شناسایی و تحلیل پیشران‌های مؤثر بر توسعۀ منطقه‌ای استان البرز با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل ساختاری به‌دنبال ارائۀ سناریوهای محتمل‌ پیش رو برای توسعۀ استان البرز در افق 1410 است. داده‌ها و اطلاعات موردنیاز تحقیق با مطالعۀ سند توسعۀ آمایش سرزمینی و به روش پیمایشی (پرسش‌نامه) و مصاحبه با کارشناسان در چارچوب مدل دلفی جمع‌آوری شده است. نمونۀ آماری تحقیق، 30 نفر از کارکنان نهادهای مرتبط و پژوهشگران شهری- منطقه‌ای بوده است.  برای تحلیل داده از روش تحلیل اثر متقابل متغیرهای نرم‌افزار MICMAC و برای تدوین سناریوها از نرم‌افزار  Morphol استفاده ‌شده است. نتایج نشان داد «مسئلۀ منابع آبی و خشک‌سالی»، «نابودی باغات استان به دلیل گسترش بی‌رویۀ ساخت‌وساز» و مسئلۀ مربوط به «تولیدات صنعتی، افزایش آلودگی‌های محیطی و فرسودگی کارخانه‌ها در افق 1410» با 3 تکرار سناریوی فاجعه در سناریوهای تدوین‌شده و 3 تهدید جدی و اساسی برای توسعۀ استان البرز تا افق 1410 هستند؛ اما قابلیت، هم‌جواری با استان تهران و استفاده از ظرفیت‌های جمعیتی، اقتصادی و... آن، در هر ۳ سناریو به‌عنوان سناریوی مطلوب شناسایی شد. همچنین در همۀ سناریو، قابلیت‌های «صنایع بزرگ و استراتژیک» و «گردشگری استان» دارای بیشترین سناریوهای بینابین شناسایی شد و این موضوع نشان‌دهندۀ اهمیت این قابلیت‌ها در توسعۀ استان در افق طرح است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. بزاززاده، مهدی؛ داداش‌پور، هاشم و مطوف، شریف (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای، مطالعۀ موردی (استان آذربایجان غربی)، مجلۀ علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال چهارم، شمارۀ دوم، (پیاپی 13)، صفحات 79-104.
  2. بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1389)، شناسایی عوامل کلیدی توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایۀ سناریو: مطالعۀ موردی آذربایجان شرقی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ پانزدهم، شمارۀ 1، صفحات63-41.
  3. دانش‌نامه آینده‌پژوهی(1387). مؤسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
  4. ربانی، طاها (1391). روش تحلیل ساختاری، ابزاری برای شناخت و تحلیل متغیرهای مؤثر بر آیندۀ موضوعات شهری، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی آینده‌پژوهی، تهران 26 بهمن 1391.
  5. رحیم‌آبادی، امیر امجد؛ فتح‌الهی، افسون (1387)، معرفی آینده‌نگاری: نیم‌نگاهی به تجربیات آغازین ژاپن، آلمان و ایران، فصلنامۀ تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد، دورۀ 4، شمارۀ 17، صفحات 63-70.
  6. رنجبر حیدری، وحید، قربانی، ارسلان، سیمبر، رضا و حاجیانی، ابراهیم (1396). شناسایی و تبیین عوامل و پیشران‌های مؤثر بر روابط ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس در افق ده‌ساله با بهره‌گیری از روش میک مک، فصلنامۀ آینده‌پژوهی دفاعی، سال اول، شمارۀ 2، صفحات37-7.
  7. رهنما، محمدرحیم؛ معروفی، ایوب (1393). تحلیل و بررسی سناریوهای توسعه فضایی- کالبدی شهر بوکان، فصلنامۀ برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 18، شمارۀ 3، صص 146-125.
  8. زالی، نادر؛ پور سهراب، آناهید (1396). آینده‌نگاری توسعه منطقه‌ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT مطالعه موردی: استان گیلان، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ بیست و یکم، شمارۀ سوم، صفحات220-189.
  9. زالی، نادر؛ عطریان، فروغ (1395). تدوین سناریوهای توسعه گردشگری منطقه‌ای بر اساس اصول آینده‌پژوهی (موردمطالعه: استان همدان). فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ هشتم، شمارۀ اول، بهار و، صص 131-107.
  10. زالی، نادر (1388). آینده‌نگاری توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا (نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی)، رسالۀ دکتری، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا.
  11. زمانی پور،مسعود؛ زالی، نادر (1394). تحلیل دستگاهی متغیرهای راهبردی توسعۀ منطقه‌ای در برنامه‌ریزی سناریو مبنا (موردمطالعه: استان مازندران)، آمایشسرزمین،دورة هفتم، شمارة اول، بهار و تابستان 1394، صفحات 1-28.
  12. زمانی‌پور، مسعود (1393). سناریونگاری راهبردی توسعۀ منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: استان مازندران). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه گیلان. شهریور 1393.
  13. زند حسامی، حسام؛ شهرا فر، شیوا (1395)، شناسایی ابعاد مؤثر بر آینده‌نگاری برنامه‌ریزی شهری با رویکرد اقتصادی (مطالعۀ موردی توسعۀ پایدار شهر قزوین)، فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری، سال چهارم، شمارۀ سوم (پیاپی 15)، صفحات 55-73.
  14. شفیعا، محمدعلی؛ رحیمی مقدم، محمد؛ بدیع، کامبیز (1392). آینده‌نگاری مبتنی بر فنون شناختی، مطالعات مدیریت راهبردی، شمارۀ 15، پاییز 1392، صص 57-91.
  15. قزلباش، سمیه؛ سجادی، ژیلا؛ صرافی، مظفر؛ کلانتری، محسن (1394). آینده‌پژوهی به روش سناریونویسی تکوینی، چارچوبی برای پیوند علم و تجربه مطالعۀ موردی: نظام شهری استان زنجان، فصلنامۀ علمی- پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید، سال سیزدهم، شمارۀ 47، صفحات324-303.
  16. گودرزی، غلامرضا؛ آذر، عادل؛ عزیزی، فیروز؛ بابایی میبدی، حمید (1395)، ارائه چارچوب پیشنهادی آینده‌نگاری منطقه‌ای به‌مثابه حوزه پژوهشی میان‌رشته‌ای: موردمطالعه سند توسعۀ آمایش استان یزد. فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورۀ 8، شمارۀ 2،  صفحات 155-133.
  17. مافی، عزت‌الله؛ نقدی، آمنه (1392). آینده‌نگری کاربری اراضی و رشد جمعیت شهر فاروج تا افق 1400، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعۀ پایدار.
  18. مقیمی، ابوالفضل (1394)، معرفت‌شناسی آینده‌پژوهی در رویکردهای نظری به برنامه‌ریزی شهری، معماری و صنعت ساختمان، فصلنامۀ مدیریت شهری، شمارۀ 38، صفحات 75-104.
  19. نعیمی، کیومرث، پورمحمدی، محمدرضا (1395). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج با تأکید بر کاربرد آینده­پژوهی، فصلنامۀ مطالعات شهری، شمارۀ بیستم، صفحات 53-64.

20. Costanzo, L. A. (2004). Strategic foresight in a high-speed environment. Futures36(2), 219-235.‏

21. Darkow, I. L. (2014). The involvement of middle management in strategy development— Development and implementation of a foresight-based approach. Technological Forecasting and Social Change.101, 10-24.

22. Durst, C. Durst, M. Kolonko, T. Neef, A. & Greif, F. (2014). A holistic approach to strategic foresight: A foresight support system for the German Federal Armed Forces. Technological Forecasting and Social Change. 97, 91-104.