تدوین سناریوهای تحقق‌پذیری آمایش‌سرزمین (مطالعۀ موردی: استان خراسان رضوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 استادیار، دانشگاه پیامنور، ارومیه، ایران

3 دانشیار، دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایرا

4 دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی آمایش سرزمین بـر یـافتن عوامل کلیدی، پیشران‌ها و فقدان قطعیت‌های توسعۀ مناطق در فضای برنامه‌ریزی تأکید دارد تا برنامه‌ریز آمایشی با دراختیار‌داشتن آن‌ها به‌عنوان اهرم کنترل، به نگاشت و مدیریت آیندۀ مطلوب بپردازد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی شاخص‌های تأثیرگذار بر تحقق‌پذیری آمایش استان خراسان رضوی، شناخت متغیرهای کلیدی آمایش استان و درنهایت تدوین سناریوهای مؤثر بر تحقق‌پذیری آمایش استان بوده است. فرایند حاکم بر این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و نوع روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی است. ماهیت داده‌ها کیفی بوده و روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای، اسنادی و پیمایشی است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها مبتنی بر تکنیک‌های آینده‌پژوهی ازجمله پویش محیطی، تحلیل ساختاری و تحلیل تأثیر متقابل است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد از بین سناریوهای تدوین‌شده، 22 سناریوی با سازگاری قوی، 2740 سناریوی با سازگاری ضعیف و 1837 سناریوی ناسازگار، پیش روی آیندۀ آمایش استان وجود دارد. از 22 سناریوی محتمل، 8 سناریو وضعیت مطلوب، دو سناریو وضعیت بینابین و 12 سناریو وضعیت نامطلوب دارند. از بین سناریوهای مطلوب، سناریوی شمارۀ یک بهترین سناریوی پیش روی آمایش استان است که تمام وضعیت‌های احتمالی آن کاملاً مطلوب است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابراهیم‌زاده، عیسی ؛ موسوی، سید نجف؛ باقری کشکولی، علی (1393)، سیری بر مفاهیم و ضرورت‌های آمایش سرزمین در کشور، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، اردیبهشت 1393، دانشگاه تهران.
  2. افقه، سیدمرتضی و همکاران (1394)، تعیین اولویت مالیات‌گیری از بخش‌های اقتصادی در جهت بهبود توزیع درآمد در اقتصاد ایران با استفاده از ماتریس حسابداری اجتماعی، فصلنامۀ اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق)، دورۀ 11، شمارۀ 1: 18-1.
  3. ایزدی، محمدسعید (1393)، افزایش ارتقای کیفیت زندگی ساکنان بافت‌های فرسوده با اجرای سند ملی راهبردی بازآفرینی شهری، برگرفته از سایت http://news.mrud.ir/news/2241/.
  4. ایمانی، سمیه (1389)، سرانۀ کاربری اراضی شهری در ایران و جهان، برگرفته از سایت http://urbanity.mihanblog.com/post/109
  5. براون، ارنست (1382). ارزیابی و پیش‌بینی تکنولوژی، ترجمۀ علیرضا بوشهری و عقیل ملکی‌فر، تهران: انتشارات کرانۀ علم.
  6. بزاززاده، مهدی و همکاران (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای، مطالعۀ موردی: استان آذربایجان غربی، ایران، مجلۀ علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال چهارم، شمارۀ ۲ (پیاپی 13): 104-79.
  7. بوستانی، حمیدرضا و همکاران (1393). برنامه‌ریزی منطقه‌ای بر مبنای سناریو با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (موردشناسی: تعاون روستایی شهرستان‌های رستم و نورآباد ممسنی)، فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، دورۀ 4، شمارۀ 11: 84-67.
  8. بهشتی، محمدباقر و زالی، نادر (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایۀ سناریو: مطالعۀ موردی استان آذربایجان شرقی، فصلنامۀ مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ ۱۵، شمارۀ 1: 63-41.
  9. تقی‌لو، علی‌اکبر و همکاران (1395). پیشران‌های توسعۀ روستاهای ایران، فصلنامۀ برنامه‌ریزی و آمایش‌فضا، دورۀ ۲۰، شمارۀ 4: 28-1.
  10. توکلی، هدایت و توکلی، مهدی (1392). سناریونویسی در حوادث صنعتی، تهران: انتشارات آتی‌نگر.

11. چهارسوقی، سیدکمال؛ رحمتی، مهرداد؛ معمارپور، مهدی؛ رجب زاده قطری، علی (1391). آینده‌پژوهی در حوزۀ انرژی و ارزیابی راهبردهای مدیریت انرژی کشور با استفاده از برنامه‌ریزی سناریو، فصلنامۀ بهبود مدیریت، سال ۶، شمارۀ 4 (پیاپی 18): 33-5.

12. رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر و همکاران (1395)، تحلیل فضایی منطقۀ کلان‌شهری تبریز با رویکرد زیست‌پذیری، مجلۀ فضای جغرافیایی، سال ۱۶، شمارۀ 54: 176-155.

13. رهنما، محمدرحیم و حیاتی، سلمان (1393). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مشهد، فصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شمارۀ ۴: 98-71.

14. رهنما، محمدرحیم و همکاران (1393). بررسی الگوهای متفاوت توسعۀ سناریو و ارزیابی تجربۀ اروپا در برنامه‌ریزی آمایش‌سرزمین با تأکید بر سناریونویسی، اولین همایش ملی رویکردهای نوین آمایش سرزمین در ایران، دانشگاه سمنان، 26 و 27 شهریور 1393.

15. ریاحی‌پور، مجید (1391)، تأثیرات گسترش فیزیکی شهر سنندج در روستاهای پیرامون، برگرفته از سایت http//:majidtirband.blogfa.com/post/34

16. زالی، نادر (1388). آینده‌نگاری توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا، رسالۀ دکتری، رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، بهمن 1388، دانشگاه تبریز، تبریز.

17. زالی، نادر و زمانی‌پور (1394). تحلیل سیستمی متغیرهای راهبردی توسعه منطقه‌ای در برنامه‌ریزی سناریو مبنا (موردمطالعه: استان مازندران) ، مجلۀ آمایش ‌سرزمین، دورۀ ۷، شمارۀ ۱: 28-1.

18. زیاری، کرامت‌اله و همکاران (1396). آینده‌پژوهی پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش‌ها)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

19. زینلی بردر، سمیرا و خوارزمی، امیدعلی (1393). ارزیابی سناریوهای توسعه ناحیه برنامه‌ریزی مشهد با تأکید بر اصول آمایش سرزمین، دومین کنگرۀ تخصصی مدیریت شهری ایران، مرکز همایش‌های توسعۀ ایران، 28 و 29آبان1393، ساری.

  1. شیخ‌الاسلامی، عبدالرضا (1390). نیروی انسانی مهارت‌دیده محور توسعۀ پایدار، نشریۀ بازار کار، سال دوازدهم، شمارۀ 672، سه‌شنبه 25بهمن1390.

21. صبرکش، علیرضا و همکاران (1392). آموزش و توسعۀ منابع انسانی در سازمان، مجلۀ مطالعات مدیریت بر آموزش انتظامی، سال ششم، شمارۀ چهارم (پیاپی 24): 134-107.

  1. عالی‌زاده، عبدالرضا (1388)، آینده‌پژوهی چه نسبتی با برنامه‌ریزی استراتژیک دارد؟ (نقش و جایگاه مراکز آینده‌پژوهی در فرایند برنامه‌ریزی)، تهران: انتشارات هنر رسانۀ اردیبهشت.

23. عزیزی، محمدمهدی (1392). تحلیلی بر رابطۀ سرانۀ کاربری‌های زمین و اندازۀ شهر در طرح‌های جامع شهرهای ایران، نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 4: 36-25.

  1. عنایت‌الله، سهیل (1393). پرسش از آینده، ترجمۀ مسعود منزوی، تهران: انتشارات مؤسسۀ آموزشی-تحقیقاتی صنایع دفاعی.
  2. عیوضلو، حسین (1386). شاخص‌های عدالت اقتصادی (ارائۀ شاخص‌هایی جهت ارزیابی عملکرد و تحلیل جهت‌گیری سیاست‌های توسعه در راستای تحقق عدالت اجتماعی)، مجمع تشخیص مصلحت نظام.

26. کارگر، غلامرضا و فرج‌پور، بتول (1388)، چگونه بهره‌وری را در یک سازمان افزایش دهیم، دوماهنامۀ توسعۀ انسانی پلیس، سال ۶، شمارۀ 23: 78-45.

  1. کچویان، حسین و آقاپور، علی (1385). کند‌و‌کاو در نابرابری‌های آموزشی در ایران، فصلنامۀ راهبرد یاس، شمارۀ 7: 154-115.

28. مصیب‌زاده، علی و همکاران (1391). مدیریت بافت فرسودۀ شهرهای کویری ایران در جهت انتخاب استراتژی مناسب (مطالعۀ موردی: شهر میبد)، مجلۀ فضای جغرافیایی، سال ۱۲، شمارۀ 38: 163-145.

29. معاونت برنامه‌ریزی و توسعۀ شهرداری مشهد (1389)، طرح مطالعات آمایش استان خراسان رضوی، برگرفته از سایت planning.mashhad.ir/portal_content/1239964..

30. موسوی، میرنجف و مدیری، مهدی (1394). اولویت‌سنجی شاخص‌های عدالت اسلامی – ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعۀ متعادل در ایران، فصلنامۀ علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دورۀ 24، شمارۀ 95: 35-17.

  1. موسوی، میرنجف و همکاران (1393). عدالت جغرافیایی و آمایش سرزمین، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، تهران.

32. موسوی، میرنجف و همکاران (1389). مدل‌سازی توسعۀ کالبدی و تعیین مکان بهینه برای اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق 1400 به روش دلفی و منطق بولین در محیط GIS، مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ۲، شمارۀ ۶: 54-35.

  1. مهندسان مشاور آمایش و توسعۀ البرز (1392). طرح تهیه و تدوین برنامۀ آمایش استان تهران، معاونت برنامه‌ریزی (استانداری تهران).

34. نجف‌بیگی، رضا و حسین‌زادگان، زهره (1390). جهانی‌شدن و تجارت کالاهای فرهنگی کشور، فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 2، شمارۀ 2: 72-47.

35. نساجی زواره، اسماعیل (1388). مردم‌داری در سیرۀ پیشوایان معصوم (ع)، ماهنامۀ پاسدار اسلام، برگرفته از پرتال نشریات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.

  1. وب‌سایت مرکز آمار ایران (1391). سالنامۀ آماری سال 1391 استان خراسان رضوی.

37. هاشمی، سیدمصطفی (1395). چشم‌اندازسازی آمایش‌سرزمین با نگاه آینده‌پژوهی، همایش آمایش‌سرزمین، جایگاه خزر و چشم‌انداز توسعۀ گیلان، انجمن ژئوپلیتیک ایران و سازمان منطقۀ آزاد انزلی، 3 و 4 آذر 1395.

38.  Roth, S., & Kaivo-oja, J (2015).  Is the future a political economy? Functional analysis of three leading foresight and futures studies journals , Futures (2015): http://dx.doi.org/10.1016/j.futures .2015.10.002.