طراحی الگوی روش‌شناختی کاربرد برنامه‌ریزی فرض‌بنیاد در مطالعات توسعة منطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار شهرسازی، دانشکدة معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکدة معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

در آغاز هزارة سوم متون برنامه‌ریزی از مفاهیم پیش‌بینی، آینده‌نگری و کشف آینده عبور کرده و به حوزة آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری رسیده است. در برنامه‌ریزی توسعة منطقه‌ای، شناسایى عدم قطعیت‌هاى آینده و فرض‌های بنیادینى که برنامه‌هاى بلندمدت بر پایة آن‌ها طراحی شده است، از مهم‌ترین زمینه‌های شناسایى مشکلات و چالش‌های پیش روى سندهاى توسعه‌اى است. پسابرنامه‌ریزی نیز موفقیت یا عدم موفقیت سیاست و برنامة تدوین‌شده در افق زمانی آینده را ارزیابی می‌کند. برنامه‌ریزی فرض‌بنیاد (ABP) یکی از روش‌های پسابرنامه‌ریزی است که می‌توان به کمک آن برنامه‌های پابرجا‏ و انطباق‌پذیر‏ تهیه کرد. این تحقیق از نظر نوع تحقیق، ترکیبی از روش‌های اسنادی و پیمایشی است و از نظر ماهیت بر اساس روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام گرفته است. برای جمع‌آوری اطلاعات ابزار پرسشنامه و فن دلفی به‌کار گرفته شده است و پرسشنامه‌ها صرفاً از متخصصان توسعه و برنامه‌ریزی که به مسائل توسعة منطقه احاطه دارند، تکمیل شده است. به این ترتیب میزان همبستگی میان هر راهبرد با عدم قطعیت‌ها با استخراج نظرهای خبرگان از دو پرسشنامه (پرسشنامة راهبردها، پرسشنامة عدم قطعیت‌ها) محاسبه شد. نتایج مطالعه نشان داد بهره‌گیری از روش برنامه‌ریزی فرض‌بنیاد، می‌تواند در برنامه‌های توسعة منطقه‌ای به‌کار گرفته شود، که این امر به برنامه‌ریزان کمک می‌کند تا اجماع و تعهد به خروجی‌ها تحقق یابد. در نتیجه با بهره‌گیری از روش برنامه‌ریزی فرض‌بنیاد می‌توان ضعف‌ها و چشم‌پوشی‌هایی را که در برنامه‌های توسعة بلندمدت منطقه‌ای وجود دارد، شناسایی و بازبینی کرد.
 
 

کلیدواژه‌ها


 

- اسلاتر، ریچارد (1386). دانش واژة آینده‌پژوهی، ترجمة عبدالمجید کرامت‌زاده‌ و همکاران، تهران، انتشارات مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
- اسلاتر، ریچارد (1386). نواندیشی برای هزارة نوین، مفاهیم، روش‌ها و ایده‌های آینده‌پژوهی. ترجمة عقیل ملکی‌فر و همکاران، تهران، مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی.
- پورمحمدی، محمدرضا؛ حسین‌زاده دلیر، کریم؛ زالی، نادر (1389). «مهندسی مجدد فرایند برنامه‌ریزی با تأکید بر رویکرد آینده‌نگاری». مجلة جغرافیا و توسعه، شمارة 20، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- حسنوی، رضا؛ نظامی‌پور، قدیر؛ بوشهری، علیرضا؛ آذر، عادل؛ قربانی، سعید (1392). «طراحی مدل تأثیر آینده‌نگاری بر سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری». فصل‌نامة علمی- پژوهشی سیاست علم و فناوری، سال ششم، شمارة اول، صفحات 34-21
- خزائی، سعید؛ عبدالرحیم، پدرام (1387). راه‌های گام به گام آینده‌پژوهی راهبردی. تهران، انتشارات کشف آینده.
- زالی، نادر (1388). «آینده‌نگاری توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی سناریومبنا (نمونة موردی: استان آذربایجان شرقی)». رسالة دکترا، دانشگاه تبریز.
- زالی، نادر (1390). «آینده‌نگاری راهبردی و سیاست‌گذاری منطقه‌ای با رویکرد سناریونویسی». فصل‌نامة مطالعات راهبردی، سال 14، شمارة 54، صفحات 45-33.
- طباطباییان، سیدحبیب‌الله؛ قدیری، روح‌الله (1386). «متغیرهای مؤثر بر انتخاب ابعاد در یک پروژة آینده‌نگاری». فصل‌نامة علوم مدیریت ایران، سال دوم، شمارة هفتم، صفحات 80-55.
مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی (1387). دانش‌نامة آینده‌پژوهی. تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
معصومی اشکوری، حسن (1385). اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران، انتشارات پیام.
ناظمی، امیر؛ قدیری، روح‌الله (1385). آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا. وزارت صنایع و معادن، تهران، مرکز صنایع نوین.
ناظمی، امیر (1390). «پسابرنامه‌ریزی پیشرفتة عام در ایران 1404 مورد مطالعه: فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیست‌فناوری و هوافضا». رسالة دکترا، دانشگاه علامه طباطبایی.
وحیدی مطلق (1385). برنامه‌ریزی پابرجا با بهره‌گیری از روش برنامه‌ریزی بر پایة فرض. تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
 
Amara, R. (1981). “The futures field: searching for definitions and boundaries”. The Futurist, pp. 25-9.
Barber, J. (2003). Role of Appraisal monitoring and evaluation in policy-marking, in Shapira, P. and S. Kuhlmann (Edt.) (2003). learning from Science and Technology Policy evaluation: Experiences from the United States and Europe. ChelTenham, Edward Elgar publishing.
-Builder, C. H.; Dewar, J. A. (1994). “A time for planning? If not now, when?”. Parameters, 24(2), 10-12.
-Dewar, J. A.; Builder, C. H.; Hix, W. M.; Levin, M. H. (2002). Assumption-based planning. Santa Monica, Calif.,RAND.
-Dewar, J. A.; Levin, M. H. (1999). .Assumption-based planning for army 21, santa monica. Calif.,RAND.
-Dewar, James A.; .Isaacson, Jeffrey A.; Maren, Leed (1997). “Assumption-Based Planning and Force XXI”. Santa Monica,: Rand.
-Dewar, J. A. (2002). Assumption-based planning: A tool for reducing avoidable surprises. RAND Studies on Policy Analysis, Cambridge University Press
-Echevarria, A. J. (1988). “Tomorrow’s army: the challenge of nonlinear change, parameters”. Autumn, 1988, 85-98
-Havas, Attila (2003). “Socio-economic and developmental needs: focus of foresight programmes”, Technology Foresight for Organiz-ers, 8-12 December, Ankara, Turkey.
- Grindle, M.; Thomas, J. (1999). Publice choices and policy change: The political Economy of reform in Developing countries. Johns Hopkins university press, Baltimore.
- Lempert, R. J.; Popper, S. W.; Bankes, S. C. (2008). Shaping the next one hundred years: new methods for quantitative long-term policy analysis. Santa Monica, Ca.: Rand Corporation.
- Marchau, V. A. W.J., W.E. Walker, and G.P. van Wee (2010). ”An adaptive transport policies for handling deep uncertainty“. Teclmological Forecasting & Social change, 77(6),.940-950.
-Miles, I.; Keenan, M. (2002). Practical guide to regional foresight in the united kingdom. luxembourg, Office for Official Publications of the European Communities.
- Myers, Dowell (2000). ”Constructing the future in planning university of southern California”. Paper forthcoming in the Journal of planning Education and researeh.
- Faludi, Andres (1970). “The planning environment and the meaninig of planning”. regional studies , Vol 4
- Kovacevic, Milorad (2011). “Review of HDI critiques and potential improvements”, UNDP: HDRP: 2010/33
- Twiss , B. C. (1992). “Forcasting for technologist and engineers, a practical guide for better dicitions". Peter peregrinus, London, United kingdom.
-Schwarz, B.; Svedin, U.; Wittroc, B. (1982). Methods in futures studies: problem and applications. Boulder, Colorado, Westview press.
- Voros, J. (2003). “A Genreic foresight process framework”. Foresight, 5(3), 10-21.
- Warren, E.; Walker, Marjolijn Haasnoot; Kwakkel, Jan H. (2013). ”Adapt or perish: a review of planning approaches for adaptation under deep uncertainty”.. Sustainability,  5, 955-979.
- Warren, L. P.; Youngman, R. R.; Roach, J. W.;, Warren, P. L.; Stone, N. D. )2007(. Virginia Integrated Pest Management Expert for wheat.