بررسی رابطۀ گسترش سکونتگاه‌های انسانی و ناپایداری منابع آب کشاورزی در حوضۀ آبریز زاینده‌رود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید‌بهشتی، تهران، ایران

2 دکتری دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید‌بهشتی، تهران، ایران

چکیده

حوضۀ آبریز زاینده‌رود در منطقۀ مرکزی ایران از مناطق دارای مسئلۀ ناپایداری منابع آب است. در دهۀ اخیر، منابع آبی حوضه کاهش یافته است؛ ‌به طوری که بخشی از طول رودخانه در قسمت میانی و پایین‌دست جریان آب خشک شده یا به‌صورت موقتی درآمده و تخصیص آب کشاورزی به اراضی زراعی این بخش‌ها کاهش شدیدی یافته است. در این پژوهش، تغییرات کاربری زمین از طریق تحلیل تصاویر ماهواره‌ای لندست در دو دورۀ زمانی سال‌های 2000 و 2014 که منطبق بر دورۀ زمانی قبل و بعد از وقوع ناپایداری منابع آب حوضۀ زاینده‌رود بود، بررسی شده است. محقق محدودۀ مورد مطالعه را مشخص و به سه قسمت بالا، میانی و پایین‌دست تقسیم کرده و در قالب شش کاربری با هم مقایسه کرده است. طبق نتایج پژوش، همراه با وقوع ناپایداری منابع آب، طی این دو دهه کاربری ساخت‌وساز و مسکونی در کل محدوده افزایش و کاربری مرتع در کل محدوده کاهش یافته است. پوشش کشاورزی در بالادست افزایش، ولی در بخش‌های میانی و پایین‌دست کاهش یافته و برعکس، کاربری بایر و خالی از پوشش در بالادست کاهش و در بخش‌های میانی و پایین‌دست افزایش یافته است. با توجه به نتایج پژوهش می‌توان بخشی از ناپایداری منابع آب کشاورزی در حوضه را به گسترش سکونتگاهی، افزایش مصارف آب در کل محدوده و افزایش کشاورزی در بالادست حوضه نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. براتی قهفرخی، سوسن؛ سلطانی کوپایی، سعید؛ خواجه الدین، سید جمال‌الدین؛ رایگانی،‌ بهزاد (1388). بررسی تغییرات کاربری اراضی در زیرحوزۀ قلعه‌شاهرخ با استفاده از تکنیک سنجش‌ازدور (دورۀ زمانی 1381-1354)، علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 13 (47) (الف): 365-349.
  2. خسروانی، زهرا؛ خواجه‌الدین، سیدجمال‌الدین؛ سفیانیان، علیرضا؛ محبی، محمود؛ پارسا‌مهر، امیرحسین (1391). پهنه‌بندی کاربری اراضی منطقۀ شرق اصفهان با استفاده از تصویر ماهواره‌ای IRS-P6، مجلۀ علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب‌وخاک، 16 (59): 244-233.
  3. سالمی، حمیدرضا ؛ حیدری، نادر (1385) . (گزارش فنی) ارزیابی منابع و مصارف آب در حوزۀ آبریز زاینده‌رود، ‌ انجمن علوم و مهندسی منابع آب، 2 (1): 76-72.
  4. صالحیان، سعید (1396). پیامدهای فضایی گسترش سکونتگاه‌های انسانی و ناپایداری منابع آب کشاورزی در حوضۀ آبریز زاینده‌رود، رسالۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، راهنما: عبدالرضا رحمانی فضلی، دانشگاه شهیدبهشتی تهران.
  5. علوی‌پناه، سیدکاظم ؛ مسعودی، مسعود (1380). تهیۀ نقشۀ کاربری اراضی با استفاده از داده‌های رقومی ماهواره‌ای لندست TM و سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعۀ موردی منطقۀ موک استان فارس، مجلۀعلوموکشاورزیومنابعطبیعی، 8 (1): 76-65.
  6. مهندسین مشاور زایندآب (1387). تعیین منابع و مصارف آب در حوضۀ زاینده‌رود، ج۱۰ (سنتز مطالعات)، شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، تهران: چاپ وزارت نیرو.
  7. نجفی، علی؛  نصری، مسعود؛ اطهری، رسول (1388). حوضۀ آبخیز زاینده‌رود نیازمند مدیریت جامع، ماهنامۀ فنی- تخصصی دانش‌نما، ویژه‌نامۀ زاینده‌رود، 18 (3) پیاپی 175-174: 66-59.
    1. Bigas, H. et al., (2012).he Global Water Crisis: Addressing an Urgent Security Issue. Papers for the Inter Action Council, Hamilton. Canada: UNU-INWEH (United Nations University – Institute for Water, Environment and Health).
    2. Cegielska, K. et al., (2018). Land use and land cover changes in post-socialist countries: Some observations from Hungary and Poland , Land Use Policy, 78: 1-18.

10. Douglas, A. S., A. Hope and D. McGuire. (2004). Remote sensing of vegetation and land cover change in Arctic Tundra ecosystem , Remote Sensing of Environment. 89: 281-308.

11. Fan, Y., Yu, G., He, Z., Yu, H., Bai, R., Yang, L., Wu, D., (2017). Entropies of the Chinese Land Use/Cover change from 1990 to 2010 at a County level. Entropy 19 (2), 51.

12. Foley, J.A., et al., (2005). Global consequences of land use. Science 309 (5734): 570–574.

13. Gao, Jie; li, Feng; Gao, Hui; Zhou, Ghuanbin; Zhang, Xiaoling. (2016). The impact of land-use change on water-related ecosystem services: a study of the Guishui River Basin, Beijing, China. Journal of Cleaner Production, 163 (2017): 148-155.

14. Najmuddin, Omid, Deng, Xiangzheng and Jia Siqi. (2014). Scenario analysis of land use change in Kabul River Basin - A river basin with rapid socio-economic changes in Afghanistan , Ecological Indicators. 48 (2015): 505–517.

15. Nikhil Raj, P. P. and P. A. Azeez. (2010). Land Use and Land Cover Changes in a Tropical River Basin: A Case from Bharathapuzha River Basin , Southern India. Journal of Geographic Information System, 2: 185-193.

16. Omo-Irabor, O. O. and K. Oduyemi. (2000) .A hybrid image classification approach for the systematic analysis of land cover changes in the Niger Delta region, Built and natural environment. University of Abertay, Scotland: 1-7.

17. Prashant K. Srivastava, et al., (2012). Selection of Classification Techniques for Land Use/Land Cover Change Investigation , Advances in Space Research, 50: 1250–1265.

18. Robb, J. L. (2012).WORLD WAR III: War for Water?, www.omegaletter.com /articles/articles.asp? Article ID=7462

19. Sallay, A., Jombach, S., (2011). Changing landscape values in Hungary«, Problemy Ekologii Krajobrazu 30: 225–232.

20. Solecki, W.D. (2001). the role of global-to local linkages in land use/land cover changes in South Florida«, Ecological Economics. 37: 339–356.

21. Verburg, P.H., van de Steeg, J., Veldkamp, A., Willemen, L. (2009).  From land cover change to land function dynamics: a major challenge to improve land characterization , Journal of Environmental Management. 90 (3): 1327–1335.

22. Wang, Xuechao et al. (2017). Linking land use change, ecosystem services and human well-being: A case study of the Manas River Basin of Xinjiang, China , Ecosystem Services. 27: 113-123.

23. Zare Ernani, M. and D. Gabriels. (2006).  Detection of land cover changes using Landsat MSS, ETM+ sensors in Yazd-Ardakan basin, Iran , Proc. of Agro Environment: 414-518.