ارزیابی شبکه‌های بوم‌شناختی سیمای سرزمین شهری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر کرج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آمایش محیط زیست، دانشکدة محیط زیست و منابع طبیعی دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

2 استادیار گروه محیط زیست، دانشکدة محیط زیست و منابع طبیعی دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

3 استادیار گروه ارزیابی و مخاطرات محیط زیست، پژوهشکدۀ محیط زیست و توسعۀ پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران

چکیده

تکه‌تکه‌شدن سیمای سرزمین، مهم‌ترین چالش توسعۀ شهری است که مانع گسترش جریان مواد و انرژی در منطقه می‌شود. این تغییرات، ویژگی‌های بوم‌شناختی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ در نتیجه، شبکه‌های بوم‌شناختی به‌عنوان ابزارهایی برای برنامه‌ریزی حفاظت بررسی می‌شود. در این راستا، به‌منظور ارزیابی شبکه‌های بوم‌شناختی سیمای سرزمین کلان‌شهر کرج از تصاویر ماهواره‌ای در سال‌های 1385، 1390 و 1396 استفاده شد. طبقه‌بندی و تهیۀ نقشۀ کاربری اراضی بر‌اساس پوشش سرزمین و با الگوریتم ماشین بردار پشتیبان صورت گرفت. همچنین به‌منظور ارزیابی وضع موجود و روند تغییرِ ویژگی‌های ناهمگنی، پیوستگی و شبکۀ ارتباطی- انزوایی در سال‌های گذشته از متریک‌های سیمای سرزمین استفاده شد. نتایج نشان داد روند تغییر معیارهای بررسی در منطقۀ مطالعاتی مطلوب نیست. روند نامناسب تغییر معیارهای ناهمگنی فضایی سیمای سرزمین، پیوستگی لکه‌های هم‌نوع در سراسر سیمای سرزمین و بهینگی ارتباطی باعث کاهش عملکرد بوم‌شناختی و به‌دنبال آن، کاهش پایداری شبکه‌های بوم‌شناختی می‌شود. همچنین با توجه به روند کاهشی متریک‌ها در لکه‌های سبز به‌ویژه سبز انسان‌ساخت و روند افزایشی متریک‌ها در لکه‌های ساخت‌وساز و لکه‌های باز، می‌توان به این نتیجه رسید که عملکرد بوم‌شناختی سیمای سرزمین و ویژگی‌های شبکۀ بوم‌شناختی سیمای سرزمین سیر نزولی را دنبال می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. آذری دهکردی، فرود (1386). اصول اکولوژی سیمای سرزمین در معماری سیمای سرزمین و برنامه‌‌‌ریزی کاربری زمین، ترجمۀ نشر اتحاد ادبستان تهران، 96.
  2. زرندیان، اردوان؛ موسی‌زاده، رؤیا؛ بادام ‌فیروز، جلیل و رحمتی، علیرضا (1397). مدل‌سازی سناریویی برای پیش‌‌بینی تغییرات آتی پوشش/کاربری زمین با استفاده از نرم‌افزار (InVEST) (بررسی موردی: سیمای سرزمین جنگلی دوهزار و سه‌هزار)، علوم محیطی، 16: (2)، 132-111.
  3. برق جلوه، شهیندخت؛ مدقالچی، نیکو و مبرقعی دینان، نغمه (1392). ارزیابی عملکرد بوم‌شناختی دالان رود درۀ شهری (تهران: دالان رود درۀ درکه)، پژوهش‌های محیط زیست، 8: (4)، 91-104.
  4. برق جلوه، شهیندخت؛ منصوری، مینا و اسلامی، سیدیحیی (1392). نقش شبکه‌های بوم‌شناختی در طرح‌ریزی محیط‌شناختی هویت‌بخشی منطقه‌های شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ شهری پولاد شهر اصفهان)، محیط‌‌شناسی، 42: (1)، 194-177.
  5. پورخباز، حمیدرضا؛ محمدیاری، فاطمه؛ اقدر، حسین و توکلی، مرتضی (1394). رویکرد آمایشی در مدل‌‌‌‌‌سازی تغییرات کاربری اراضی شهرستان بهبهان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه‌ای، آمایش سرزمین، 7: (2)، 207-187.
  6. سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان البرز (1394). معاونت آمار و اطلاعات، سالنامۀ آماری 1394.
  7. شعبانی، نگین؛ ابرکار، مهرو؛ پریور، پرستو و کوچک‌زاده، محسن (1389). معرفی و کاربرد رویکرد بوم‌‌شناسی سیمای سرزمین در مقیاس شهر (نمونة موردی: شهر تهران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 12: (4)، 197-185.
  8. فتوحی، امید و برق جلوه، شهیندخت (1397). بررسی شبکه‌‌های بوم‌شناختی سیمای سرزمین شهری (نمونة مطالعاتی: شهر تهران)، محیط‌‌شناسی، 44: (2)، 295-277.
  9. گومه، زینت؛ رنگزن، کاظم؛ نظری سامانی، علی اکبر و قدوسی، جمال (1393). بررسی روند تغییرات کمی فضای سبز کلان‌شهر کرج با استفاده از داده‌های سنجش از دور و سیمای سرزمین، محیط زیست طبیعی، 67: (3)، 331-323.

10. مرادی، عباس؛ تیموری، حسن و دژکام، صادق (1394). پایش تغییرات فیزیکی سیمای سرزمین شهر کرج با استفاده از تحلیل سینوپتیک و تصاویر ماهواره‌ای، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 19: (1)، 146-127.

11. مهری، آزاده؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ میکاییلی تبریزی، علیرضا؛ میرکریمی، سید حامد و سعدالدین، امیر (1397). ارزیابی اثرات بوم‌شناختی تغییر کاربری سرزمین بر ساختار طبیعی حوضۀ رودخانۀ قره‌سو، آمایش سرزمین، 10: (1)، 116-93.

12. میرسنجری، میرمهرداد و محمدیاری، فاطمه (1396). پایش تغییرات سیمای سرزمین با استفاده از تحلیل گرادیان (مطالعۀ موردی: شهرستان بهبهان)، جغرافیا و پایداری محیط، 22: (7)، 96-83.

13. Alberti, M (2008). Advances in urban ecology integrating humans and ecological processes in urban ecosystems. springer, washington.

14. Alberti, M., & Marzluff, J. (2004). Resilience in urban ecosystems: Linking urban patterns to human and ecological functions, Urban Ecosystems, 7, 241–265.

15. Botequilha, A., & Ahren, J. )2002.( Applying Landscape Ecological Concepts and Metrics in Sustainable Landscape Planning, Landscape and Urban Planning, 59, 65-93.

16. Englund, O., Berndes, G., & Cederberg, C. h. (2017). How to analyse ecosystem services in landscapes—A systematic review, Ecological Indicators, 73, 492–504.

17. Fan, Q., & Ding, S. (2016). Landscape pattern changes at a county scale: A case study in Fengqiu, Henan Province, China from 1990 to 2013. Catena Journal, 137, 152-160.

18. Farina, A. (2009). Linking Natural and Social Systems, Ecology, Cognition and Landscape, ISBN-13: 978-9048131372, ISBN-10: 9048131375

19. Fichera, C.R., Laudari, L., & Modica, G. (2015). Application, validation and comparison in different geographical contexts of an integrated model for the design of ecological networks. J. Agric. Eng. 46 (2), 52–61.

20. Foltête, J. (2019). How ecological networks could benefit from landscape graphs: A response to the paper by Spartaco Gippoliti and Corrado Battisti, Land Use Policy, 80 , 391–394.

21. Haas, J., Ban, Y. (2017). Sentinel-1A SAR and Sentinel-2A MSI data fusion for urban ecosystem service mapping, Remote Sensing Applications: Society and Environment, S2352-9385(17)30012-5.

22. He, C., Y., Zhang, D., Huang, Q. X., & Zhao, Y. Y. (2016). Assessing the potential impacts of urban expansion on regional carbon storage by linking the LUSD-urban and InVEST models. Environ. Modell. Softw, 75: 44–58.

23. Huilei, L., Jian, P., Yanxu, L., & Yina, H. (2017). Urbanization impact on landscape patterns in Beijing City, China: A spatial heterogeneity perspective, Ecological Indicators, 82, 50–60.

24. Jianguo, W. (2018). Landscape Ecology, Landscape Ecology, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-409548-9.10919-4

25. Jim, C.H., & Chen, W.Y. (2009). Ecosystem services and valuation of urban forests in China, Cities, 26, 187–194

26. Lausch, A., Blaschke, T., Haase, D., Herzog, F., Syrbe, R.U., Tischendorf, L., & Walz, U. (2014). Understanding and quantifying landscape structure e a review on relevant process characteristics, data models and landscape metrics. Ecol. Model. 295, 31-41.

27. Leitão, A.B., Miller, J., Ahern, J., & McGarigal, K. (2012). Measuring landscapes: A planner's handbook, Island press, washington.

28. Li, Y., Zhu, X., Sun, X., & Wang, F. (2010). Landscape effects of environmental impact on bay-area wetlands under rapid urban expansion and development policy: a case study of Lianyungang, China. Landscape Urban Plann, 94, 218–227.

29. McGarigal, K., Marks, B.J. (1995). Spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure. Gen. Tech. Rep. PNW-GTR-351. US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station.

30. Montis, A.D., Ganciu, A., Cabras, M., Bardi, A., Mulas, M. (2019). Comparative ecological network analysis: An application to Italy. Land Use Policy, 81, 714–724.

31. Ndubisi, F. (1997). Landscape ecological planning. Ecological design and planning. John Wiley and Sons, Newyork

32. Opdam, P., Steingröver, E., & Van Rooij, S. (2006). Ecological networks: a spatial concept for multi-actor planning of sustainable landscapes. Landscape and Urban Planning, 75, 322-332.

33. Peng, J., Shen, H., Wu, W., Liu, Y., & Wang, Y. (2016).  Net primary productivity (NPP) dynamics and associated urbanization driving forces in metropolitan areas: a case study in Beijing City. China. Landscape Ecol, 31, 1077–1092.

34. Qi, K. Fan, K. H. Ng, C. N. Wang, X. & Xie, Y. (2017). Functional analysis of landscape connectivity at the landscape, component, and patch levels: A case study of Minqing County, Fuzhou City, China. Applied Geography, 80, 64-77.

35. Risser, P.G. (1984). Landscape ecology: directions and approaches: Illinois Natural History Survey.

36. Schwoertzig, E., Poulin, N., Hardion, L., & Trémolières, M. (2016). Plant ecological traits highlight the effects of landscape on riparian plant communities along an urban–rural gradient. Ecol. Indic, 61: 568–576.

37. Shrestha, M.K., York, A.M., Boone, C.G., & Zhang, S. (2012). Land fragmentation due to rapid urbanization in the Phoenix Metropolitan Area: analyzing the spatiotemporal patterns and drivers. Appl. Geogr, 32: 522–531.

38. Sun, B., Zhou, Q. (2016). Expressing the spatio-temporal pattern of farmland change in arid lands using landscape metrics. Journal of Arid Environments, 124, 118-127.

39. Su, S., Jiang, Z., Zhang, Q., & Zhang, Y. (2011). Transformation of agricultural landscapes under rapid urbanization: a treat to sustainability in Hang-Jia-Hu region, China. Appl. Geogr, 31: 439–449.

40. Su, S. h., Xiao, R., Jiang, Z., & Zhang, Y. (2012). Characterizing landscape pattern and ecosystem service value changes for urbanization impacts at an eco-regional scale, Applied Geography, 34: 295-305.

41. Taylor, P.D., & Merriam, G. (1995). Wing morphology of a forest damselfly is related to landscape structure. Oikos, 73, 43-48.

42. Thaiutsa, B., Puangchit, A., Kjelgren, R., Arunpraparut, W. (2008). Urban green space, street tree and heritage large tree assessment in Bangkok, Thailand, Urban Forestry & Urban Greening, 7, 219–229.

43. Tolessa, T., Senbeta, F., & Kidane, M. (2017). The impact of land use/land cover change on ecosystem services in the central highlands of Ethiopia. Ecosystem Services, 23: 47–54.

44. Wu, J. (2014). Urban ecology and sustainability: The state-of-the-science and future directions. Landscape and Urban Planning, 125, 209-221.

45. Zhang, Z. Gao, J. (2016). Linking landscape structures and ecosystem service value using multivariate regression analysis: a case study of the Chaohu Lake Basin, China, Environ Earth Sci, 75, 38-51.

46. Zhang, Q., Su, S. (2016). Determinants of urban expansion and their relative importance: a comparative analysis of 30 major metropolitans in China. Habitat Int, 58: 89–107.

47. Zhang, D., Huang, Q., He, C.h., & Wu. J. (2017). Impacts of urban expansion on ecosystem services in the Beijing-Tianjin- Hebei urban agglomeration, China: A scenario analysis based on the Shared Socioeconomic Pathways, Resources, Conservation & Recycling, 125: 115–130.

48. Zhou, W., Qian, Y., Li, X., Li, W., & Han, L. (2014). Relationships between land cover and the surface urban heat island: seasonal variability and effects of spatial and thematic resolution of land cover data on predicting land surface temperatures. Landscape Ecol, 29, 153–167.

49. Zhao, Y.B., Wang, S.J., & Zhou, C.S. (2016). Understanding the relation between urbanization and the eco-environment in China's Yangtze River Delta using an improved EKC model and coupling analysis. Sci. Total Environ, 571: 862–875.