌های کارآمد (مورد مطالعه: استان تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

امروزه یکی از موضوعات حیاتی قرن بیست‌ویکم در ارتباط با پایداری شهر، چگونگی رشد و توسعة شهر در فضاست و بر‌ این مبنا، مدیریت شهری ناگزیر به توسعة اندیشیده‌ی شهرهاست. کلان‌شهر ‌تهران با رشد روز‌افزون، گسترش همه‌جانبه و بی‌برنامة کالبدی، ناپایداری را بر پیکرة زیست‌محیطی اطراف خود وارد کرده است. یکی از راهکارهای اندیشیده‌شده در آمایش سرزمین برای تمرکززدایی و بازتوزیع جمعیت و امکانات، توسعة شهرها و احداث شهرک‌های جدید در اطراف مادرشهرها است که باید معیارهای زیست‌محیطی، اجتماعی ‌ـ ‌اقتصادی، کالبدی، فاصلة جغرافیایی و غیره در مطالعات آن لحاظ شود تا به فجایع زیست‌محیطی منجر نشود. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع کاربردی است که با روش‌های خوشه‌بندی FCM و K-means به بررسی این مهم می‌پردازد. برای سنجش کیفیت محیط زیست و تعیین مکان‌های بهینة توسعة شهرهای جدید در استان تهران سه بُعد پایه (محیط انسان‌ساخت، محیط اجتماعی ـ محیط اقتصادی و محیط طبیعی) با ‌مجموع 22 شاخص به‌کار گرفته است. تحلیل و پردازش این شاخص‌ها در دو محیط نرم‌افزاری Matlab2013 و Arc GIS انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد مناطق شرق و جنوب استان تهران جهت توسعة شهری مطلوب هستند. همچنین، با روش خوشه‌بندی K-means نقشه‌ای تهیه شد که می‌توان به بیان راهبردها و مدیریت یکپارچة مناطق پرداخت.
 
 

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ
1. بهرام سلطانی، کامبیز (1394). محیط ‌زیست در برنامه‌ریزی منطقه‌ای و شهری، مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی. جلد دوم، تهران: نشر شهیدی: تهران.
2. بهرامی زنوز، مریم (1390). داده‌کاوی: کشف پنهان داده‌ها، ادارة تحقیقات و کنترل ریسک بانک سپه ـ ضرورت تدوین الگوی رتبه‌بندی بانک‌ها و ارائه مدل پیشنهادی.
3. پورمحمدی، محمدرضا و قربانی، رسول (1382). ابعاد و راهبردهای پارادایم متراکم سازی فضاهای شهری. فصل‌نامة مدرس، دورة 7، شمارة 2، صفحات 107-85.
4. تقوایی، مسعود و سرایی، محمدحسین (1383). گسترش افقی شهر و ظرفیت‌های موجود زمین، مورد: شهر یزد. مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 55، صفحات 152-133.
5. جهانبخش، سعید، زینالی، بتول و اصغری سراسکانرود، صیاد (1393). تحلیل و پهنه‌بندی فراوانی توفان‌های گردوغباری ایران با استفاده از خوشه‌بندی فازی (FCM). دوفصل‌نامة بوم‌شناسی شهری، سال 5، شمارة 2، پیاپی 10، صفحات 85 ـ 98.
6. حاتمی‌نژاد، حسین، ربانی، طاها، محمدی ورزنه، ناصر و اسدی، صالح (1391). توسعة کالبدی- فضایی شهر ورزنه و ارائة راهبردهای توسعة آتی شهر. مجلۀ آمایش سرزمین، دورة 4، شمارة 2، صفحات 74-53.
7. حجتی اشرفی، غلامرضا (1370). مجموعة قوانین و مقررات شهرداری و شوراهای اسلامی. تهران: نشر گنج دانش.
8. حسین‌زاده دلیر، کریم، صدر موسوی، میرستار، حیدری چیانه، رحیم و رضاطبع، سیده خدیجه (1389). درآمدی بر رویکرد جدید استراتژی توسعة شهری (CDS) در فرایند برنامه‌ریزی شهری با تأکید بر چالش‌های فراروی طرح‌های جامع در ایران. فصل‌نامة فضای جغرافیایی، سال 11، شمارة 36، صفحات 210-173.
9. خزاعی‌نژاد، فروغ و سیف‌الدینی، فرانک (1391). ارزشیابی عملکرد شهر جدید اندیشه. مجلۀ آمایش سرزمین، دورة 4، پیاپی 7، صفحات96 ـ 75.
10. رهنما، محمد و عباس‌زاده، غلامرضا (1385). مطالعة تطبیقی درجة پراکندگی/فشردگی کلان‌شهرهای سیدنی و مشهد. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، شمارة 6، صفحات 101-128.
11. زیاری، کرامت‌­الله (1390). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. چاپ دوازدهم، تهران: سمت.
12. زیاری، کرامت‌الله (1394). کارگاه برنامه‌ریزی آمایش ‌سرزمین. جزوة کلاسی مقطع کارشناسی ‌ارشد، گرایش برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران.
13. زیاری، کرامت‌الله، مهدنژاد، حافظ و پرهیز، فریاد (1388). مبانی و تکنیک‌های برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، تهران: دانشگاه بین‌المللی چابهار.
14. سجادزاده، حسن و رحمانی، امیر (1393). الگوی گسترش فضایی منطقة 13 شهر تهران. فصل‌نامة علمی پژوهشی نظر، سال 11، شمارة 29، صفحات 58-47.
15. شمس، مجید و ملک‌حسینی، امید (1389). بررسی لزوم احداث شهر جدید در اطراف شهر کرمانشاه. فصل‌نامة جغرافیای انسانی، سال 2، شمارة 3، صفحات 97-107.
16. عباس‌زاده، غلامرضا (1385). الگوسازی رشد کالبدی بافت شهری در راستای توسعة پایدار، نمونة موردی: شهر مشهد. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
17. عزیزپور، ملکه، حسین‌زاده دلیر، کریم و اسماعیل‌پور، نجما (1388). بررسی رابطة رشد افقی سریع شهر یزد و تحرکات جمعیتی در این شهر. فصل‌نامة جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دورة 20، شمارة 2، صفحات 124-105.
18. کاردار، سعید؛ رحمانی، محمد و ملاآقاجانزاده، ساره (1388). طرح استراتژی توسعة شهری (CDS) رویکردی؛ راهبردی و نوین در مدیریت، طراحی و برنامه‌ریزی شهری. فصل‌نامة راهبرد، شمارة 52، صفحات 199-183.
19. کلانتری خلیل‌آباد، حسین و اسکندری ‌نوده، محمد (1387). ارزیابی مکان‌گزینی شهرهای جدید با استفاده از مدل توان اکولوژیکی (مورد: هشتگرد، پرند و اندیشه). مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورة 2، شمارة 2، صفحات 183 ـ 165.
20. مثنوی، محمدرضا (1382). توسعة پایدار و پارادایم‌های جدید توسعة شهری: شهر فشرده و شهر گسترده. فصل‌نامة محیط‌شناسی، شمارة 31، صفحات 104-89.
21. مرکز آمار ایران (1391). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سالنامة آماری استان تهران، گزیدة اطلاعات 1391.
22. مهندس مشاور ستیران (1354). سنتز اطلاعات: شناسایی نقاط گروهی؛ سازمان برنامه‌وبودجه، تهران.
23. میرفخرالدینی، سید حیدر، پورمحمدی، مسعود و میرفخرالدینی، فائزه‌السادات (1391). رتبه‌بندی ‌حالات ‌بالقوة ‌زیان‌آور با‌ استفاده‌ از‌‌ ‌‌تحلیل ‌خوشه‌ای فازی (مطالعة‌ موردی: ‌واحد‌ فولاد‌‌سازی‌ شرکت‌ فولاد‌ آلیاژی ‌ایران). فصل‌نامة علمی ـ پژوهشی مطالعات مدیریت صنعتی، سال 10، شمارة 27، صفحات 87-63.
24. وارثی، حمیدرضا و احمدی، صغری (1390). بررسی عملکرد شهرهای جدید با تأکید بر جمعیت‌پذیری (نمونة موردی: شهر جدید مجلسی)‌. فصل‌نامة علمی ـ ترویجی جمعیت‌شناسی، شماره‌های 75 و 76، صفحات 177 ـ 157.
25. Afrakhteh, H. & Bostani Amlashi, Y. (2010), the new method for clustering of wind speed data in wind power stations by FCM and PSO algorithm. Computer and Electric Engineering Journal of Iran, 3, 210-214.
26. Amini faskhodi, A. (2005). The use of fuzzy logic inference Planning and Regional Development Studies, Journal of Knowledge and Development, No. 17, pp. 39-61. (In Persian).
27. Andriantiatsaholiniaina, L.A. & Kouikoglou, V.S. (2004). Evaluating strategies for sustainable development: fuzzy logic reasoning and sensitivity analysis. Journal Ecological Economics, 48(2), 149- 172.
28. Cities Alliance (2006b). City Development Strategy Guidelines: Driving Urban Performance‏. Washington D.C: Cities Alliance.
29. Dehghan, N., Zare, A., Peyvandi, P. & Hadizadeh M. (2012). Using k-mean clustering method for classification of body. The National Conference of Textile Engineering Iran, Yazd University, April 2012, pp 1-6. (In Persian).
30. Dursoa, P. & Giordani, P. (2006). A weighted fuzzy c-means clustering model for fuzzy data. Journal Computational Statistics & Data Analysis, 50, 1496- 1523.
31. EPA. (2001). Our Built and Natural Environments: A Technical review of the intractions between land use. Journal Transportation and Environmental quality. Washington.
32. Ewing, R. (1997). Counterpoint: Is Los Angeles-style sprawl desirable? Journal of the American Planning Association, 63(1), 107-126.
33. Hess, G.R. (2001). Just what is sprawl, anyway?. Available at www.ncsu.edu/grhess.
34. Ghajar Khosravi, M.M. (2012), An analysis of the causes and consequences of illegal constructions in Tehran and solution for this problem. Journal of Housing and Rural Environment, 31(140), 51-66. (In Persian).
35. George, E., Tsekouras, H.S. (2004). ‌A new approach for measuring the validity of the fuzzy c-means algorithm. Journal Advances in Engineering Software, 35, 567–575.
36. Funatsu and Kiyoshi Hasegaw (2011). Journal New fundamental technologies in data mining. First published.
37. Klir, G.J. & Folger, T.A. (1988). Fuzzy Sets, Uncertainty, and Information. Journal New Jersey, Prentice Hall.