نقش شهرهای کوچک در تعادل‌بخشی به توسعۀ پایدار منطقه‌ای و تحولات نظام شهری (مطالعۀ موردی: استان البرز از سال 1365تا1395)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

یکی از راهبردهای مهم که در نیم‌قرن اخیر برای مقابله با بی‌تعادلی منطقه‌ای ناشی از رشد فزایندۀ شهرهای بزرگ مورد توجه قرار گرفته، شهر‌های کوچک هستند که به دلیل برخورداری از برخی امکانات و خدمات، به‌عنوان یکی از مراکز مهم در تعادل‌یابی توسعۀ منطقه‌ای کانون توجه قرار می‌گیرند. روش پژوهش حاضر توصیفی- ارزیابی و هدف آن بررسی وضعیت تحولات نظام شهری شهر‌های کوچک استان البرز در جهت تعادل‌بخشی به توسعۀ پایدار منطقه‌ای است. برای دستیابی به جایگاه شهرهای کوچک در نظام شهری در یک دورۀ زمانی 30ساله (13۶۵تا13۹۵) از مدل‌های رتبۀ اندازه، آنتروپی و ترازنامه استفاده شده، سپس نقش آن‌ها در تعادل‌یابی توسعۀ منطقه‌ای ارزیابی شده است. نتایج حاصل نشان می‌دهد ضریب آنتروپی بدون احتساب شهرهای کوچک نیز به عدم تعادل ادامه خواهد داد. در مدل لگاریتمی رتبۀ اندازه نیز با احتساب شهر‌های کوچک، شیب خط برابر 94/1- و بدون احتساب شهر‌های کوچک، به 21/1- کاهش یافته که حاکی از نقش انکارناپذیر شهر‌های کوچک در نظام شهری است. نتایج مدل ترازنامه نیز نشان می‌دهد تغییرات مؤلفه‌ها عمدتاً درون‌طبقه‌ای و ناشی از رشد شهر‌هاست و فقط در سال 1385، با توجه به تبدیل روستاها به شهر شاهد تغییرات ناشی از شهرهای جدید بوده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم‌زاده، عیسی و موسوی، میرنجف (1393). روش‌ها و تکنیک‌های آمایش سرزمین، انتشارات سمت، تهران.
تقوایی، مسعود و مریم رضایی (1378). نقش شهرهای کوچک در توسعۀ منطقه‌ای، فصلنامۀ بنا، شمارۀ37، تهران، صص 55-30.
حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، یزد.
خداداد، مهدی و نخعی، مهدیه و امیدزاده، هانیه (1393). نقش شهر‌های کوچک در برنامه‌ریزی توسعۀ منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: استان گلستان)، فصلنامۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دورۀ 6، شمارۀ 12، صص 90-77.
رشیدی ‌ابراهیم حصاری، اصغر و بهمند، داداله و سبحانی، نوبخت و حیدری، تقی (1392). نقش شهرهای کوچک اندام در تعادل ناحیه‌ای استان آذربایجان شرقی، فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری، دورۀ 2، شمارۀ 5، صص 158-139.
رضوانی، محمد‌رضا و اکبریان، سعیدرضا و گلی، علی (1386). نقش و عملکرد شهرهای کوچک در توسعۀ روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه (مطالعۀ موردی: دهستان رونیز شهرستان استهبان)، فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ61، تهران، صص 31-19.
رضوانیان، محمدتقی و بیرامزاده، حبیب (1387). عملکرد مدیریت شهر‌های کوچک در برنامه‌ریزی کاربری اراضی (مطالعۀ موردی: شهر بناب)، فصلنامۀ علمی پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 62، صص 114-101.
زبردست، اسفندیار (1383). اندازۀ شهر، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران، تهران.
سازمان برنامه و بودجه (1364). مرحلۀ اول، مطالعات طرح پایۀ آمایش سرزمین، تهران.
سرور، هوشنگ و لاله‌پور، منیژه (1385). نگرشی بر نقش شهر‌های کوچک و میانی در توسعۀ منطقه‌ای (قسمت دوم)، مجلۀ شهرداری‌ها، سال 6، شمارۀ 74، صص 16-10.
شریفی‌نیا، زهرا و نورا، محمدرضا (1389). بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعۀ روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه (مطالعۀ موردی: نهستان نظام‌آباد (شهرستان آزادشهر)،  فصلنامۀ جغرافیای انسانی، سال 3، شمارۀ1، گرمسار، صص 107-93.
شیخ‌الاسلامی، علیرضا (1385). تنگناها و محدودیت‌های مدیریت کانون‌های شهرهای کوچک استان همدان، فصلنامۀ آمایش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، دورۀ1، شمارۀ1، صص 25-10.
غلامی، محمد و رستگار، موسی (1389). بررسی و تحلیل توزیع فضایی جمعیت شهری استان فارس، مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شمارۀ2، صص 130-117.
فنی، زهره (1382). شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعۀ منطقه‌ای، وزارت کشور، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری، تهران.
قربانی، رامین و پوراحمد، احمد و حاتمی‌نژاد، حسین (1397). بازتعریف نقش شهرهای کوچک و میانی در فرآیند توسعۀ منطقه‌ای معرفی یک روش کاربردی آمایش مبنا (مطالعۀ موردی: استان کردستان)، فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ10، شمارۀ2، صص 344-315.
محمدزاده، زهرا (1391). بررسی وضعیت شهر‌های کوچک در سلسله‌‌مراتب شهری ایران طی سال‌های 135 تا 1358، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 و1395، استان البرز.
نظریان، اصغر (1386). شهرنشینی در حال دگرگون و جایگاه شهرهای کوچک: مورد ایران، مجلۀ سرزمین، شمارۀ 14، صص 55-33.
نوری، هدایت‌الله و حسینی ابری، حسن و خادمی، حسین (1388). نقش شهرهای کوچک در تعادل‌بخشی نظام سکونتگاهی روستایی استان یزد، مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 13، صص 78-61.
نیک‌پور، عامر و ملکشاهی، غلامرضا و مهرعلی‌تبار، عباس و حسنعلی‌زاده، میلاد (1397). تحولات نظام شهری در استان مازندران با تأکید بر شهر‌های کوچک، مجلۀ جغرافیا و روابط انسانی، دورۀ1، شمارۀ1، صص 166- 151.
Barean, I. (2009). Introduction to urban planning, London.
Baresky, F.(2009). urban planning small towns and Rural Area, Routledge, London.
Bhuvaneswari Raman, Mythri Prasad-Aleyamma, Rémi de Bercegol, Eric Denis, Marie-Hélène Zérah. (2015). Selected Readings on Small Town Dynamics in India, Institut Français de Pondichéry Centre de Sciences Humaines, New Delhi, India
Fanni, Z. (2003). Small Towns Another Approach to Regional Development, Ministry of the Interior. Center OF Urban Planning Studies, Tehran. (in Persian).
Foltyński, Marcin. (2016). Management tool for streamlining city logistics, Transportation Research Procedia 16, 2nd International Conference “Green Cities - Green Logistics for Greener Cities”, 2-3 March 2016, Szczecin, Poland pp:89-103.
Gholami, M., Rastegar, M. (2010). Investigation and Analysis of Spatial Distribution of Urban Population of Fars Province, Journal of Urban Research and Planning, 1(2) 117-130. (in Persian).
Ghorbani, R., Pour Ahmad, A., Hatami Nejad, H. (1979). Redefining the Role of Small and Medium-sized Cities in the Regional Development Process Introducing an Applied Baseline Method (Case Study: Kurdistan Province), Journal of Land Planning, 10(2) 315-344. (in Persian).
Hekmatnia, H. Mousavi, M. (2006). Model Application in Geography with Emphasis on Urban and Regional Planning. Modern Science Publishing, Yazd. (in Persian).
 Ibrahimzadeh, I., Mousavi, M. (2014). Methods and techniques of land preparation. Samt Publications, Tehran.( in Persian).
Iran Census Center, Population and Housing Census Results 2011 and 2016, Alborz Province. (in Persian).
Khodadad, M. Nakhaei, M., Omidzadeh, H. (2014). The Role of Small Towns in Regional Development Planning (Case Study: Golestan Province), Journal of Zagros Landscape and Urban Planning, 6(12) 77-90. (in Persian).
Mohammadzadeh, Z. (2012). Investigating the status of small towns in Iran's urban hierarchy during the years 135 to 1358, M.A Thesis., Yazd University. (In Persian).
Nazarian, A. (2007). Transforming Urbanization and the Position of Small Cities: The Case of Iran, Journal of Land ,(14) 33-55. (in Persian).
Nikpour, A., Malekshahi, Gh., Mehrali Tabar, A., Hassanali Zadeh, M. (1397). Transformations of the Urban System in Mazandaran Province with Emphasis on Small Towns, Journal of Geography and Human Relations, 1(1) 156-166. (in Persian).
Nouri, H., Hosseini Abri, H., Khademi, H. (2009). The Role of Small Towns in Balancing the Rural Settlement System of Yazd Province, Journal of Geography and Development, (13) 61-78. (in Persian).
Planning and Budget Organization. (1364). Phase I, Land Planning Baseline Studies, Tehran. (in Persian).
Rashidi Ebrahim Hesari, A., Behmand, D., Sobhani, N., Heydari, T. (2013). The Role of Small Organized Cities in Regional Balance of East Azerbaijan Province, Journal of Urban Economics and Management,2(5)139-158. (in Persian).
Razvani, M., Akbarian, S., Goli, A. (2007). The Role and Function of Small Towns in Rural Development Using Network Analysis Method (Case Study: Rhoneiz Estahban County), Journal of Geographical Research, Tehran, (61) 19-31. (in Persian).
Rezvanian, M., Biramzadeh, H. (2008). Performance of Small Towns Management in Land Use Planning (Case Study: Bonab City), Journal of Geographical Research, (62) 101-114. (in Persian).
Sarvar, H., Lalehpour, M. (2006). An Overview of the Role of Small and Medium-sized Cities in Regional Development (Part II), Journal of Municipalities, 6(74) 10-16. (in Persian).
Sharifinia, Z., Nora, M. (2010). Investigating the Role of Small Towns in Rural Development Using Network Analysis Method (Case Study: Nezamabad Abad (Azadshahr City), Human Geography, Vol. 3(1)93-107. (in Persian).
Sheikholeslami, A. (2006). The bottlenecks and limitations of managing small towns in Hamadan province, Journal of Journal of Planning, Islamic Azad University of Malayer Branch, 1(1) 10-25. (in Persian).
Taghva'i, M., Rezai,M. (1999). The Role of Small Towns in Regional Development, Journal OF Building, Tehran, (37) 30-55. (in Persian).
United Nations Genter For Human Settlements, (1998), The Istanbul Declaration and The Habitat Ayenda, UNCHS, Nairobi Kenya.
Zebardast, E. (2004). City Size. Iran Center for Architecture and Urban Studies, Tehran. (in Persian).