تعیین محدوده فضایی شهر- منطقه برای کلان‌شهر تهران و نواحی پیرامونش

شریف زادگان, محمد حسین; فتحی فرزانه, امیر

doi:10.22059/jtcp.2016.59144

تعیین محدوده فضایی شهر- منطقه برای کلان‌شهر تهران و نواحی پیرامونش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استاد، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22059/jtcp.2016.59144

چکیده

چگونگی نگاه به کلان‌شهر تهران و نواحی پیرامونش از چالش‌های اخیر نظام برنامهریزی فضایی کشور بوده است که موجب تکوین مفاهیمی مانند مجموعهشهری و منطقهکلان‌شهری شده است. شناخت کلان‌شهر تهران و گسترة پیرامونش با نگرش نومنطقهگرایی و برای دستیابی به تمرکززدایی و رقابتپذیری و جهانیشدن، کاربستِ ساختاری پویاتر را میطلبد. پژوهش حاضر با تکیه بر تحلیلِ تطبیقی تلاش می‌کند الگوی فضایی شهر- منطقه را متناسب با سازمان فضایی ایران بهینهسازی کرده و محدودة فضایی شهر- منطقة تهران را با بهرهگیری از تحلیل جریانهای عملکردی و تخمین فاصلة 85 نقطة شهری در محدودة 250 کیلومتری جادهای تهران با دو روش استقرایی و استنتاجی در نرم‌افزار GIS تعیین کند. دادههای مورد نیاز به روش کتابخانهای و اسنادی جمعآوری شدهاند. یافتههای پژوهش نشان می‌دهند کلان‌شهر تهران و نواحی پیرامونش در الگوی فضایی شهر- منطقه با دو هسته و 41 شهر پیرامونی تبیین می‌شود. این محدوده نشان‌دهندة ردپای عملکردی کلان‌شهری تهران برآمده از جریانهای روزانه و هفتگی مبتنی بر منطقِ فضایی فراتر از تقسیم‌بندیها و محدودیتهای کالبدی، سیاسی و اداری است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

1. آخوندی، عباس، برکپور، ناصر، اسدی، ایرج، طاهرخانی، حبیب‌الله، بصیرت، میثم و زندی، گلزار (1386). حاکمیت شهر- منطقة تهران: چالش‌ها و روندها. نشریة هنرهای زیبا، شمارة 29، صفحات 16-5.
2. اسدی، ایرج و زبردست، اسفندیار (1389). گونه‌شناسی مناطق شهربنیاد در مطالعات شهری و منطقه‌ای: با نظری بر واکاوی مفهوم مجموعة شهری در ایران. نشریة هنرهای زیبا، شمارة 43، صفحات 30-17.
3. رضایی، رحیم و اوغلی وسعت، امیر (1389). بررسی حوزة نفوذ کلان‌شهر تهران با روش زمانی و مدل جاذبه. فصل‌نامة آمایش سرزمین، سال 2، شمارة 3، صفحات 28-5.
4. زیاری، کرامت‌الله (1388). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. تهران: مؤسسة انتشارات دانشگاه تهران.
5. سازمان راهدارخانه (1390). جریان بار و مسافر.
6. صرافی، مظفر (1377). مبانی برنامه‌ریزی توسعة منطقه‌ای. تهران: مجموعة برنامه و بودجه.
7. صرافی، مظفرو نجاتی، ناصر (1393). رویکرد نومنطقه‌گرایی در راستای ارتقای نظام مدیریت توسعة فضایی ایران. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 46، شمارة 4، صفحات 885-874.
8. فتحی فرزانه، امیر (1393). به‌کارگیری برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای کنترل و هدایت رشد فیزیکی شهر- منطقة تهران. پایان نامة فوق لیسانس، رشتة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی.
9. فتحی فرزانه، امیر (1394). ماهیت فضایی و عملکردی شهر- منطقه. تهران: انتشارات راشدین.
10. مرکز آمار(1390). نتایج سرشماری.
11. مهدیزاده، جواد (1383). تحول در مفهوم، نقش و ساختار کلان‌شهرها. فصل‌نامةمدیریتشهری، شمارة 17، صفحات 31-18.
12. مهدیزاده، جواد (1385). شاخص‌ها و فرایندهای تعیین محدودة مجموعه‌های شهری. فصل‌نامةمدیریتشهری، شمارة 18، صفحات 119-108.
13. وزارت مسکن و شهرسازی (1379). خلاصة گزارش طرح مجموعة شهری تهران.
  1. Anrew, J. & Ward, K. (2007). Introduction to a debate on city-regions: new geographies of governance, democracy and social reproduction. International Journal of Urban and Regional Research, 31(1), 169–78.
  2. Bourne, L.S. (1997). Polarities of structure and change in urban systems: a canadian example. Geo Journal, Kluwer Academic Publishers, 43)4(, 339-349.
  3. Burger, M.J., Goei, B., Van Der Lan, L. & Huisman, F. (2011). Heterogeneous development of metropolitan spatial structure: Evidence from commuting patterns in English and Welsh city-regions, 1981–2001. Cities, 28, 160–170.
  4. Davoudi, S. (2008). Conceptions of the city-region: a critical review. Proceedings of the Institution of Civil Engineers Urban Design and Planning, 161(2), 51-60..
  5. Dickinson, R. E. (1964). City and Region: A Geographical Interpretation. London: Routledge & Kegan Paul Ltd..
  6. Hall, P. (2009). Looking backward, looking forward: the city region of the mid-21st century. Regional Studies, 43(6), 803-817.
  7. Harding, A. Marvin, S. & Robson, B. (2006). A framework for city-regions. Office of the Deputy Prime Minister.
  8. Harrison, J.(2007). Debates and commentary: from competitive regions to competitive city-regions: a new orthodoxy, but some old mistakes. Journal of Economic Geography, 7(3), 313-332.
  9. .
  10. Harrison, J. & Grow, A. (2012). From places to flows? Planning for the new “regional world” in Germany. European Urban and Regional Studies,21(1) 21– 41.
  11. Harvey, D. (2000). Spaces of hope. Berkeley: University of California Press.
  12. Healey, P. (2009). City regions and place development. Regional Studies, 43(6), 831-843.
  13. Neuman, M. & Hull, A. (2009). The futures of the city region.Regional Studies, 43(6), 777-787.
  14. Parr, J.(2005). Perspectives on the city‐region. Regional Studies, 39(5), 555-566.
  15. Parr, J. (2007). Spatial definitions of the city: four perspectives. Urban Studies, 44(2), 381–392.
  16. Scott, A. & Storper, M. (2003). Regions, globalization, development. Regional Studies. 37(7), 579–593.
  17. Scott, A. )2001(. Global cityregions: trends, theory, policy. New York: Oxford University Press.
  18. Turok, I. (2009). Limits to the mega-city region: conflicting local and regional needs. Regional Studies,43(6), 845-862.