ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌های استان یزد با رویکرد پدافند غیرعامل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیا، سازمان پدافند غیرعامل کشور، تهران، ایران

چکیده

امروزه زیرساخت‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در فرایند امن هر جامعه دارند و حفظ امنیت زیرساخت‌ها در برابر حمله‌ها و تهدیدها، از اولویت‌های امنیتی هر کشور است. بر همین اساس، شناخت وضعیت کنونی و میزان آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها در مقیاس منطقه‌ای می‌تواند به‌عنوان راهکاری کارآمد، به تدوین راهبردهای منطقه‌ای و در نهایت، ملی بینجامد. در این زمینه، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، پس از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز، به سنجش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های استان یزد با رویکرد پدافند غیرعامل اقدام کرده است. فرایند تحلیل به دلیل برهم‌کنش‌های زیرساختی با استفاده از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد حدود 51 درصد از پهنۀ استان در وضعیت آسیب‌پذیری زیاد و بسیار زیاد هستند. در این میان، بیشترین آسیب‌پذیری به بخش مرکزی استان، یعنی شهرستان‌های یزد و میبد مربوط است که به دلیل رعایت‌نکردن اصول پدافند غیرعامل، مرکزیت سیاسی- اداری و جغرافیایی و شرایط محیطی مساعدتر زیست، به تراکم و تمرکز زیرساخت‌های بیشتر در این نواحی و در نتیجه، آسیب‌پذیری بیشتر منجر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  ابوالحسنی، عبداله (1384). معماری و طراحی شهری در ایران. نشریۀ پدافند غیرعامل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الآنبیاء، شمارۀ 4، صص 11-2.
  2.  استانداری یزد (1394). گزیدۀ شاخص‌ها و نماگرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان یزد. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد.
  3.  امان‌پور، سعید؛ محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ علیزاده، مهدی (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل. فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ 8، شمارۀ 1، صص 154-133.
  4.  امیری، علی؛ احمدی‌پور، زهرا؛ مستجابی سرهنگی، حمید (1393). تحلیل فضایی- امنیتی خطوط انتقال انرژی در ایران (خطوط لولۀ نفت و گاز). فصلنامۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 14، شمارۀ 34، صص 157-133.
  5.  امینی‌ورکی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی زفرقندی، فتح‌اله؛ قنبری‌نسب، علی (1393). شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو. دوفصلنامۀ مدیریت بحران، شمارۀ ویژه‌نامۀ هفتۀ پدافند غیرعامل، صص 18-5.
  6.  برنافر، مهدی؛ افرادی، کاظم (1393). اولویت‌بندی مراکز حیاتی، حساس و مهم شهر بندر انزلی و ارائۀ راهکارهای دفاعی از دید پدافند غیرعامل. فصلنامۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 14، شمارۀ 32، صص 179-161.
  7.  داعی‌نژاد، فرامرز؛ حسینی، سیدبهشید؛ امین‌زاده، بهناز (1385). اصول و رهنمودهای طراحی و تجهیز فضای باز مجموعه‌های مسکونی به‌منظور پدافند غیرعامل. انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران.
  8.  زبردست، اسفندیار (1389). کاربرد فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. نشریۀ هنرهای زیبا، دورۀ 2، شمارۀ 41، صص 90-79.
  9.  صارمی، حمیدرضا؛ حسینی امینی، حسن (1390). حفاظت از تأسیسات و تجهیزات شهری با استفادۀ بهینه از محیط طبیعی درون‌شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی شهر بروجرد). فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، دورۀ 3، شمارۀ 2، صص 67-52.
  10.  عبدالهی، مجید؛ حسینی، بشیر؛ احمدی توانا، بهمن (1393). ارائۀ مدل «تحلیل اندرکنشی» در مدیریت ریسک شهری جهت ارزیابی میزان حساسیت زیرساخت‌ها و پهنه‌های شهری. دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران و HSE در شریان‌های حیاتی، صنایع و مدیریت شهری، تهران، دانشگاه تهران.
  11.  کامران، حسن؛ حسینی امینی، حسن (1391). کاربرد پدافند غیرعامل در ژئوپلیتیک و برنامه‌ریزی شهری (شهرستان شهریار).  فصلنامۀ جغرافیا، سال 10، شمارۀ 35، صص 27-1.
  12.  محمدی ده‌چشمه، مصطفی (1392). ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، دانشگاه شهید چمران، اهواز.
  13.  مشهدی، حسن؛ امینی ورکی، سعید (1394). تدوین و ارائۀ الگوی ارزیابی تهدیدات، آسیب‌پذیری و تحلیل خطرپذیری زیرساخت‌های حیاتی. فصلنامۀ مدیریت بحران، دورۀ 4، شمارۀ 7، صص 85-69.
  14.  مشهدی، حسن (1390). الگوی ارزیابی تهدیدات، آسیب‌پذیری و ریسک زیرساخت‌های حیاتی. پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران.
  15.  مشهدی، حسن (1394). ارزیابی تهدیدها، آسیب‌پذیری و ریسک در زیرساخت‌های حیاتی. دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران.
  16.  معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری (1389). مجموعۀ برنامۀ پنج‌سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران. معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری.
  17.  معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات (1383). مجموعۀ قانون برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی. ادارۀ کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات.
  18.  میمندی پاریزی، صدیقه و کاظمی‌نیا، عبدالرضا (1394). پهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهر کرمان براساس اصول پدافند غیرعامل. فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ 7، شمارۀ 1، صص 144-119.
  19.  یزدانی، محمدحسن و سیدین، افشار (1395). بررسی آسیب‌پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل (مطالعۀ موردی شهر اردبیل). فصلنامۀ اطلاعات جغرافیایی سپهر، دورۀ 25، شمارۀ 100، صص 34-17.

20. Clark, G. E., Moser, S. C., Ratick, S. J., Dow, K., Meyer, W. B., Emani, S., & Schwarz, H. E. (1998). Assessing the vulnerability of coastal communities to extreme storms: the case of Revere, MA., USA. Mitigation and adaptation strategies for global change, 3(1), 59-82.

21. Cutter, S. L. (1996). Vulnerability to environmental hazards. Progress in human geography, 20(4), 529-539.

22. Hellström, T. (2007). Critical infrastructure and systemic vulnerability: Towards a planning framework. Safety science, 45(3), 415-430.

23. Hokstad, P., Utne, I. B., & Vatn, J. (2012). Risk and interdependencies in critical infrastructures. Springer, London.

24. Huang, C. N., Liou, J. J., & Chuang, Y. C. (2014). A method for exploring the interdependencies and importance of critical infrastructures. Knowledge-Based Systems, 55(1), 66-74.

25. Johansson, J., & Hassel, H. (2010). An approach for modelling interdependent infrastructures in the context of vulnerability analysis. Reliability Engineering & System Safety, 95(12), 1335-1344.

  1. 26.  Little, M., Paul, K., Jordens, C. F., & Sayers, E. J. (2000). Vulnerability in the narratives of patients and their carers: studies of colorectal cancer. Health, 4(4), 495-510.

27. O'Rourke, T. D. (2007). Critical infrastructure, interdependencies, and resilience. National Academy of Engineering, 37(1), 22-34.

28. Pelling, M. (2003)., The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience, Earthscan Publications, London.

29. Pommerening. , C. (2007). Resilience in organizations and systems: Background and trajectories of an emerging paradigm. In Critical thinking: Moving from infrastructure protection to infrastructure resilience, CIP[Critical Infrastructure Protection] Program Discussion Paper Series, George Mason University.

30. Rinaldi, S. M., Peerenboom, J. P., & Kelly, T. K. (2001). Identifying, understanding, and analyzing critical infrastructure interdependencies. IEEE Control Systems, 21(6), 11-25.

31. Simion, C. P., Gheorghe, A., Popescu, C. A., Scarlat, C., & Alexe, C. M. (2010). Defining nuclear power plants as critical infrastructures. The Scientific Bulletin of Electrical Engineering Faculty, 2(13), 59-61.