آینده‌نگری نظام سکونتگاهی در برنامه‌ریزی سناریومبنا؛ بهبود برنامه‌ریزی و آمایش منطقه‌ای (مورد مطالعه: استان اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 کارشناس ارشدبرنامه ریزی شهری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده

آینده‌نگری منطقه‌ای، نوعی از آینده‌نگری است که با تمرکز بر محدودة سرزمینی خاص، در یک قلمرو جغرافیایی زیرملی با هدف اتخاذ تصمیم‌های معین برای تحقق آیندة مطلوب عملیاتی می‌‌شود. هدف مقالة حاضر بررسی سازمان فضایی نظام سکونتگاهی استان اصفهان و ترسیم الگوی مطلوب نظام‌ شهری در افق چشم‌انداز 1420 است. این مقاله سعی دارد ضمن شناسایی عوامل اصلی مؤثر بر روند توسعه در مقیاس منطقه‌ای، زمینة تهیة سناریو‌های ممکن و محتمل در 25 سال آیندة استان اصفهان را فراهم کند. این تحقیق از نظر نوع ترکیبی از روش‌های اسنادی و پیمایشی، و از نظر ماهیت تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری مدل‌های کمی و کیفی انجام ‌گرفته است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها روش تحلیل ساختاری و نرم‌افزار میک­مک به‌کار گرفته‌ شد. نتایج نشان داد متغیرهای اصلی راهبردی توسعة استان اصفهان در افق 1420 شامل «شیوة مدیریت کلان کشور»، «شیوة مدیریت استان»، «منابع آب»، «همکاری‌های بین‌نهادی»، «جمعیت و مهاجرت»، «تحقیق و توسعه»، «نقش فراملی استان»، «امنیت سرمایه‌گذاری»، «تولیدات صنعتی و معدنی»، «سطح فناوری اطلاعات»، «گردشگری»، و «تولید تکنولوژی» می‌باشند. همچنین، براساس یافته‌های تحقیق، استان اصفهان از نظر توسعة آرایش نظام‌های فضایی در 25 سال آینده با پنج سناریوی اصلی روبه‌رو خواهد شد: «سناریوی شعاعی»، «سناریوی جزایر منفصل»، «سناریوی خوشه‌ای»، «سناریوی چندمرکزی»، و «سناریو شبکه‌ای». بین سناریوهای طراحی‌شده، در سناریوی شبکه‌ای می‌توان شاهد انسجام فضایی- عملکردی در سطح منطقه و توسعة یکپارچه و متعادل فضایی بود.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

1. آذرباد، نسرین (1388). تبیین شبکه‌ای پیوند شهر و روستا با تأکید بر جریان‌های جمعیتی در شهرستان فیروزکوه. رسالة دکتری رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه تهران.
2. اکرمی، موسی (1376). آینده‌شناسی و آینده‌نگری. فصل‌نامة رهیافت. شمارة 16، صفحات 75-68.
3. بهشتی، محمدباقر، و زالی، نادر (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو: مطالعة موردی استان آذربایجان شرقی. فصل‌نامة برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة 15، شمارة 1، صفحات 63-41.
4. زالی، نادر (1389). رویکرد آمایشی در تحلیل نظام شهری با تأکید بر مفهوم مناطق همگن و اداری. فصل‌نامة مطالعاتوپژوهش‌هایشهریومنطقه‌ای، دورة 1، شمارة 4، صفحات 94-77.
5. زیاری، کرامت‌الله (1389). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. علیزاده، عزیز، وحیدی مطلق، وحید، و ناظمی، امیر (1387). سناریونگارییابرنامه‌ریزیبرپایة سناریو. تهران: مؤسسة مطالعات بین‌المللی انرژی.
7. سعیدی، عباس (1387). سطح‌بندی روستاهای کشور، تهران: انتشارات شهیدی.
8. شریف‌زادگان، محمدحسین، خوانین‌زاده، اصغر، فتحی، حمید، و ملک‌پور اصل، بهزاد (1392). به‌کارگیری رویکرد شبکة هم‌پیوندی در سطح‌بندی فضاهای سکونتگاهی استان قم برای بهبود برنامه‌ریزی و آمایش منطقه‌ای. فصل‌نامه آمایش سرزمین، دورة 5، شمارة 2، صفحات 240-211.
9. شوارتز، پیتر (1391). هنر دورنگری: برنامه‌ریزی برای آینده در دنیای با عدم قطعیت. ترجمة عزیز علیزاده، تهران: نشر مؤسسة آموزش و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
10. گوده، میشل (1375). از پیش‌بینی تا چشم‌انداز راهبردی. ترجمة محمدرضا صالح‌پور، مجلة برنامه‌ریزی و بودجه، شمارة 11، صفحات 42-9.
11. لیندگرن، ماتس، و باندهولد، هانس (1390). طراحی سناریو: پیوند بین آینده و راهبرد. ترجمة عبدالعزیز تاتار، تهران: نشر مؤسسة آموزش و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
12. مشرف، مهسا (1392). بررسی روند تغییرات نظام سکونتگاهی شهری استان مازندران (با تأکید بر روش تحلیل جریان‌ها). پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.
13. موحد، علی، مصطفوی صاحب، سوران، و احمدی، مظهر (1393). تبیین الگوی گسترش فضایی-کالبدی شهر سقز با رویکرد فرم شهری پایدار. فصل‌نامة مطالعات برنامه‌ریزی شهری، دورة 2، شمارة 5، صفحات 75-55.
14. وان درهیدن، کیس (1391). سناریوها هنر گفت‌وگوی راهبردی. ترجمة مسعود منزوی، تهران: نشر مؤسسة آموزش و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
15. Asan, S. S., & Asan, U. (2007). Qualitative Cross-impact analysis with time consideration. Technological Forecasting and Social Change. 74, 627-644.
16. Bailey, N., & Turok, I. (2001). Central Scotland as a polycentric urban region: useful planning concept or chimera. International Journal of Urban Studies, 38, 697-715.
17. Batten, D. F. (1995). Network cities: creative urban agglomerations for the 21 st century. International Journal of Urban Studies, 32, 313-327.
18. Burger, M. J. (2011). Structure and competition in urban networks. Erasmus Research Institute of Management – ERIM.
19. Godet, M., Durance, Ph., & Gerber, A. (2008). Strategic Foresight La Prospective Use and Misuse of Scenario Building. Paris: LIPSOR Working Paper.
20. Krugman, P. (1991). Increasing returns and economic geography. Jornal of Political Economy,99, 483-499.
21. Peterson, G. D., Cumming, G. S., & Carpenter, S. R. (2003). Scenario planning: a tool for conservation in an uncertain world. Conservation Biology, 17(2), 358- 366.
22. Reggiani, A., & Rietveld, P. (2010). Networks, commuting and spatial structures. Journal of Transport and Land Use, 2 (3/4).
23. Schwanen, T., Deileman, F. M., & Dijst, M. J. (2004). The impact of metropolitan structure on commute behavior in the Netherland: a multilevel approach. Growth andChange, 35, 304-334.
24. Shearer, A. W. (2005). Approaching scenario-based studies: three perceptions about the future and considerations for landscape planning. Environment and planning B: Planning and Design, 32, 67-87.
25. Taylor, P., Hoyler, M., & Verbruggen, R. (2010). External urban relational process: introducing central flow theory to complement central place theory. (Routledge, Ed.) Urban Studies, 47(13), 2803-2818.
26. Volkery, A., & Riberio, H. (2009). Scenario planning in public policy: Understanding use, impacts and the role of institutional context factors. Technological Forecasting & Social Change, 76, 1198- 1207.