بازتعریف نقش شهرهای کوچک و میانی در فرایند توسعۀ منطقه‌ای؛ معرفی یک روش کاربردی آمایش مبنا (مطالعۀ موردی: ‌استان کردستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ‌ارشد، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش‌های کمّی (‌و بعضاً کیفی) بسیاری در رابطه با نقش شهرهای کوچک و میانی در توسعۀ منطقه‌ای انجام گرفته است. مقالۀ حاضر نیز در این راستا انجام شده است؛ اما با اندکی تغییر و ساختارشکنی در شیوۀ برخورد با موضوع و تحلیل مسئله که آن‌هم تحلیل چند‌جانبۀ داده‌ها به کمک سیستم استنباط فازی است. هدف پژوهش با توجه به عنوان، کاربردی- توسعه‌ای است و ماهیت رویکردی توصیفی‌- تحلیلی دارد. به‌صورت کلی، روش کاربردی و روز‌افزون FIS دارای مراحل چهارگانۀ پایگاه ‌دانش و فازی‌ساز، پایگاه قواعد، موتور و دیفازی‌‌ساز است که با فرایند پژوهش موازی است. در نگاه اجمالی (پایگاه دانش) شاخص‌های توسعۀ منطقه‌ای (10 شاخص) و متغیرها (بیش از 60 متغیر) در ۴ رکن توسعۀ منطقه‌ای (توسعۀ اقتصادی، کالبدی، زیربنایی و انسانی) برای شهرهای کوچک و میانی استان کردستان (9 شهر اصلی شامل مراکز شهرستان به استثنای سروآباد) طی ۲ بازه زمانی 1395 و 1385 گزینش و نگاشته شدند. سپس آنالیز فرایندی بر روی داده‌ها به تفصیل صورت گرفت. برآیند و گزارش نهایی این مقاله این است که اگرچه نوساناتی در توسعۀ درون‌منطقه‌ای استان مشاهده شده، تغییرات توسعۀ منطقه‌ای با تکیه بر نماگرهای اقتصادی، با تغییرات سلسه‌مراتب شهری (نماگرهای جمعیتی) همسو بوده است. بدین صورت که دورنمای تعادل در سیستم شهری استان با کاهش برتری و تمرکز جمعیتی سنندج دارای بازتاب‌های ساختاری و توسعه‌ای در شهرهای کوچک و میانی و افزایش نقش این‌دست شهرها در پس‌کرانۀ خود بوده‌ و‌ از مجموع توسعۀ شهری- منطقه‌ای استان، شهرهای کوچک و میانی پیشتازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. امینی فسخودی، عباس (۱۳۸۴). کاربرد کاربرد استنتاج منطق فازی در مطالعات برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای، مجلۀ دانش و توسعه، شمارۀ ۱۷، صص ۳۹ ـ ۶۱.
  2. براهمن، جان (1381). توسعۀ مردمگرا، مترجمان: عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و مرتضی توکلی، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
  3. بردی آنا، مرادنژاد، رحیم (1390). بررسی تحلیلی سلسله‌مراتب شهری در استان کردستان (با استفاده از روش رتبه‌ـ اندازه و مدل تعدیلی بهفروز)‌، فصلنامۀعلمی‌پژوهشیجغرافیایانسانی، سال سوم، شمارۀ دوم، 57 ـ47.
  4. دفتر برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1379). گزارش طبقه‌بندی عملکرد صنعتی استان‌ها براساس میزان توسعه‌یافتگی (رفاه نسبی) با استفاده از روش تحلیل عاملی.
  5. زبردست، اسفندیار (1383). اندازةشهر، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
  6. سبحانی، حسن و درویشی باقر (۱۳۸۴). بررسی مزیت‌های نسبی و تحلیل ساختاری اشتغال در استان ایلام، مجلۀ تحقیقات اقتصادی، دورۀ ۴۰، شمارۀ ۳، صص ۱۵۹ ـ ۱۸۷.
  7. سازمان نقشه‌برداری کشور، پایگاه داده و اطلاعات؛ شیب فایل لایه‌های موجود استان‌های کشور، استان کردستان (1385 و 1390).
  8. علی‌اکبری، اسماعیل (1391). طرح‌های منطقه‌ای و تمرکزگرایی در ساختار فضایی نظام‌های شهری (مطالعۀ موردی: استان کرمانشاه)، فصلنامۀ برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، سال اول، شمارۀ دوم، 54 ـ37.
  9. قربانی، رامین (1396). بررسی نقش شهرهای کوچک و میانی در فرایند توسعۀ منطقه‌ای استان کردستان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران.
  10. کلانتری، خلیل و عبداله‌زاده، غلامحسین (1394). برنامه‌ریزی فضایی و آمایش سرزمین‌، چاپ سوم، تهران: مهندسین مشاور طرح و منظر.

11. گروه مطالعات توسعه، دفتر برنامه‌ریزی وزارت صنایع و معادن (1384). گزارش مطالعات رده‌بندی استان‌های کشور از نظر توسعه‌یافتگی صنعتی در سال‌های81 تا 83.

12. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کردستان، سالنامۀ آماری، نتایج تفصیلی شهر و شهرستان سال‌های 1335، 45، 55، 65، 75، 85 ، 90 و 1395.

13. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران (1370). گزارش رتبه‌بندی عمومی ‌فعالیت‌های اقتصادی استان‌های کشور در 16 شاخص توسعه.

14. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن کل کشور سال‌های 1335، 45، 55، 65، 75، 85 ، 90 و 1395 قابل دسترسی از طریق سایت: www.amar.org.ir .

  1. نایب‌پور، محمد؛ ویسیان، محمد، اصغری، آزاد و سارانی، سمانه (1392). ‌برنامه‌ریزی راهبردی توسعۀ گردشگری در استان‌های مرزی با روش SWOT (استان کردستان)‌، علوم و فنون مرزی، دورۀ چهارم، شمارۀ 6، ۳۰-۷.
  2. وزارت کشور (1390).‌ استانداری کردستان، معاونت برنامه‌ریزی: دفتر آمار و اطلاعات و GIS.
  3. وزارت کشور، پایگاه داده و اطلاعات؛ شیب فایل لایه‌های موجود نقاط شهری، روستایی و تقسیمات سیاسی ـ اداری کشور‌، 1385، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵.
  4. ویژگی‌های جغرافیایی استان کردستان (1385). گزارش تفصیلی، دبیرخانۀ شورای عالی توسعۀ صادرات غیرنفتی.
  5. یاسوری، مجید (1388). ‌بررسی وضعیت نابرابری منطقه‌ای در استان خراسان رضوی‌، جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، دورۀ 7، شمارۀ 12، 223- 201.

20. Apostolache, M. A. (2014). Regional Development in Romania–From Regulations to Practice, Procedia Economics and Finance, 8, 35-41.

21. Alden, Jeremy. & Morgan, Robert. (1974). Regional Planning: A comprehensive View, Corporate Planning Leonard Hill Books.

22. Beiglow, R., Taghavai, M., HamidReza, V. (2012). Analysis of Spatial Exclusion and Inequality in the Development of Cities, Social Welfare Journal, No, 46, 189-214.

23. Dupont, V. (2007). Do geographical agglomeration, growth and equity conflict? Papers in Regional Science, 86(2), 193-213.

24. Douglass, Mike (1988). A Regional NetworkStrategy for Reciprocal Rural- Urban Linkages:An Agenda for Research with Reference toIndonesia, Third World Planning Review, (20), 1.

25. E. H. Mamdani and S. Assilian, An Experiment in Linguistic Synthesis with a Fuzzy Logic Controller, International Journal of Man-Machine Studies, Vol. 7, No. 1, 1975, 1-13. doi:10.1016/S0020-7373(75) 80002-2.

26. Javushiri, M and Shayan, H, (2017). Spatial Analysis Relative Advantage of Employment in Major Occupational Groups of the Provinces of the Country, Regional Planning Quarterly, 7(27), 1-20

27. Haji Nejad, A., Qaderi, J., Khatami, S. S., and Yunus, GH. (2014). The Assessment of Employment and identification of comparative advantage with Shift share and Location Quotient & SWOT Models Case study: Birjand County". Journal of Majlis and Rahbord, Vol. 21, No. 79, 35-5.

28. Lootsma, F. A. (1997). Fuzzy Logic for Planning and Decision Making, Dordrecht, Kluwer Academic Publisher.

29. Misra, R. P. (1978). Regional Planning in Iran:Problems and Prospects, in Regional Planning edited by Misra and et al., Vikas Publishing House, New Delhi.

30. Mamdani, E.H. and Assilian, S. (1975). An experimental in linguistic synthesis with a performance, Supply Chain Management, An International Journal, 6(4), 174-188.

31. Satterthwait, David & Cecilia, Tacoli, (2003). The urban part of rural development: the role of smalland intermediate urban centers in rural and regional development and poverty reduction, Interrnational Institute for Environment and Development, Washington DC.

32. Rondinelli, Dennis., A. and Ruddle., Kenneth. (1978). Urbanization and Rural Development:A Spatial Policy for Equitable Growth, New York: Praeger.

33. Shankar, R., & Shah, A. (2003). Bridging the economic divide within countries: A scorecard on the performance of regional policies in reducing regional income disparities, World development, 31(8), 1421-1441.

34. Stimson, Robert J., R. Stough, Roger., and ‎ H. Roberts., Brian. (2006). Regional Economic Development: Analysis and Planning Strategy, Springer; 2nd edition, 452.

35. Tacoli, C. (‌2006). Rural-Urban Linkages Research and Initiative: Lessons and Key Issues from International Experiences, in Fostering New Development Pathways: Harnessing Rural-Urban linkages to reduce Poverty and improve Environment in the Highlands of Ethiopia, proceeding of a Planning Workshop on Thematic Research Area of the Global Mountain Program (GMP) held in Addis Ababa, Ethiopia, August 29-30, 45-55.

36. United Nations Centre for Regional Development (UNCRD), (1973). World UrbanizationProspects and regional development, the 1973 Revision, New York, (1973).

37. Winkler, A. (2012). Measuring regional inequality: an index of socio-economic pressure for Serbia. Collection of Papers – Faculty of Geography at University of Belgrade.