روش‌شناسی نگاشت نهادی در نظام علم و فناوری با رویکرد آمایشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه اقتصاد، دانشکدة مدیریت، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، پژوهشکدة علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

گسترش روزافزون نقش علم و فناوری در توسعۀ اقتصادی ضرورت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای نظام علم و فناوری را دوچندان کرده است. در کنار رویکردهای برنامه‌ریزی متمرکز بالا به ‌پایین برای سیاست‌گذاری علم‌ و فناوری، رویکرد آمایشی تلاش می‌کند با حرکت از پایین به بالا، با شناخت ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های منطقه‌ای، الگویی درون‌زا و متوازن را برای توسعۀ علم و فناوری ارائه دهد. اگرچه رویکرد آمایشی به صورت کلی بیش از چند دهه در مباحث برنامه‌ریزی سابقه دارد، بهینه کردن این رویکرد در حکمرانی علم‌ و فناوری نیازمند نوآوری‌های روش‌شناختی است. هدف از این پژوهش ارائۀ روش‌شناسی آمایش علم و فناوری با بهره‌گیری از نگاشت نهادی است. این نوشتار از دو برش متقاطع استفاده می‌کند. از یک سو نوآوری را در نظام منطقه‌ای می‌بیند و از دیگر سو با نگاشت نهادی روشی را برای تحلیل و تخمین آن ارائه می‌دهد. در این روش، ابتدا نهادهای نظام علم و فناوری‌ـ شامل نهاد علم، نهاد فناوری، نهاد بازارـ شناسایی می‌شوند و سپس با بهره‌گیری از مفهوم مجاورت نهادی ظرفیت ارتباط‌گیری این نهادهای سه‌گانه و زیرمجموعه‌های آن‌ها با یک‌دیگر ارزیابی می‌شوند. این کار از طریق استخراج گراف مشابهت انجام می‌شود. گراف مشابهت، که از کمّی‌سازی روابط دودویی زیرنهادهای نظام علم و فناوری به دست می‌آید، بیانگر تنوع و شدت ارتباطات هر نهاد با سایر نهادهاست. هر چه تنوع و شدت ارتباطات میان نهادها در مجموع بیشتر باشد بیانگر وضعیت بهینه‌تر نظام علم و فناوری است. در نهایت، سیاست‌گذار با مشاهدۀ این گراف می‌تواند برای هر یک از نهادها سناریوی حرکت به سمت وضع بهینه، یعنی توازن منطقه‌ای، را طراحی کند تا در افق‌های زمانی مشخص مجاورت نهادی افزایش یابد و هماهنگی و همراهی نهادها تقویت شود.

کلیدواژه‌ها


احمدیان دیوکتی، محمدمهدی؛ آقاجانی، حسنعلی؛ شیرخدایی، میثم و طهرانچیان، امیرمنصور (1397). «طراحی مدل سیاستگذاری علم‌وفناوری مبتنی بر رویکرد پیچیدگی اقتصادی»، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، د. 4، ش. 4، زمستان 97، صص 9-27.
دینی، علی؛ حاج‌حسینی، حجت‌اله؛ میرعمادی، طاهره و رمضانپور نرگسی، قاسم (1398). «حکمرانی، نظام نوآوری ملی و ظرفیت جذب، همپایی و نوآوری فناورانه (مدلسازی نظری)»، مدلسازی اقتصادی، د 13، ش 47، پاییز 98، صص 1-33.
ریاحی، پریسا و قاضی نوری، سیدسپهر (1393). مقدمه­ای بر نظام نوآوری (رویکردی گسترده)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سرور، رحیم و اسماعیل زاده، حسن (1386). «آمایش سرزمین، پیش نیاز عدالت اجتماعی (مقدمه‌ای بر نقش آمایش سرزمین در تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار)»، سرزمین، د 4، ش 2، صص 75-88.
سعیدی، علی؛ مقصودی، حمیدرضا؛ معصومی­نیا، جواد؛ بهرامی، حسین؛ رعایائی، مهدی و شادروانان، حسین (1398)، سند آمایش علم و فناوری استان قم، دانشگاه قم.
عادلی، امیدعلی؛ مقصودی، حمیدرضا؛ سعیدی، علی و بهرامی، حسین (1399). «بازی پویا میان نهادهای علم‌وفناوری»، سیاست علم‌وفناوری، د 12، ش 2، تابستان 99، صص 55-70.
فرتاش، کیارش و سعدآبادی، علی اصغر (1398). «نهادها و تأثیر آنها بر توسعه علم و فناوری»، سیاست علم و فناوری، د 12، ش 2، صص 239-253.
کلانتری، اسماعیل و منتظر، غلامعلی (1395). «مفاهیم، رویکردها و روش­های نگاشت نهادی (با تاکید بر مطالعات نظام نوآوری)»، رهیافت، د 26، ش 62، صص 55-72.
ناظمی، امیر و رفسنجانی نژاد، سیما (1396). «بازطراحی ساختار حکمرانی علم، فناوری و نوآوری براساس مدل دولت تنظیم‌گر». اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، صص 1-7.
References
Adam, B. J., Trajtenberg, M., & Henderson, R. (1993). “Geographic Localization of Knowledge Spillovers as Evidenced by Patent Citations”, The Quarterly Journal of Economics, Vol. 108, Issue 3, pp. 577–598.
Adeli, O., Maghsoudi, H., Saeedi, A., & Bahrami, H. (2020). “Dynamic Game between Science and Technology Institutions”, Jouranl Of Science and Technology Policy (JSTP), Vol. 13, Issue 2, pp. 55-70. (in Persian)
Agrawal, A., Kapur, D., & McHale, J. (2008). “How do spatial and social proximity influence knowledge flows? Evidence from patent data”, Journal of Urban Economics, 64, pp. 258–269.
Ahmadian Divkoti, M. A., Aghajani, H. A., Shirkhodaei, M., & Tehranchian, A. M. (2019). “Designing a Model of Science and Technology Policy Making based on Economic Complexity Approach”, Public policy, Vol. 4, Issue 4, pp. 9-27. (in Persian)
Asheim, B. & Coenen, L. (2006). “Contextualizing Regional Innovation Systems in a Globalizing Learning Economy: On Knowledge Bases and Institutional Frameworks”, The Journal of Technology Transfer, 31(1), pp. 163-173.
Asheim, B. T. & Gertler, M. S. (2005). “The Geography of Innovation: Regional Innovation Systems”, in A. A. H. Faghihi, D. C. Mowery, & R. R. Nelson (Eds.), The Oxford Handbook of Innovation, Oxford, Oxford University Press.
Asheim, B.N. & Bugge, M., Coenen, L., & Herstad, S. (2013). “What Does Evolutionary Economic Geography Bring To The Policy Table? Reconceptualising regional innovation systems”, Papers in Innovation Studies 2013/5, Lund University, CIRCLE - Centre for Innovation Research.
Cooke, P. & Andrea, P. (2004). Regional Economies As Knowledge Laboratories, Edward Elgar Publishing.
Cooke, P., Gomez Uranga, M., & Etxebarria, G. (1997). “Regional Innovation Systems: Institutional And Rganizational Dimensions”, Research Policy, Vol. 26, pp. 4-5.
Dini, A., Haj Hosieni, H., Miremadi, T., & Ramazanpoor Nargesi, G. (2019). “Governance, National Innovation System and the Capacity for Attraction, Coherence and Technological Innovation (Theoretical Modeling)”, Economical modeling, Vol. 13, Issue 47, pp. 1-33. (in Persian)
Doloreux, D. & Parto, S. (2005). “Regional innovation systems: Current discourse and unresolved issues”, Technology in Society, 27, pp. 133–153.
Fartash, K. & Sadabadai, A. (2019). “Institutions and their Influnence on Science and Technology Development”, Jouranl of Science and Technology Policy (JSTP), Vol. 12, Issue 2, pp. 239-253. (in Persian)
Kalantari, I. & Montazer, Gh. (2016). “Concepts, Approaches and Institutional Mapping Methods (with Emphasis on Innovation System Studies)”, Rahyafat, 62, pp. 55-72. (in Persian)
Lagendijk, A. (2000). “Learning in Non - core Regions: Towards ‘Intelligent Clusters’; Addressing Business and Regional Needs”, in Knowledge, Innovation and Economic Growth, Cheltenham: Edward Elgar, pp. 165-191.
Lundvall, B. A. (2007). “National Innovation Systems- Analytical concept and development tool”, Industry and Innovation, Vol. 14, Issue 1, pp. 95-119.
Nazemi, A. & Rafsanjani Nejad, S. (2017). “Redesigning the governance structure of science, technology and innovation based on the model of the regulatory government”, First Conference on Governance and Public Policy, Tehran, Scientific Policy Research Center, pp 1-7. (in Persian)
OECD. (1999). Managing National Innovation System, Paris.
Organisation For Economic Co-Operation And Development (OECD) (1997). National Innovation Systems.
Porto Gómez, I., Otegi Olaso, J. R., & Zabala-Iturriagagoitia, J. M. (2015). ROSA, ROSAE, ROSIS: modelling a regional open sectoral innovation system, Entrepreneurship & Regional Development, 28(1-2), pp. 26–50.
Sarvar, R. & Esmaeilzadeh, H. (2008). “Land Use Planning; the Tool of Implementing Social Equity (Introduction for Land Use planning Role in Implement of Social Equity and Sustainable Development)”, Territory, Vol. 4, issue 15,  pp. 75-88. (in Persian)
Riahi, P. & Ghazinoory, S. (2014). Introduction to Innovation System (Broad Approach), Tehran, University Publishing Center. (in Persian)
  (2020). Spatial Planning of Science and Technology in Qom province, Qom University. (in Persian)
Saxenian, A.L. (1999). Silicon Valley’s new immigrant entrepreneurs, The Public Policy Institute of California, San Francisco, CA.
Schrempf, B., Kaplan, D., & Schroeder, D. (2013). National, Regional and Sectoral Systems of Innovation – An overview, Report for FP7 Project “Progress”, progressproject.
SmoliNski, A., Bondaruk, J., Pichlak, M., Trzdski, L., & Uszok, E. (2015). “Science-Economy-Technology Concordance Matrix for Development and Implementation of Regional Smart Specializations in the Silesian Voivodeship, Poland”, The Scientific World Journal, Hindawi Publishing Corporation, Vol. 2015, Article ID 126760.
Sorenson, O., Rivkin, J. W., & Fleming, L. (2006). “Complexity, networks and knowledge flow”, Research Policy, 35(7), pp. 994–1017.
Tang, M., Baskaran, A., Yan, H., & Muchie, M. (2015). “Strengthening regional integration/cooperation with the Neighbourhood System of Innovation conceptual framework: the case of China and ASEAN”, Asian Journal of Technology Innovation, 23(2), pp. 205–229.
Thompson, P. & Melanie Fox-Kean (2005). “Patent Citations and the Geography of Knowledge Spillovers: A Reassessment”, The American Economic Review, 95(1), pp. 450-460.
Uyarra, E. & Flanagan, K. (2013). “Reframing regional innovation systems: Evolution, complexity and public policy”, in Cooke, P. (Ed.), Re-Framing Regional Development, Evolution, Innovation.
Williams, R. & Leahy, A. (2019). Ranking of National Higher Education Systems, Melbourne Institute, Applied Economic & Social Research, University of Melbourne.