تحلیل روابط فضایی میان بنادر جنوبی ایران و شهرهای پس‌کرانۀ منطقه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استادیار برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در اغلب نقاط جهان، بنادر سهم فراوانی در ایجاد یکپارچگی در مناطق پس‌کرانه‌ای و برقراری توازن در زنجیرۀ تأمین کالا ایفا می‌کنند. هدف این پژوهش، تبیین روابط فضایی بنادر جنوبی ایران با شهرهای پس‌کرانۀ منطقه‌ای و مقایسۀ تطبیقی الگوی شکل‌گرفته با نظریه‌ها و الگوهای شناخته‌شده از روابط بندر– پس‌کرانه در مقیاس جهانی است. روش تحقیق استفاده‌شده، روش تحلیل شبکه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بنادر اصلی حوزۀ ساحلی جنوب به‌طور غالب، واردکنندۀ کالاهای مصرفی مورد نیاز در کانون‌های جمعیتی واقع در پس‌کرانه‌های منطقه‌ای، به‌خصوص ناحیۀ کلان‌شهری شیراز بوده‌اند؛ در حالی که اغلب مراکز شهری واقع در پس‌کرانه‌های محلی، نقش مؤثری در تولید و ارسال کالا به بنادر ندارند و برای تأمین نیازهای مصرفی خود، به بزرگ‌ترین شهر منطقه وابسته‌اند. این الگو تفاوت درخور توجهی با فرایند منطقه‌گرایی بنادر در کشورهای توسعه‌یافته دارد؛ زیرا در این کشورها، بنادر ابتدا با پس‌کرانه‌های پیوسته و سپس با سایر پس‌کرانه‌ها در ارتباط قرار می‌گیرند. در مجموع، برای کاهش روزافزون، از بار مرکزیت شیراز و انتشار جریان توسعه به شهرهای پس‌کرانۀ محلی لازم است سیاست‌هایی نظیر توسعۀ کریدورهای ریلی و جاده‌ای، توسعۀ بنادر خشک و پهنه‌بندی تخصصی فعالیت‌ها در شهرهای پس‌کرانۀ محلی- منطقه‌ای اعمال شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. احمدی فروشانی، سیدمنصور و محمودی، سیدمحمد (1389). جایگاه فرمداری زمین در آمایش سرزمین، مجلۀ آمایش سرزمین، دورۀ 2، شمارۀ 2، ۱۱۰-۹۳.
  2. داداش‌پـور، هاشـم؛ ممدوحـی، امیررضـا و آفاق‌پـور، آتوسـا (1393). سـازمان فضایـی در نظام شـهری ایران بـا اسـتفاده از تحلیـل جریـان هوایـی افـراد، مجلـۀ پژوهـش‌هـای جغرافیـای انسـانی، دورۀ 46، شمارۀ1، ۱۵۰-۱۲۵.
  3. داداش‌پور، هاشم و آفاق‌پور، آتوسا (1395). عقلانیت معرفتی و نظری نوین حاکم بر سازمان فضایی سیستم‌های شهری، مجلۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورۀ 8، شمارۀ 2، ۲۸-۱.
  4. لطیفی، غلامرضا (1388). نگاهی اجمالی به تعدادی از نظریه‌های مکانی در برنامه­ریزی منطقه­ای، کتاب ماه علوم اجتماعی، شمارۀ 20، 10۹-10۴.
  5. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: انتشارات مرکز آمار ایران.
  6. شیخ‌بیگلو، رعنا (1390). شناسایی مناطق محروم ایران با استفاده از رتبه‌بندی ترکیبی، مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 2، شمارۀ 7، ۷۰-۵۳.
  7. کاویانی‌راد، مراد و مالداری، حسن (1396). تأثیر موقعیت ژئوپلتیک بر راهبرد ملی (مطالعۀ موردی: جنوب شرق ایران)، مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 49، شمارۀ 4، ۸۵۵-۸۴۱.
    1. Arasteh, M., Dadashpoor, H., & Taghvaee, A. (2017). Explaining the geopolitical evolution of ports- hinterland Connections in Iran; a historical comparative approach. International Quarterly of Geopolitics, 12(4), 192-218.
    2. Bird, J. H. (1963). The major seaports of the United Kingdom- Hutchinson.

10. Chapman, D., Pratt, D., Larkham, P., & Dickins, I. (2003). Concepts and definitions of corridors: evidence from England’s Midlands. Journal of Transport Geography11(3), 179-191.

11. Ducruet, C., Cuyala, S., & El Hosni, A. (2018). Maritime networks as systems of cities: The long-term interdependencies between global shipping flows and urban development (1890–2010). Journal of Transport Geography66, 340-355.

12. Feng, X., Zhang, Y., Li, Y., & Wang, W. (2013). A Location-Allocation Model for Seaport-Dry Port System Optimization. Discrete Dynamics in Nature and Society2013, 1-10.

13. Flämig, H., & Hesse, M. (2011). Placing dryports. Port regionalization as a planning challenge–The case of Hamburg, Germany, and the Süderelbe. Research in Transportation Economics33(1), 42-50.

14. Fleming, D. K. (1989). On the beaten track: a view of US West-Coast container port competition. Maritime Policy and Management16(2), 93-107.

15. Friedmann, J. (1972). A generalized theory of polarized development, in Hansen N. M. (Ed.), Growth Centers in Regional Economic Development, NY: The Free Press.

16. Guo, L., & Yang, Z. (2018). Evaluation of foreign trade transport accessibility for Mainland China. Maritime Policy & Management45(1), 34-52.

17. Hayuth, Y. (1981). Containerization and the load center concept, Economic Geography, 57, 160-176.

18. Hoare, A. G. (1986). British ports and their export hinterlands: a rapidly changing geography. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography68(1), 29-40.

19. Kenyon, J. B. (1970). Elements in inter-port competition in the United States. Economic Geography46(1), 1-24.

20. Kleinberg, J. M. (1999). Authoritative sources in a hyperlinked environment. Journal of the ACM (JACM)46(5), 604-632.

21. Lee, S. W., Song, D. W., & Ducruet, C. (2008). A tale of Asia’s world ports: the spatial evolution in global hub port cities. Geoforum39(1), 372-385.

22. Meijers, E. (2005). Polycentric urban regions and the quest for synergy: is a network of cities more than the sum of the parts?. Urban studies42(4), 765-781.

23. Merk, O., (2013(. The Competitiveness of Global Port-Cities: Synthesis Report. OECD, Paris.

24. Merkel, A. (2017). Spatial competition and complementarity in European port regions. Journal of Transport Geography61, 40-47.

25. Mohamed-Chérif, F., & Ducruet, C. (2016). Regional integration and maritime connectivity across the Maghreb seaport system. Journal of Transport Geography51, 280-293.

26. Monios, J., & Wilmsmeier, G. (2012). Giving a direction to port regionalization. Transportation Research Part A: Policy and Practice46(10), 1551-1561.

27. Norcliffe, G., Bassett, K., & Hoare, T. (1996). The emergence of postmodernism on the urban waterfront: geographical perspectives on changing relationships. Journal of Transport Geography4(2), 123-134.

28. Notteboom, T. E. (1997). Concentration and load center development in the European container port system. Journal of transport geography5(2), 99-115.

29. Notteboom, T. (2002). The interdependence between liner shipping networks and intermodal networks. In IAME 2002, International Association of Maritime Economists Annual Conference 2002: conference proceedings, Panama City, 2002.

30. Notteboom, T., &Rodrigue, J. P. (2005). Port regionalization: towards a new phase in port development. Maritime Policy & Management, 32(3), 297-313.

31. Notteboom, T., &Winkelmans, W. (2002). Stakeholder’s relations management in ports: dealing with the interplay of forces among stakeholders in a changing competitive environment. In IAME 2002, International Association of Maritime Economists Annual Conference 2002: conference proceedings, Panama City, 2002.

32. Raimbault, N., Jacobs, W., &Dongen, F. (2016). Port regionalization from a relational perspective: The rise of Venlo as Dutch international logistics hub. Tijdschrift Voor Economische en Sociale Geografie107(1), 16-32.

33. Rodrigue, J. P. (2004). Freight, gateways and mega-urban regions: The logistical integration of the Bostwash corridor. Tijdschrift Voor Economische en Sociale Geografie95(2), 147-161.

34. Rodrigue, J. P., & Notteboom, T. (2012). Dry ports in European and North American intermodal rail systems: Two of a kind?. Research in Transportation Business & Management5, 4-15.

35. Sánchez, R. J., & Wilmsmeier, G. (2010). Contextual port development: A theoretical approach. In Essays on port economics (pp. 19-44). Physica, Heidelberg.

36. Taaffe, E. J., Morrill, R. L., & Gould, P. R. (1963). Transport expansion in underdeveloped countries: a comparative analysis. Geographical Review53(4), 503-529.

37. Wang, J. J., & Cheng, M. C. (2010). From a hub port city to a global supply chain management center: a case study of Hong Kong. Journal of Transport Geography18(1), 104-115.

38. Wanke, P., & Falcão, B. B. (2017). Cargo allocation in Brazilian ports: An analysis through fuzzy logic and social networks. Journal of Transport Geography60, 33-46.

39. Weber, A. (1929). Theory of the Location of Industries. University of Chicago Press.

40. Wiegmans, B. W., & Louw, E. (2011). Changing port–city relations at Amsterdam: A new phase at the interface?. Journal of Transport Geography19(4), 575-583.

41. Von Thünen, J. H. (1966). The isolated state. Wartenberg, CM trans. Translation of: Der isolierte Staat (1826).

42. Woodburn, A. (2017). An analysis of rail freight operational efficiency and mode share in the British port-hinterland container market. Transportation Research Part D: Transport and Environment51, 190-202.