تحلیل سیستمی متغیرهای راهبردی توسعة منطقه‌ای در برنامه‌ریزی سناریومبنا (مورد مطالعه: استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

چکیده
عصر حاضر عصری است که تحولات سریع و شگفت­انگیز به دلیل پیشرفت سریع علم و فناوری، تصمیم‌گیری­های سیاسی دولت­ها و عوامل دیگر خرد و کلان به‌طور برق­آسا از راه می­رسند و آثاری عمیق بر روندهای حاکم می­گذارند. از این رو، برای تدوین سناریوهای توسعة منطقه­ای در این عصر، شناخت واقع­گرایانه­ و سیستمی حوزة راهبردی برنامه­ریزی در افق طرح ضروری است. تمرکز و هدف پژوهش حاضر با رویکردی توسعه­ای و با کاربرد نظریة سیستم­ها، ارزیابی و تحلیل متغیرهای راهبردی توسعة استان مازندران به عنوان داده­های اصلی سناریونگاری توسعة منطقه‌ای در افق 1410 بوده است. روش تحقیق حاضر تحلیل ساختاری است. این تحقیق از نظر ماهیت داده­ها، کیفی و بر اساس روش گردآوری داده­ها، اسنادی و پیمایشی است. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ها روش تحلیل آثار متقاطع و نرم­افزار میک­مک به‌کار گرفته شده است. نتایج نشان داد متغیرهای اصلی راهبردی توسعة استان مازندران در افق 1410 شامل «شیوة مدیریت کلان کشور»، «تورم»، «شیوة مدیریت استان»، «تحقیق و توسعه (R&D)»، «سطح فناوری اطلاعات»، «جمعیت» و «همکاری­های بین‌نهادی» است. همچنین، قابلیت‌های اصلی و اولویت­دار توسعة استان مازندران در افق 1410 شامل «محصولات زراعی»، «باغ­ها و قلمستان­ها»، «آبزی‌پروری»، «منطقة ویژة اقتصادی امیرآباد»، «گردشگری»، «بندر فریدونکنار» و «بندر امیرآباد» است.

کلیدواژه‌ها


  1. بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1390). «شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی بر پایة سناریو: مطالعة موردی استان آذربایجان شرقی»، مجلة مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة 15، شمارة 1، صفحات 63-41.
  2. پورمحمدی، محمدرضا؛ حسین‌زاده دلیر،کریم؛ قربانی، رسول؛ زالی، نادر (1389). «مهندسی مجدد فرایند برنامه‌ریزی با تأکید بر رویکرد آینده‌نگاری». مجلة جغرافیا و توسعه، شمارة 20، صفحات 58-37.
  3. تقیلو، علی اکبر (1393). «سناریوهای آیندة سکونتگاه­های روستایی ایران». مجلة پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 3، شمارة 5، صفحات 96-83.
  4. جکسون، مایکل سی (1393). تفکر سیستمی: کل­گرایی خلاق برای مدیران. ترجمة علی‌محمد احمدوند و غلام جاپلقیان، تهران، جهان جام جم.
  5. حمیدی­زاده، محمدرضا (1392). پویایی­های سیستم. تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  6. دفتر آمار و اطلاعات، (1391). سال‌نامة آماری استان مازندران 1391. ساری، معاونت برنامه­ریزی استانداری مازندران.
  7. رضائیان، علی (1384). تجزیه‌وتحلیل و طراحی سیستم. تهران، سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
  8. عبدی دانشپور، زهره (1390). درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه­ریزی شهری. تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  9. علیزاده، عزیز؛ وحیدی مطلق، وحید؛ ناظمی، امیر (1387). سناریونگاری یا برنامه­ریزی بر پایة سناریو. تهران، مؤسسة مطالعات بین‌المللی انرژی.
  10. فرجی­راد، خدر؛ کاظمیان، غلامرضا (1391). توسعة محلی و منطقه­ای از منظر رویکرد نهادی. تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
  11. مهدیزاده، جواد (1386). برنامه‌ریزی راهبردی توسعة شهری تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران. تهران، شرکت طرح و نشر پیام سیما.
  12. مهندسین مشاور مازند طرح (1391). برنامة آمایش استان مازندران. مطالعات تحلیل وضعیت و ساختار موجود. ساری، معاونت برنامه­ریزی استانداری مازندران.
    1. Asan, Seyda Sedra; Asan, Umut (2007). "Qualitative Cross-impact analysis with time consideration". Technological forecasting and social change, 74,.627-644.
    2. Bertalanffy, Ludwing Von (1950). "The theory of open systems in physics and biology". Science, 111, 23-29.
    3. Chermack, Thomas J. (2004). "The role of system theory in scenario planning". Journal of futures studies, 8(4), 15-30.
    4. Environmental Mainstreaming Initiative (2009). Scenario planning. IIED, London.
    5. Florida, Richard; Mellander, Charlotta; Stolarick, Kevin (2008). "Inside the black box of regional development— human capital, the creative class and tolerance". Journal of economic geography, 8, 615- 649.
    6. Godet, Michel (1994). From Anticipation to action (A handbook of strategic prospective). UNESCO publishing, Paris.
    7. Godet, Michel; Durance, Philippe (2011). Strategic Foresight for Corporate and Regional Development. UNESCO, Paris.

20. Godet, Michel; Durance, Philippe; Gerber, Adam (2008). StrategicForesight La Prospective Use and Misuse of Scenario Building. LIPSOR Working Paper (#10), Paris.

21. Goldstein, Josh; Caldarone, Giorgio; Daily Gretchen; Duarte, Ka’eo; Hannahs, Neil; McKenzie, Emily (2012). InVEST Scenarios case study: Hawaii, USA. WWF, Morges.

22. Goodwin, Paul; Wright, George (2001). "Enhancing strategy evaluation in scenario planning: a role for decision analysis". Journal of management studies, 38(1), 1- 16.

23. Notten, Phiip W. F. Van; Rotmans, Jan; Asselt, Marjolein B. A. Van; Rothman, Dale S. (2003). "An updated scenario typology". Futures, 35, 423-443.

24. Peterson, Garry D.; Cumming, Graeme S.; Carpenter, Stephen R. (2003). "Scenario planning: a tool for conservation in an uncertain world". Conservation biology, 17(2), 358- 366.

  1. Ratcliffe, John (2000). "Scenario building: a suitable method for strategic property planning?". Property Management, 18(2), 127-144.

26. Shearer, Allan W. (2005). "Approaching scenario-based studies: three perceptions about the future and considerations for landscape planning". Environment and planning B: Planning and design, 32, 67-87.

27. Skyttner, Lars (2005). General systems theory. World scientific publishing, Singapore.

28. Verburg, Peter H.; Schulp, C. J. E.; Witte, N.; Veldkamp, A. (2006). "Downscaling of land use change scenarios to assess the dynamics of European landscapes". Agriculture, Ecosystems and Environment, 114, 39- 56.