ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌‌های استان اردبیل با رویکرد پدافند غیرعامل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 کارشناس ارشد، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 استادیار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقۀ خاورمیانه و تهدیدات مستمر کشورهای همسایه و غیرهمسایه، متأسفانه پروژه‌ها و تأسیسات اقتصادی و زیربنایی بدون ملاحظات دفاعی و امنیتی به‌صورت هدفی عریان و تهدیدی دردسترس دشمن و هرگونه تهاجمی استقرار یافته است. تحقیق حاضر به روش کاربردی و توسعه‌ای با هدف مطالعه و بررسی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌های استان اردبیل از منظر پدافند غیرعامل با استفاده از شیوۀ تحلیل شبکه‌ای (ANP) در محیط GIS به‌منظور پهنه‌بندی آسیب‌پذیری زیرساخت‌‌های استان اردبیل همراه با ۲۷ شاخص تأثیرگذار در قالب ۴ مؤلفۀ محیط فیزیکی، محیط زیستی بیولوژیکی، دسترسی و زیرساخت‌‌ها انجام پذیرفته است. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی‌ الگوهای پراکنش فضایی و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری نشان می‌دهد که توزیع فضایی زیرساخت‌های استان اردبیل از نوع خوشه‌ای (نداشتن پراکندگی) است و از نظر آسیب‌پذیری ۷ درصد از پهنۀ سرزمین در آسیب‌پذیری خیلی زیاد هستند که خود این پهنه‌ها متراکم‌ترین نقاط جمعیتی و زیرساختی را دارند. علت این مسئله وضعیت نامناسب شاخص‌های کالبدی و تمرکز نهادهای مدیریتی، صنعتی و نظامی در این مناطق از استان اردبیل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


. امینی ورکی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ زفرقندی، فتح‌الله؛ قنبری نسب، علی (۱۳۹۳)، «شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو»،  دوفصلنامۀ مدیریت بحران، ص ۵-۱۷.
۲. امان‌پور، سعید؛ محمدی ده چشمه، مصطفی؛ علیزاده، مهدی (۱۳۹۵)، «ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌‌های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل»، فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ هشتم، شمارۀ اول، ص ۱۳۳-۱۵۴.
۳. افشار، احمد؛ ترمه‌چی، عاطفه؛ گلشن، عارفه؛ آقاییان، آزاده؛ شهریاری، حمیدرضا (۱۳۹۴)، «ارائۀ یک مدل مفهومی جامع برای آسیب‌پذیری‌های سیستم کنترل واحدهای صنعتی و زیرساخت‌‌های حیاتی»، فصلنامۀ پدافند غیرعامل، سال ششم، شمارۀ ۴، ص ۲۳-۳۱.
۴. پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان زمین‌شناسی، اطلاعات زمین‌شناسی استان اردبیل (www.gsi.ir).
۵. پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل، موقعیت چاه‌های کیفی (www.arrw.ir).
۶. پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، قوانین و مقررات محیط‌زیست (www.doe.ir).
۷. حنفی، علی؛ موسوی، میرنجف (۱۳۹۲)، مکان‌یابی مراکز حساس و مهم نظامی در مناطق مرزی ایران و ترکیه با توجه به شاخص‌های هیدروژئومورفوکلیمایی با رویکرد پدافند غیرعامل، فصلنامۀ مدیریت نظامی، شمارۀ ۱۳، صفحات ۴۵-۷۲.
۸. حسینی، سیدهادی؛ صدیقی، ابوالفضل (۱۳۹۳)، «تحلیلی بر آمایش فضایی مکانی فضاهای درمانی مشهد با رویکرد پدافند غیرعامل»، فصلنامۀ آمایش سرزمین، شمارۀ ۲، صص ۳۳۵-۳۶۱.
۹. حسینی امینی، حسن؛ پریزادی، طاهر (۱۳۸۹)، مفاهیم بنیادی در پدافند غیرعامل با تأکید بر شهر و ناحیه، تهران: انتشارات مؤسسۀ اندیشۀ کهن‌پرداز.
۱۰. جلالی فراهانی، غلامرضا (۱۳۹۱)، چهار گفتار در باب پدافند غیرعامل، تهران: انتشارات نقش یاس.
۱۱. دانشور، مهدی (۱۳۹۱)، «ارزیابی توان‌های توپوگرافی در تدوین راهبردهای بهینه پدافند غیرعامل برای شهرهای مرزی (شهر زاوین)»، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، صص ۱۲۰۲-۱۲۱۷.
۱۲. روستایی، شهرام؛ فخری، سیروس؛ فتحی، محمدحسین (۱۳۹۲)، «تحلیل ژئومورفولوژیکی مکان‌گزینی مراکز نظامی (دامنه‌های غربی سهند)»، پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، شمارۀ ۳، صص ۲۰۹-۲۲۸.
۱۳. سیدین، افشار (۱۳۹۳)، «بررسی آسیب‌پذیری شهر با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعۀ موردی شهر اردبیل)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی.
۱۴. شیعه، اسماعیل؛ انام‌پور، محمد؛ حسین‌پور، هاله (۱۳۸۶)، «پدافند غیرعامل برای مراکز حساس در مقیاس ناحیه‌ای»، سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران.
۱۵. صارمی، حمیدرضا؛ حسینی امینی، حسن (۱۳۹۰)، «حفاظت از تأسیسات و تجهیزات شهری با استفادۀ بهینه از محیط طبیعی درون‌شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی شهر بروجرد)، فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، شمارۀ ۶، صص ۵۲-۶۷.
۱۶. فخری، سیروس؛ مقیمی، ابراهیم و همکاران (۱۳۹۲)، «تأثیر عوامل ژئومورفولوژیکی و اقلیمی زاگرس جنوبی در شمال تنگۀ هرمز بر دفاع غیرعامل (با تأکید بر مکان‌یابی مراکز حساس و مهم)»، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شمارۀ ۲، صص ۸۱-۹۸.
۱۷. فرزام شاد، مصطفی (۱۳۸۶)، مبانی نظری معماری در دفاع غیرعامل، تهران: انتشارات جهان جام جم.
۱۸. موحدی‌نیا، جعفر (۱۳۸۶)، اصول و مبانی پدافند غیرعامل،تهران: انتشارات دانشگاه مالک اشتر.
۱۹. مشهدی، حسن؛ امینی ورکی، سعید (۱۳۹۴)، «تدوین و ارائۀ الگوی ارزیابی آسیب‌پذیری و تحلیل خطرپذیری زیرساخت‌‌های حیاتی»، فصلنامۀ مدیریت بحران، شمارۀ ۷، صص ۶۹-۸۵.
۲۰. نورالهی، هانیه؛ برزگر، اکرم؛ آبادیان، فرشید؛ سلیمانی، عاطفه (۱۳۹۴)، «ارائۀ الگوی ارزیابی خطرپذیری ریسک بر اساس تلفیق رویکردهای عملکردی و آمایشی در زیرساخت‌‌های حیاتی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی مدیریت بحران، شمارۀ ۷، صص ۴۷-۵۶.
۲۱. وزارت نیرو، قانون سازمان برق ایران (۱۳۹۴)، حریم خطوط هوایی انتقال و توزیع نیروی برق، تصویب‌نامۀ شمارۀ ۱۰۰/۳۰/۱۷۸۱۴/۹۳ هیئت‌وزیران.
۲۲. وزارت صنایع و معادن (۱۳۹۰)، دستورالعمل مادۀ ۳ ضوابط و معیارهای استقرار صنایع، تصویب‌نامۀ شمارۀ ۷۸۹۴۶/ت ۳۹۱۲۷ ه مورخ ۱۵/۴/۱۳۹۰ هیئت‌وزیران.
۲۳. هاشمی فشارکی، جواد؛ شکیبامنش، امیر (۱۳۹۰)، طراحی شهری از منظر دفاع غیرعامل، تهران: انتشارات بوستان حمید.
۲۴. یزدانی، محمدحسن؛ سیدین، افشار و پارسای مقدم، مهدی (۱۳۹۴)، کاربرد پدافند غیرعامل در برنامه‌ریزی شهری، اردبیل: انتشارات محقق اردبیلی.
25. Diego F. Rueda & Eusebi Calle (2017), »Using interdependency matrices to mitigate targeted attacks on interdependent networks: A case study involving a power grid and backbone telecommunications networks«, International Journal of Critical Infrastructure Protection, Volume 16: 3-12
26. Favier, P. Bertrand, D., Eckert, N., Naaim, M (2012),» Optimal de sigh of defense structures using reliability«, Journalese fiabilitedes matrix structures.
27. Hausken, K. Levitin, G (2011),» Active vs. passive defense against a strategic attacker«, World scientific. Vol. 13. No.1 : 1-12.
28. Jonas Johansson, Henrik Hassel, Enrico Zio (2013), »Reliability and vulnerability analyses of critical infrastructures: Comparing two approaches in the context of power systems«, Reliability Engineering & System Safety, Volume 120: 27-38
29. Richard White, Terrance Boult, Edward Chow (2014), »A computational asset vulnerability model for the strategic protection of the critical infrastructure«, International Journal of Critical Infrastructure Protection, Volume 7, Issue 3: 167-177.