بررسی تاب‌آوری منطقه‌ای با استفاده از تحلیل فضایی و مدل ترکیبی WASPAS ( مطالعۀ موردی: شهرستان‌های استان خوزستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ مدیریت و حسابداری، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه شهیدچمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

افزایش مخاطرات طبیعی و انسانی به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه سبب توجه بیشتر به مفاهیمی مانند آسیب‌پذیری و تاب‌آوری شده است. بررسی آسیب‌پذیری و تاب‌آوری شهرها و مناطق، میزان آمادگی و توان شهرها و مناطق را در کاهش تأثیرات بلایا نشان می‌دهد. اگر وضعیت شهر و منطقه‌ از نظر تاب‌آوری خوب باشد، زیرساخت‌ها و شرایط اقتصادی و اجتماعی ساکنان توان بازیابی و برگشت سریع‌تر به حالت تعادل را دارند و خدمات‌رسانی و امدادرسانی به نحو مناسبی صورت می‌گیرد. در این پژوهش، تاب‌آوری در مقیاس منطقه‌ای با هدف ارزیابی ابعاد تاب‌آوری منطقه‌ای در شهرستان‌های استان خوزستان بررسی شده است. روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر نوع، توصیفی-تحلیلی است. داده‌های تحقیق از سازمان برنامه‌وبودجۀ استان خوزستان تهیه‌ شده است. داده‌ها به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی‌–خدماتی، بهداشتی-‌درمانی و محیطی و 26 شاخص تقسیم می‌شوند. برای تحلیل داده‌ها از تکنیک آنتروپی شانون به‌منظور وزن‌دهی شاخص‌ها و از تکنیک WASPAS برای رتبه‌بندی شهرستان‌ها استفاده شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شهرستان اهواز، دزفول، خرمشهر، شادگان، شوش، دشت آزادگان، شوشتر، آبادان، ایذه، رامهرمز، اندیمشک، بهبهان، باغ‌ملک، ماهشهر، رامشیر، امیدیه، کارون، حمیدیه، مسجدسلیمان، باوی، گتوند، لالی، هندیجان، اندیکا، هفتکل، هویزه و آغاجاری به ترتیب در رتبه‌های 1تا27 قرار گرفته‌اند. بدون شک با توجه به موقعیت خاص استان، هم از منظر تنوع قومی و هم ظرفیت‌های منابع طبیعی در کنار مرزی‌بودن، بی‌توجهی به موضوع تاب‌آوری می‌تواند کل سیستم حکومتی یا به بیان دیگر ملی را دچار بحران کند. پرواضح است تصویر ارائه‌شده از سیمای تاب‌آوری استان خوزستان در این مقاله حاکی از گسست فضایی برخورداری نیز هست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. امان‌پور، سعید و ظریفی، کوکب (۱۳۹۱)، «ارزیابی خطر و خطرپذیری حوادث طبیعی و غیرمترقبۀ استان خوزستان»، دومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان، شریان‌های حیاتی و سازه‌های زیرزمینی، اصفهان، مرکز پژوهشی مهندسی بحران‌های طبیعی شاخص‌سازان: 18-1.
  2. پرورش، زهرا (1392)، سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد رشتۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهیدبهشتی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، گروه طراحی و برنامه‌ریزی مجتمع زیستی.
  3. جهانگیری، کتایون و همکاران (1389)، «بررسی میزان مشارکت مردم در مقابله با بلایای طبیعی در استان خوزستان: دیدگاه‌های مسئولین»، فصلنامۀ امداد و نجات، دورۀ 2، شمارۀ 4: 22-11.
  4. رفیعیان، مجتبی و همکاران (1392)، «تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM)»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 15، شمارۀ 4: 19-41.
  5. داداش‌پور، هاشم و عادلی، زینب (1394)، «سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعۀ شهری قزوین»، مدیریت بحران، شمارۀ ۸: 84-73.
  6. صادقلو، طاهره و سجادی قیداری، حمدالله (1393)، «اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر افزایش تاب‌آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی (با تأکید بر خشک‌سالی) منطقۀ مورد مطالعه: کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود»، جغرافیا و مخاطرات طبیعی، شمارۀ ۱۰: 153-12.
  7. صالحی، اسماعیل و همکاران (1390)، «بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکۀ علیت»، مجلۀ محیط‌شناسی، سال 37، شمارۀ 59: 99-112.
  8. فرهادی، نصرت و اورک، ناصر (1393)، تحلیلی بر میزان برخورداری شهرستان‌های استان خوزستان با استفاده از مدل موریس و اسکالوگرام، فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین، سال 11، شمارۀ 43: 84-73.
  9. فلاحی، علیرضا و جلالی، تارا (1392)، «بازسازی تاب‌آوری از دیدگاه طراحی شهری، پس از زلزلۀ 1382 بم»، نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 3: 5.

10. ملکی، سعید و احمدی، رضا (1392)، «بررسی پایداری در توزیع فضایی توسعه در شهرستان‌های استان خوزستان»، فصلنامۀمطالعاتتوسعۀاجتماعیفرهنگی، دورۀ ۲، شمارۀ 1: 157-129.

  1. 11.  Brakman, S., Garretsen, H., & van Marrewijk, C. (2015), »Regional resilience across Europe: on urbanization and the initial impact of the Great Recession«, Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 8(2): 225-240.

12. Ciftcioglu, G. C. (2017), »Assessment of the resilience of socio-ecological production landscapes and seascapes: A case study from Lefke Region of North Cyprus«, Ecological Indicators, 73: 128-138.

13. Cimellaro, G. P. (2016), Urban Resilience for Emergency Response and Recovery. Springer.

14. Claudio Rochas, Tatjana Kuzn¸ ecova, Francesco Romagnoli (2015), »The concept of the system resilience within the infrastructure dimension: application to a Latvian case Riga Technical University, Institute of Energy Systems and Environment«, Journal of Cleaner Production (88): 358-368.

15. Cowell, M. M. (2013), Bounce back or move on: regional resilience and economic development planning. Cities, 30: 212-222.

16. Cox, R. S. (2015), Measuring Community Disaster Resilience: A Review of Current Theories and Practices with Recommendations.

17. Cox, R. S., & Hamlen, M. (2015), »Community disaster resilience and the rural resilience index«, American Behavioral Scientist, 59(2): 220-237.

18. Cutter, S. L. (2016), »The landscape of disaster resilience indicators in the USA«, Natural hazards, 80(2): 741-758.

19. Daisaku Yamamoto. (2011), »Regional Resilience: Prospects for Regional Development Research«, Geography Compass (5/10): 723–736

20. Eraydin, A., & Tasan-Kok, T. (Eds.). (2012), Resilience thinking in urban planning (Vol. 106), Springer Science & Business Media.

21. Exner, A., Politti, E., Schriefl, E., Erker, S., Stangl, R., Baud, S., & Windhaber, M. (2016), »Measuring regional resilience towards fossil fuel supply constraints. Adaptability and vulnerability in socio-ecological Transformations-the case of Austria«, Energy Policy, 91: 128-137.

22. Exner, A., Politti, E., Schriefl, E., Erker, S., Stangl, R., Baud, S., & Windhaber, M. (2016), »Measuring regional resilience towards fossil fuel supply constraints. Adaptability and vulnerability in socio-ecological Transformations-the case of Austria«, Energy Policy, 91: 128-137.

23. Feofilovs, M., & Romagnoli, F. (2017), »Measuring community disaster resilience in the Latvian context: an apply case using a composite indicator approach«, Energy Procedia, 113: 43-50.

24. Foster, K. A. (2007), A Case Study Approach to Understanding Regional Resilience. Institute of Urban & Regional Development.‏

25. Gerd Lintz · Peter Wirth · Jörn Harfst. (2012), »Regional Structural Change and Resilience from Lignite Mining to Tourism in the Lusatian Lakeland«, Raumforsch Raumordn: 63–375.

26. Ginevicius R. A .(2011), » New Determining Method for the Criteria Weights in Multicriteria Evaluation«, International Journal of Information technology & Decision Making, 2011. – Vol. 10. No. 6: 1067–1095.

27. Kärrholm, M., Nylund, K., & de la Fuente, P. P. (2014), »Spatial resilience and urban planning: Addressing the interdependence of urban retail areas«, Cities, 36: 121-130.

28. Lotfi, S., Faraji, A., Azimi, A., Ziari, K and Musavi, M., (2011), »Spatial Analyze of Regional Disparities Between Central and Border Regions of Iran«, Journal of Advances in Developmental Research 2 (1) 2011: 62-69

29. Margaret M. Cowell. (2013), »Bounce back or move on: Regional resilience and economic development planning«, Journal homepage: www.elsevier.com/locate/cities Cities (30): 212–222.

30. Marta Olazabala, b, Unai Pascuala, b, c. (2016), »Use of fuzzy cognitive maps to study urban resilience and transformation Environmental Innovation and Societal Transitions«, Environmental Innovation and Societal Transitions (18): 18–40.

31. Müller, B. (Ed.). (2011), Urban Regional Resilience: How Do Cities and Regions Deal with Change? Springer Verlag.

32. Ostadtaghizadeh, A., Ardalan, A., Paton, D., Jabbari, H., & Khankeh, H. R. (2015), Community disaster resilience: a systematic review on assessment models and tools. PLoS currents, 7.

33. Ray Hudson. (2009), »resilient regions in an uncertain world: wishful Thinking or a practical reality. Cambridge Journal of Regions«, Economy and Society (3): 11–25.

34. Robert Hassink. (2010), »Regional resilience: a promising concept to explain differences in regional economic adaptability. Cambridge Journal of Regions«, Economy and Society (3): 45–58.

35. Wheatbelt, N.R.M., 2013. Wheatbelt Natural Resource Management Incorporated2013 Resilience, Strategy Review, http://www.wheatbeltnrm.org.au/sites/default/files/basic page/files/Resilience.pdf (accessed 21.06.16).

36. Roberto Cellinia & Gianpiero Torrisib. (2014) Publication details, including instructions for authors and subscription information. a University of Catania, Department of Economics and Business, Corso Italia, (55), 95-129

37. Simanaviciene R., Ustinovicius L. A. (2011) New Approach to Assessing the Biases of Decisions Based on Multiple Attribute Decision Making Methods // Electronics and Electrical Engineering.

38. Steven Brakman. (2015). Harry Garretsena and Charles van Marrewijkb, Regional resilience across Europe: on urbanization and the initial impact of the Great Recession. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society (8), 225–240

39. Susan Slocuma & Carol Klineb. (2014), »challenges and policy messages from Western North Carolina. Anatolia: An International«, Journal of Tourism and Hospitality Research, 403-416.

40. Widborg, A. (2017), »The Challenge of Change: Planning for Social Urban Resilience. In Urban Regions Now & Tomorrow«, Springer Fachmedien Wiesbaden: 99-119.

41. Yamamoto, D. (2011), »Regional resilience: prospects for regional development research«, Geography Compass, 5(10): 723-736.

42. Yan Guo. (2012), »Urban Resilience in Post-Disaster Reconstruction: Towards a Resilient Development in Sichuan«, China. Int. J. Disaster Risk Sci. 3 (1): 45–55

43. Yannis Psycharis, Dimitris Kallioras, Panagiotis Pantazis. (2014),» Economic crisis and regional resilience: detecting the ‘geographical footprint’ of economic crisis in Greece«, Economic crisis and regional resilience in Greece: 121-142.

44. Zavadskas, E. K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., Zakarevicius, A.,) 2012(, »Optimization of Weighted Aggregated Sum Product Assessment«, Electronics and Electrical Engineering, 6(22( : 3–6.

45. Dabson, B., M.Heflin, C., Miller, K.K., )2012(, Regional Resilience Research and Policy Brief. RUPRI Rural Futures Lab.Harry S School of Public Affairs .University of Missouri.

46. Peng, C., Yuan, M., GU, C., Peng, Z., & Ming, T. (2016), A review of the theory and practice of regional resilience. Sustainable Cities and Society.‏

47. Iordan, M., Chilian, M. N., & Grigorescu, A. (2015), »Regional Resilience in Romania–Between Realism and Aspirations«, Procedia Economics and Finance, 22: 627-635.