تأثیر کاهش سطح دریاچة ارومیه بر منابع آب زیرزمینی: پیامدهای محیطی و الزامات آمایشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مهندسی آب، دانشکدة کشاورزی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 گروه جغرافیایی طبیعی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jtcp.2025.397189.670510

چکیده

این پژوهش به بررسی ارتباط بین تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن دریاچة ارومیه طی سال‌های 1380 تا 1394 پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد تراز دریاچة ارومیه با شیب 0.25 متر در سال کاهش یافته و آبخوان‌های صوفیان‌‌ـ شبستر، کهریز، و میاندوآب بیشترین تغییرات (ضریب تغییرات 24-79%) را تجربه کرده‌اند. تحلیل داده‌های 721 چاه پیزومتری با روش‌های درون‌یابی وزنی معکوس (IDW) در GIS نشان داد جهت جریان آب در آبخوان‌های سلماس، تسوج، و صوفیان‌ـ شبستر معکوس شده و به سمت دریاچه تغییر کرده است. ارزیابی آسیب‌پذیری با مدل MOVE نشان داد آبخوان میاندوآب با وزن 0.63 بیشترین و آبخوان‌های تبریز و ارومیه با وزن 0.45 کمترین آسیب‌پذیری را دارند. مهم‌ترین عوامل مؤثر شامل برداشت بی‌رویه از چاه‌های عمیق، تغییر کاربری اراضی به باغات، و وابستگی اقتصادی به کشاورزی بوده‌اند. درحالی‌که توسعة صنعتی و گردشگری نقش مثبتی در کاهش آسیب‌پذیری داشته‌اند. این مطالعه تأکید می‌کند مدیریت منابع آب در حوضة دریاچة ارومیه باید مبتنی بر ویژگی‌های هیدرولوژیکی و اجتماعی‌ـ اقتصادی هر آبخوان باشد و کنترل برداشت از آبخوان‌های پرخطر مانند سلماس و صوفیان‌ـ شبستر در اولویت قرار گیرد. نتایج این پژوهش می‌تواند به سیاست‌گذاری‌های احیای دریاچة ارومیه و مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی کمک شایانی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Abbaspour, M., Javid, A. H., Mirbagheri, S. A., Ahmadi Givi, F., & Moghimi P. (2012). Investigation of lake drying attributed to climate change. International Journal of Environmental Science and Technology, 9(2), 257-266. doi: 10.1007/S13762-012-0031-0.
AghaKouchak, A., Feldman, D., Hoerling, M. et al. (2015). Water and climate: Recognize anthropogenic drought. Nature, 524, 409–411. https://doi.org/10.1038/524409a.
Arif, A., Tri, E., Suswatiningsih (2022). Irigasi Air Tanah Mendukung Pertanaman Kacang Tanah, Jagung dan Kedelai di Lahan Kering pada Musim Kemarau. AgriHealth, 3(2), 124-124. doi: 10.20961/agrihealth. v3i2.62537.
Berahman, S. (2022). Saving Lake Urmia: The Impact of Water Heritage on People’s Lives. 1(2), 132-141. doi: 10.58981/bluepapers.2022.2.13.
Birkmann, J., Buckle, P., Jaeger, J., Pelling, M., Setiadi, N., Garschagen, M., Fernando, N., & Kropp, J. (2010). Extreme events and disasters: a window of opportunity for change? Analysis of changes, formal and informal responses after mega-disasters. Nat Hazards, 55(3), 637–655.
Bücker, M., Flores Orozco, A., Gallistl, J., Steiner, M., Aigner, L., Hoppenbrock, J., Glebe, R., Morales Barrera, W., Pita de la Paz, C., García García, C. E., Razo Pérez, J. A., Buckel, J., Hördt, A., Schwalb, A., & Pérez, L. (2021). Integrated land and water-borne geophysical surveys shed light on the sudden drying of large karst lakes in southern Mexico. Solid Earth, 12(2), 439-461. doi: 10.5194/SE-12-439-2021.
Dinpajouh, Y., Fakhrifard, A., Hassanpour Aghdam, M. A., & Beheshti Vaighan, V. (2014). Analysis of groundwater quality changes trend in Shabestar-Soofian plain [In Persian]. Civilica. https://civilica.com/doc/970704
Dziubanski, D. & Franz, K. (2023). Projecting hydrologic change under land use and climate scenarios in an agricultural watershed using agent-based modeling. Frontiers in Water, 5. 1020080. 10.3389/frwa.2023.1020080.
Foley, J. A., DeFries, R., Asner, G. P., Barford, C., Bonan, G., Carpenter, S. R., ... & Snyder, P. K. (2005). Global consequences of land use. Science, 309(5734), 570-574. DOI: 10.1126/science.1111772.
Ge, H. & Zhu, L. (2021). Analysis of the water level drop in the tail zone of the largest tributary of Poyang Lake, China. Arab J Geosci, 14, 1284 . https://doi.org/10.1007/s12517-021-07654-7.
Guo Yanyou, L., Xijun, W., & Xinghua, Ch. Y. (2022). Dry-Season Water Level Shift Induced by Channel Change of the River–Lake System in China’s Largest Freshwater Lake, Poyang Lake. Wetlands, 42(8). doi: 10.1007/s13157-022-01615-w.
Hagenlocher, M., Renaud, FG., Haas, S., & Sebesvari, Z. )2018(. Vulnerability and risk of deltaic social-ecological systems exposed to multiple hazards. Sci Total Environ, 2018 Aug 1, 631-632:71-80. doi: 10.1016/j.scitotenv.2018.03.013. Epub Mar 7. PMID: 29524904.
Haghi, M., Diznabi, S. H., Karaboz, I., & Ersoy Omeroglu, E. (2023). Arsenic pollution and arsenic-resistant bacteria of drying Urmia Salt Lake. Frontiers in Environmental Science, 11. doi: 10.3389/fenvs.2023.1195643.
IWRM Co. (2019). Iran’sWater Resources Management Company. https://www.wrm.ir.
Khorrami, B., Ali, S., Sahin, O. G., & Gunduz, O. (2023). Model-coupled GRACE-based analysis of hydrological dynamics of drying Lake Urmia and its basin. Hydrological Processes, 37(5), e14893. https://doi.org/10.1002/hyp.14893.
Kumar, S., Mishra, A., & Singh, U. K. (2023). Assessment of Land Cover Changes and Climate Variability Effects on Catchment Hydrology Using a Physically Distributed Model. Sustainability, 15(13), 10304. https://doi.org/10.3390/su151310304.
Madani, K. (2014). Water management in Iran: what is causing the looming crisis?. J Environ Stud Sci, 4, 315–328 (2014). https://doi.org/10.1007/s13412-014-0182-z.
May, S.Y., Khaing, K.K., & Ward, J.S.T. (2022). The role of groundwater in rural water supply. CRC Press.
Moravej, M., Renouf, M. A., Lam, K. L., Kenway, S. J., & Urich, C. (2021). Site-scale Urban Water Mass Balance Assessment (SUWMBA) to quantify water performance of urban design-technology-environment configurations. Water Research, Vol. 188, 2021, 116477, ISSN 0043-1354. https://doi.org/10.1016/j.watres.2020.116477.
Mosha, D.B., Gudaga, J.L., Gama, D., & Kashaigili, J.J. (2022). Valuing groundwater use. 275-294. doi: 10.1201/9781003024101-15.
Pahl-Wostl, C. (2007). Transitions Towards Adaptive Management of Water Facing Climate and Global Change. Water Resources Management, 21, 49-62. 10.1007/s11269-006-9040-4.
Roshan, G., Masoompour, J., Samakosh, J. A., & Orosa, J.. (2016). The impacts of drying of Lake Urmia on changes of degree day index of the surrounding cities by meteorological modelling. Environmental Earth Sciences, 75(20), 1-14. doi: 10.1007/S12665-016-6200-6.
Sadeghi-Bazargani, H., Allahverdipour, H., Asghari Jafarabadi, M., & Azami-Aghdash, S. (2019). Lakes Drying and Their Adverse Effects on Human Health: A Systematic Review. Iran J Public Health. 2019 Feb, 48(2), 227-237. PMID: 31205876; PMCID: PMC6556201.
Shengchun, X., Xiaomei, P., & Quanyan, T. (2016). Climatic and human drivers of recent lake-level change in East Juyan Lake, China. Regional Environmental Change, 16(4), 1063-1073. doi: 10.1007/S10113-015-0822-1.
Sukhsehaj Kaur, Ch. S. (2023). Assessing impacts of Spatio-temporal changes in land use and land cover on the hydrologic response of an Indian Catchment. doi: 10.5194/egusphere-egu23-14603.
Tussupova, K., Anchita, Hjorth, P., & Moravej, M. (2020). Drying Lakes: A Review on the Applied Restoration Strategies and Health Conditions in Contiguous Areas. Water, 12(3), 749. https://doi.org/10.3390/w12030749.