تحلیل ماتریس فضایی گسست توسعة منطقه‌ای در استان مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پردیس فارابی دانشگاه تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد آمایش سرزمین، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

امروزه، وجود نابرابری و گسست توسعة منطقه­ای دغدغة بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، مانند ایران است. تمرکزگرایی، نابرابری در توزیع جمعیت، فعالیت و تغییرات ضریب برخورداری، از جمله عوامل و موانع برای رسیدن به توسعة منطقه­ای متوازن در کشور است. از این رو، بررسی و شناخت نواحی و شهرستان­های محروم برای تعیین اولویت­های برنامه­ریزی و ازبین‌بردن گسست توسعة منطقه­ای، اولین­گام در فرایند تصمیم­سازی به‌منظور محرومیت‌زدایی مناطق محروم است. لزوم رسیدن به توسعة منطقه­ای، وجود نگرش همه­‌جانبة اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، بر اساس شرایط محیطی و انسانی هر منطقه است. به‌طور کلی، هدف این مطالعه شناسایی شهرستان­های محروم و تحلیل، بررسی و شناخت علل نابرابری­های (گسست) موجود در شهرستان­های استان مرکزی، بر اساس 14 شاخص اقتصادی، اجتماعی، درمانی و فرهنگی است. نوع پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و توسعه­ای و روش بررسی، توصیفی - تحلیلی است. شیوة جمع­آوری آمار و اطلاعات (1390) به صورت اسنادی - کتابخانه­ای است. در این مطالعه برای تحلیل و سطح‌بندی گزینه­ها روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره به‌کار گرفته شده است. بر اساس نتایج مدل­هایHURWITZ ،Maxi max ، Maxi min و ELECTRE، و نشان‌دادن آن‌ها روی نقشه­های GIS، شهرستان­های اراک و ساوه به عنوان شهرستان­های برخوردار و شهرستان­های شازند، دلیجان و خمین از لحاظ شاخص­های مورد مطالعه، به عنوان شهرستان­های نیمه­برخوردار و شهرستان­های تفرش، محلات، زرندیه، آشتیان، و کمیجان به عنوان شهرستان­های محروم شناسایی شدند. به‌طور کلی، در استان مرکزی دو منطقة مجزای توسعه شکل گرفته است. یکی به مرکزیت اراک در قسمت جنوبی استان و دیگری در قسمت شمالی استان به مرکزیت ساوه که در حال رشد و توسعة شتابانند.

 
 

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. پاپلی یزدی، محمدحسین؛ رجبی سنجردی، حسین (1390). نظریه­های شهر و پیرامون. تهران، انتشارات سمت.
    2. پوراحمد، احمد؛ فرهودی، رحمت­ا...؛ زیاری، کرامت­ا...؛ سلیمانی، محمد؛ فرجی ملائی، امین (1392). «تبیین الگوی توسعة متعادل منطقه­ای با تأکید بر روابط شهر و روستا در منطقة قزوین». مجلة جغرافیا، دورة جدید، شمارة 39، صفحات 77-53.
    3. توکلی، مرتضی؛ فاضل­نیا، غریب؛ زارعی، یعقوب؛ نیک­آریا، مهران (1390). «ارزیابی برخی شاخص­های نابرابری منطقه­ای در ایران». فصل‌نامة روستا و توسعه، سال 14، شمارة اول، صفحات 117-101.
    4. حاتمی‌نژاد، حسین؛ عمران، راستی (1388). «عدالت اجتماعی و عدالت فضایی (منطقه­ای) بررسی و مقایسة نظریات رالز و هاوری». مجلة اطلاعات سیاسی -اقتصادی، شمارة 270، صفحات 95-82.
    5. حافظ­نیا، محمدرضا (1392). مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران، انتشارات سمت.
    6. حق‌روستا، سمیه؛ زبردست، اسفندیار (1393). «تحلیل تطبیقی نابرابری­های منطقه­ای بین استان­های همجوار بررسی موردی: استان­های همدان و مرکزی». دوفصلنامة دانشگاه هنر، شمارة 15، صفحات 136-114.
    7. رضوانی، محمدرضا (1383). مقدمه­ای بر برنامه­ریزی روستایی در ایران. تهران، انتشارات قومس.
    8. سعیدی، عباس (1388). مبانی جغرافیای روستایی. تهران، انتشارات سمت.
    9. زالی، نادر؛ پورمحمدی، محمدرضا (1388). «تحلیل نابرابری­های منطقه­ای و آینده­نگاری توسعه نمونة موردی: استان آذربایجان­شرقی». جغرافیا و برنامه­ریزی دانشگاه تبریز، شمارۀ 32، صفحات 64-29.
    10. زیاری، کرامت­الله، سعیدی رضوانی، نوید؛ بقال صالح‌پور، لیلا (1389). «سنجش درجة توسعه­یافتگی شهرستا­ن­های استان آذربایجان شرقی به روش HDI». مجلة علمی - پژوهشی فراسوی مدیریت، شمارة 12، صفحات 95-75.
    11. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان مرکزی، سال‌نامة آماری (1390).
    12. شریف­زادگان، محمد­حسین (1394). «در جست­و­جوی توسعه منطقه­ای درون­زا». ویژه­نامة اقتصادی شرق، چاپ هنر سرزمین سبز، صفحات 25-22.
    13. ضرابی، اصغر؛ صالحی، مریم (1392). «سنجش سطوح توسعه­یافتگی شهرستان­های استان همدان با تأکید بر رویکرد منطقه­ای». فصل‌نامة برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 11، صفحات 30-19.
    14. فرجی ملائی، امین (1393). تبیین الگوی توسعه متعادل منطقه­ای، رسالة دکتری، رشتة جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تهران.
    15. فرجی­ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ شماعی، علی (1390). «بررسی اثرات شهرشدن نقاط روستایی بر بهبود کیفیت زندگی ساکنین». فصل‌نامة مطالعات مدیریت شهری، شمارة پنجم، صفحات 155-130.
    16. فرجی ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ زیاری، کرامت­الله (1389). «تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران». مجلةپژوهشوبرنامه­ریزیشهری، شمارة دوم، صفحات 16-1.
    17. قائدرحمتی، صفر؛ مستوفی الممالکی، رضا؛ براری، مهدی (1392). «تحلیل شاخص­های توسعة و سطح­بندی دهستان­های استان یزد». فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، شمارة 30، صفحات 86-71.
    18. کلانتری، خلیل؛ عبداله‌زاده، غلامحسین (1391). برنامه­ریزی فضایی و آمایش سرزمین. تهران، نتشارات فرهنگ صبا.
    19. کلانتری، خلیل (1388). برنامه­ریزی و توسعة منطقه­ای (تئوریها و تکنیک­ها). تهران، انتشارات خوشبین.
    20. مردوخی، بایزید (1394). «پدید­آورندگان توسعه: قهرمان­ها یا نظام تدبیر شایسته». ویژه­نامة اقتصادی شرق، چاپ هنر سرزمین سبز، صفحات 10-8.
    21. هادی­زنوز، بهروز (1394). «رهیافت­های نظری برای توسعة ناموزون منطقه­ای در ایران». ویژه­نامة اقتصادی شرق، چاپ هنر سرزمین سبز، صفحات 21-17.
    22. هاروی، دیوید (1379). عدالت اجتماعی و شهر، ترجمة فرخ حسامیان، محمدرضا حائری و بهروز منادی­زاده، تهران، شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.
    23.  Rodríguez-Pose, A.; Daniel, H. (2015). “Addressing poverty and inequality in the rural economy from a global perspective”. Applied Geography, 61, 11–23.
    24. Lessmann, Ch. (2012). “Foreign direct investment and regional inequality: A panel data analysi“. China Economic Review, 24, 129–149.
    25. Khairullov, D. (2015). “Challenges of sustainable development of regional economy in the conditions of russia's accession to the world trade organization“. Procedia Economics and Finance. 23, 303-308.
    26. Nel, E. (2015). “Recent trends in regional and local demographic and economic inequality in New Zealand and associated regional development implications”. Local Economy, 30(1), 12–20.
    27. Harvey, D. (1973). Social justice and the city. The University of Georgia Press.
    28. Isaksen, A. (2006). Knowledge-intensive industries and regional development The case of the software industry in Norway. London and New York, Sage Publication.
    29. phillips, J. (2011). “The conceptual development of a geocybernetic relationship between sustainable development and Environmental Impact Assessment”. Applied Geography, 31(3), 969-979.
    30. 30.    Marie Hyde, K. (2006). Uncertainty analysis methods for multi-criteria decision analysis, sage publication. The University of Adelaide Australia.
    31. Morgan, K.; Nauwelaers, C. (2005). “Regional innovation strategies the challenge for less- favoured regions”. London and New York, Sage Publication.
    32. Rostow, W. W. (1971). The stages of economic growth. Cambridge, Cambridge Uviversity press.
    33.  Ezcurra, R.; Rodríguez-Pose, A. (2013). “Does economic globalization affect regional inequality? A cross-country analysis”. World Development, 52, 92–103.
    34. Breau, S. (2015). “Rising inequality in Canada: A regional perspective”. Applied Geography, 61, 58-69.
    35. Wang, Y. F.; chuanglin, X.; Chunliang, L. D. (2012). “A new approach to measurement of regional inequality in particular directions”. Chinese Geographical Science, 22(6), 705–717.
    36. Wilson. J.; Tyedmers, P.; Pelot, R. (2006). “Contrasting and comparing sustainability indictors”. Journal Ecological Indictor, 3, Available online at: www. Elsevier.Com.
    37. 38.    Wong, C. (2006). Indicators for urban and regional planing the interplay of policy and methods. London and New York, Sage Publication.
    38. Dennis Wei, Y. H. (2015). “Spatiality of regional inequality”. Applied Geography, 61, 1-10.
    39. Li, Y., Dennis; Wei, Y. H. (2010). “The spatial temporal hierarchy of regional inequality of China”. Applied Geography, 30(3), 303-316.
    40. Fanni, Z.; Khakpour, B. A.; Heydari, A. (2014). “Evaluating the regional development of border cities by TOPSIS model (case study: Sistan and Baluchistan Province, Iran)”. Sustainable Cities and Society, 10, 80–86.
    41.   Zhanga, W.; Shuming, B. (2015). “Created unequal: China's regional pay inequality and its relationship with mega-trend urbanization”. Applied Geography, 61, 81–93.

    35.    Abdulrazak, S.; Fauziah Sh. (2014). “Sustainable development: a malaysian perspective”. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 164(31), 237-241.

    39.    Dennis Wei, Y. H.; Liefner, I. (2012). “Globalization, industrial restructuring, and regional development in China”. Applied Geography, 32(1), 102-105.