پیکره‌بندی فضایی، ادراک تراکم و کیفیت محیطی در شهرک‌های مسکونی (مطالعۀ موردی: شهرک بهشتی شهر همدان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

2 دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

چکیده

طبق نظر پژوهشگران تراکم ادراکی به‌صورت تخمین تعداد مردم و فعالیت‌هایشان، یعنی شدت حضور مردم در فضا تعریف می‌شود که بر مبنای تعدادی نشانه در محیط، قضاوت می‌شود و با نوع طراحی محیط، فرهنگ و نشانه‌های محیطی مرتبط است. درنتیجه محیط تأثیر زیادی بر ادراک تراکم می‌گذارد که آن را به‌صورت پیکره‌بندی فضایی بررسی می‌کنیم. به عبارتی پیکره‌بندی، مجموعه‌ای از روابط بین فضاهایی است که در یک موقعیت ویژه در زمان وجود دارند و بر ادراک تراکم توسط شهروندان و کیفیت محیطی تأثیرگذارند. در همین راستا پژوهش حاضر با هدف استفاده از ابزار تراکم در برنامه‌ریزی شهری و تلاش برای ایجاد محیطی مطلوب برای ساکنان شهرک مسکونی شهیدبهشتی شهر همدان انجام شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی است. گردآوری اطلاعات از طریق مشاهده و پرسش‌نامۀ تنظیم‌شده با طیف لیکرت است. جامعۀ آماری تحقیق در شهرک بهشتی شهر همدان برابر با 7652 نفر است که حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و برابر با 366 نفر انتخاب شده است. تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات نیز از طریق محاسبات شاخص فاصلۀ فضایی (SOI) و آزمون‌های تحلیل واریانس یک‌طرفه و تحلیل رگرسیون چندگانه (HMR) صورت گرفته است. درنهایت مشخص شد که هرچه شاخص فاصلۀ فضایی (SOI) پایین‌تر باشد، یعنی هرچه فضا محصورتر و فشرده‌تر باشد، کیفیت محیطی پایین‌تر و برعکس، هرچه این شاخص (SOI) بالاتر باشد، یعنی میزان گشودگی و گستردگی بالاتر و درنهایت کیفیت محیطی بالاتری نیز دارد. درنتیجه پژوهش حاضر به ارائۀ چارچوب مفهومی درخصوص برنامه‌ریزی و طراحی پیکره‌بندی فضایی استاندارد و مناسب فضای شهری با توجه به میزان ادراک شهروندان در راستای بهبود کیفیت محیط شهری پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کریمی مشاور، مهرداد (1393). شیوه‌ها، فنون و ابزار تحلیل بصری در شهر، نشریۀ باغ نظر، شمارۀ 29، صص 3-10.
عزیزی، محمدمهدی؛ جمال‌آبادی، فاطمه  (1395). مدلی برای تعیین تراکم ساختمانی مطلوب محله با تأکید بر عوامل فرهنگی،نشریۀهنرهای زیبا- معماریوشهرسازی، دورۀ ۲۱، شمارۀ 2، صص 19- 32.
Alexander, Ernest R.; Reed, K. David; and Murphy, Peter, "Density Measures and Their Relation to Urban Form" (1988). Center for Architecture and Urban Planning Research Books. 37.  https://dc.uwm.edu/caupr_mono/37
Alexander, Ernest R. (1993). Density measures: A review and analysis. Journal of Architectural and Planning Research, 10(3), 181-202.
Altman, I. (1975), the environment and social behavior: Privacy, territoriality, crowding and personal space, CA: Brooks/Cole, Monterey.
Azizi, M., Jamalabadi, F. (2016). A Model for Determining Desirable Neighborhood Constructions with Emphasis on Cultural Factors, Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Planning, 2(2), pp. 19-32. (in Persian)
Bassand, N. (2009), Densité et logement colectif: innovation archi_ tecturale et urbaines dans la Suisse contemporaine, Unpublished doctoral dissertation, École polytechnique fédérale de Lausanne.
Bonnes, M; Bonaiuto, M; Ercolani, A. P (1991), Crowding and Residential Satisfaction in the Urban Environment: A Contextual Approach, Journal of Environment and Behavior, 23(5), pp. 531-552.
Boyko, C. T; Cooper, R (2011), Clarifying and re-conceptualizing density, Journal of Progress in Planning, 76(1), pp. 1-61.
Chang, D., and Penn, A. (1998). Integrated Multilevel Circulation in Dense Urban Areas: The Effect of Multiple Interacting Constraints in the Use of Complex Urban Areas. Environment and Planning B: Planning and Design,  25(4), 507-538.
Choudhary, P., and Adane, V. (2012). Spatial configurations of the urban cores in central India. in Proceedings from the Eighth International Space Syntax Symposium, Santiago de Chile: PUC.
Chuang, T. C (1998), Understanding residential density: The relationship between policy, measurement, and perception, unpublished master’s thesis, University of California, Berkeley.
Churchman, A. (1999). Disentangling the concept of density. Journal of Planning Literature 13(4), 389-411.
Dalton, N. S., Peponis, J., & Dalton , R. (2003). To tame a TIGER one has to know its nature: Extending weighted angular integration analysis to the description of GIS road-centerline data for large scale urban analysis, 4th International Space Syntax Symposium, London.
Dave, S (2011). Neighborhood density and social sustainability in cities of developing countries, Journal of Sustainable Development, 19(3)pp. 189-205.
Day, L (2000). Choosing a House: The Relationship between Dwelling type, Perception of Privacy and Residential Satisfaction, Journal of Planning Education and Research, 19(3), pp. 265-275.
Evans, Gary and Stephen Lepore. (1992). Conceptual and analytic issues in crowding research. Journal of environmental psychology. 12(1) PP. 163-73.
Fisher-Gewirtzman, D; Shach Pinsly, D; Wagner, I. A; Burt, M (2005). View-oriented three-dimensional visual analysis models for the urban environment, Journal of Urban Design International, 10(1), pp. 23–37.
Fisher-Gewirtzman, D; Wagner, I. A (2003). Spatial openness as a practical metric for evaluating built-up environments, Journal of Environment and Planning B, 30(1), pp. 37–50.
Forsyth, A (2005). Density in Encyclopedia of the city, published in the Taylor & Francis e-Library, http://www.ebookstore.tandf.co.uk/.
Fouchier, V (1997). Structure verte et densité. Réseau européen de recherche Marne-la-Vallée: Institutcfrançais d’urbanisme. Laboraroire des mutations urbaines.
Fouchier, V (1998). Les densités urbaines et le développement durable, le cas de l’Ile-de-France et des villes nouvelles. Paris: Secrétariat général du groupe central des villes nouvelles (SGVN).
Gifford, R (2007). Environmental psychology: principles and practices (4th Edition), Optimal books Press, Colville, WA.
Hillier, B. (1988). Against enclosure. In N. Teymur, T. Markus, & T. Wooley (Eds), Rehumanizing housing (pp. 63—88). London: Butterworth.
Jain, U (1987). The psychological consequences of crowding, Sage, New Delhi.
Jiang, B. (1998). A space syntax approach to spatial cognition in urban environments. Paper presented at NSF-funded research workshop on Cognitive Models of Dynamic Phenomena and Their Representations. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh.
Karimi Moshaver, M. (2014). Methods, Techniques and Tools in Urban Visual Analysis, Bagh-e Nazar Journal, 29, pp. 3-10. (in Persian)
Kearney, A. R (2006). Residential Development Patterns and Neighborhood Satisfaction, Impacts of Density and Nearby Nature, Journal of Environment and Behavior, 3, pp. 112-139.
Lay, M. C. D., Reis, A., Dreux, V., Becker, D., and Ambrosini, V. (2005). Spatial Configuration, Spatial Behavior and Spatial Cognition: Syntactic and Perceptual Analysis of the Market Station Area in Porto Alegre. In Proceedings from EDRA 35, Vancouver, Canada.
Liang, B., & Weng, Q. (2010). Assessing urban environmental quality change of Indianapolis, United States, by the remote sensing and GIS integration. IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, 4(1), 43-55.
Lin, T., Lin, H., & Hu, M. (2017). Three-dimensional visibility analysis and visual quality computation for urban open spaces aided by Google SketchUp and WebGIS. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 44(4), 618-646.‏.
Mc Carthy, D; Saegert, S (1978), Residential density, social overload and social withdrawal, Journal of Human Ecology, 6(3), pp. 253-272.
Moch, A; Bordas, F; Hermand, D (1995). Approche psychosociale de la densité, Annales de la recherche urbaine, 67, pp. 119-127.
Moch, A; Bordas, F; Hermand, D (1995). Approche psychosociale de la densité, Annales de la recherche urbaine, 67, pp. 119-127.
Nichol, J. (2005), Modeling urban environmental quality in a tropical city, Landscape and Urban Planning, NO. 7.
Putra, S (2006), A Perceptual evaluation of urban space using GISBase3D volumetric visibility analysis, unpublished doctoral dissertation, National University of Singapore.
Rafieian, Mojtaba et al. (2007), Introduction to Reconstruct the Urban Environments and Their Improvement requirements, Third International Conference on Comprehensive Disaster Management in Unexpected Disaster.
Raman, S (2010). Designing a live able Compact City: Physical Forms of City and Social Life in Urban Neighbourhoods, Journal of Built Environment, 36(1), pp. 63-80.
Rapoport, A. 1975. Toward a redefinition of density. Environment and Behavior 7(2): 133-158.
Rapoport, A. 1977. Human aspects of urban form: Towards a man-environment approach to urban form and design. Oxford: Pergamon.
Schmidt , D. E; Goldman, R. D; Feimer, N. R (1979), Perceptions of Crowding, Predicting at the Residence, Neighborhood, and City Levels, Journal of Environment and Behavior, 11(1), pp. 105-130.
Stamps, A & Zacharias, J (2004). Perceived building density as a function of layout, Journal of Perceptual and Motor Skills, 98(3), 777-784.
Turner, A (2003). Analyzing the visual dynamics of spatial morphology, Journal of Environment and Planning B: Planning and Design, 30(5), pp. 657-676.
Yang, P; Putra, S; Li, W (2007). Viewsphere: A GIS-based 3D visibility analysis for urban design evaluation, Journal of Environment and Planning B, 34(6), pp. 971-992.