تبیین چالش‌های ساختاری در طرح‌ریزی راهبردی توسعۀ شهری کلان‌شهر اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

3 دانش‌آموختۀ دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

ساختار طرح‌ریزی توسعۀ شهری در کشور ما دارای بنیان‌های غیر‌منعطف، ناکارآمد و با رویکرد کارکردی هندسه‌گراست که ناکارآمدی نظری و روش‌شناختی پارادایم آن، یعنی برنامه‌ریزی متمرکز، بیش از پیش بر ضعف و ناکارآمدی آن صحه می‌گذارد. در این فرایند، رویکرد برنامه‌ریزی راهبردی با دگرگونی ساختار برنامه‌ریزی در دو بخش تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری، اسلوبی منعطف، مشارکتی و شفاف را در عرصۀ طراحی توسعۀ شهری فراهم کرده است. کاربست این رویکرد نیازمند شناخت اولویت‌ها، تأثیرها و چالش‌های پیش رو برای درک از واقعیت موجود آن در فرایند توسعۀ شهری است.  در این راستا، پژوهش حاضر با ماهیت «کاربردی- توسعه‌ای» و با روش‌شناسی «توصیفی- تحلیلی» انجام شده است. جامعۀ نمونۀ پژوهش، 50 نفر از کارشناسان و نخبگان مرتبط با موضوع پژوهش هستند که به شیوۀ دلفی هدفمند انتخاب شده‌اند. ابزار تحلیلی پژوهش با توجه به اهداف آن، مدل حداقل مجذورات لگاریتمی فازی FLLS و مدل‌سازی معادلات ساختاری AMOS است. نتایج حاکی از آن است که سیاست‌گذاری به‌عنوان مهم‌ترین مرحلۀ ساختار راهبردی مبتنی بر تصمیم‌سازی و مرحلۀ اصلاح و بازنگری طرح‌ها به‌عنوان مهم‌ترین مرحلۀ ساختار راهبردی مبتنی بر تصمیم‌گیری دارای بیشترین اولویت برای ایجاد تحولات ساختاری در طرح‌ریزی توسعۀ شهری کلان‌شهر اصفهان است. تبیین ارتباط ساختاری مراحل ساختاری برای تبیین تحقق‌بخشی طرح‌ریزی راهبردی در کلان‌شهر اصفهان، نشان از معناداری ارتباط ساختاری و ضرایب رگرسیونی وزن‌دار به‌دست‌آمده در این فرایند، نشان از اهمیت پیشران اصلاح و بازنگری طرح‌ها در تبیین ارتباط ساختاری پیشران‌های هشت‌گانه در تحقق طرح‌ریزی راهبردی در کلان‌‌شهر اصفهان دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدیان، رضا (1382). طرح‌های توسعۀ شهری ناکارآمد و تحقق‌ناپذیر، نشریۀ شهرداری‌ها، 50 (1)، ۳۴-۴۷.
اسدی، ایرج و سعیدنیا، احمد (1389). نظریه‌های برنامه‌ریزی و زمینه‌های شکل‌دهندۀ آن‌ها، از اوایل قرن بیستم تا اواسط دهۀ 1970، نامۀ معماری و شهرسازی، 4 (1)، 1۰۳-1۱۹.
اطهاری، کمال (1375). بحران اندیشه در شهرسازی معاصر ایران، مجلۀ معماری و شهرسازی، 31و32(1)، 5-14.
بهزادفر، مصطفی (1389). طرح‌ها و برنامه‌های شهرسازی، تهران: نشر شهر.
پیرزاده، حسین (1387). اصلاح نظام مدیریت توسعۀ شهری در ایران بر اساس رویکرد راهبردی، تهران: معاونت معماری و شهرسازی.
جعفریان، بابک؛ سرور، رحیم و برنا، رضا (1397). مدل‌یابی موانع تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده‌پژوهی، فصلنامۀ جغرافیا، 59 (4)، ۷۷-۹۴.
حسینی سیاه‌گلی، مهناز (1393). بررسی موانع تغییر رویکرد برنامه‌ریزی شهری از طرح جامع به طرح استراتژیک در ایران، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مازندران.
داداش‌پور، هاشم و علیدادی، مهدی (1397). تحلیل ریخت‌شناسانۀ ساختار فضایی توزیع جمعیت در منطقۀ کلان‌شهری تهران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی،50 (1)، ۱۰۹-۱۲۵.
رهنمایی، محمدتقی؛ محمدپور، صابر؛ اسکندری، محمد و ایوب منوچهری (1386). آسیب‌شناسی حقوقی طرح‌های توسعۀ شهری از تدوین تا اجرا، مجلۀ علوم جغرافیایی، 5 و 6 (2)، ۷-۳۰.
زنگی آبادی، علی؛ عبداللهی، مهدی، سالک قهفرخی، رقیه و قاسم‌زاده، بهنام (1393). ارزیابی عوامل اثر‌گذار بر عدم تحقق‌پذیری طرح‌های جامع شهری در ایران و چالش‌های مربوط به آن (مطالعۀ موردی: محور تاریخی– فرهنگی منطقۀ 6 شهر اصفهان )‌، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 18 (1)، 41-58.
زیاری، کرامت اله؛ مهدنژاد حافظ و فریاد، پرهیز (1389). مدل‌های تکنیک‌های برنامه‌ریزی شهری، چابهار: دانشگاه بین‌المللی چابهار.
سعیدنیا، احمد (1379). تجدید‌نظر در تعاریف، مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعۀ شهری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.
شریف‌زادگان، محمدحسین و ندایی طوسی، سحر (1393). سنجش قابلیت به‌کارگیری رهیافت نظری پویش مختلط در سیستم برنامه‌ریزی توسعۀ شهری در ایران، فصلنامۀ هنرهای زیبا، 11(2)‌، 39-54.
عبدی دانشپور، زهره (1382). برنامه‌ریزی راهبردی و برنامه‌ریزی اختیار راهبردی، ویژگی‌ها، تفاوت‌ها و پیش‌شرط‌ها، فصلنامۀ مدیریت شهری، 14 (2)، 14-24.
علی اکبری، اسماعیل؛ رهنمایی، محمدتقی و ابراهیمی بوزانی، مهدی (1392)‌. بررسی روش‌شناسی طرح‌های توسعۀ شهری در ایران، فصلنامۀ جغرافیا، 37 (3)، 97-114.
علیزاده، هادی (1397). تبیین ارتباط الگوهای رفتاری در نظام مدیریت توسعۀ شهری با طرح‌ریزی راهبردی در کلان‌شهرهای ایران، رسالۀ دکتری، رشتۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.
غمامی، مجید (1371). بررسی و نقد اجمالی طرح‌های جامع شهری، فصلنامۀ آبادی، 7 (1)، 24-31.
فیروزی، محمد علی؛ سجادیان، ناهید و علیزاده، هادی (1395). اولویت‌سنجی کاربست معیارهای نظریۀ برنامه‌ریزی غیراقلیدسی جان فریدمن در برنامه‌ریزی شهری ایران، فصلنامۀ فضای جغرافیایی، 53 (2)، 1-21.
اسکات، کمپل و فاینشتان، سوزان (1388). نظریۀ برنامه‌ریزی شهری در قرن بیستم، مترجم: عارف اقوامی مقدم، تهران: آذرخش.
مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری (1369). نگرشی بر الگوهای برنامه‌ریزی شهری در ایران، تهران: وزارت کشور.
مهدیزاده، جواد (1382). امکانات و محدودیت‌های کاربرد برنامه‌ریزی راهبردی در ایران، فصلنامۀ مدیریت شهری، 14 (2)، 48- 55.
مهندسین مشاور شارمند (1379). شیوه‌های تحقق طرح‌های توسعۀ شهری در ایران، جلد سوم، تهران: مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری.
نقی‌زاده، محمد (1383). وجهۀ فرهنگی مبانی نظری، عنصر غایب در تهیۀ طرح‌های توسعۀ شهری، مجلۀ مسکن و محیط روستا، 107 (2)، 2-21.
Abdi Daneshpour, Z. (2003). Strategic Planning and Strategic Authority Planning, Properties, Differences and Preconditions, Urban Management Quarterly, 14 (2), 14-24. (in Persian)
Ahmadian, R. (2003). Inefficient and Unrealizable Urban Development Plans, Municipalities Journal, 50 (1), 34-47 (in Persian)
Ali Akbari, I., Rahnamaei, M. T., and Ebrahimi Bozani, M. (2013). Methodology of Urban Development Plans in Iran. Geography Quarterly, 37 (3): 97-114, (in Persian).
Alizadeh, H. (2018). Explaining the Relationship between Behavioral Patterns in Urban Development Management System and Strategic Planning in Iranian Metropolis. PhD Thesis, Geography and Urban Planning. Shahid Chamran University of Ahwaz. (in Persian).
Allmendinger. Ph.)2001(, Planning in postmodern times. Routledge press, London and New York.
Allmendinger. Ph and Jones. M.(2002(. Planning Futures New Directions for Planning Theory. Routledge press, London and New York.
Archibugi. F.)2008(. Planning Theory from the Political Debateto the Methodological Reconstruction. Springer press. Italy.
Asadi, I., and Saidnia, A. (2010). Planning theories and their shaping contexts, from the early twentieth century to the mid-1970s, Journal of Architecture and Urban Planning, 4 (1), 119- 103 (in Persian)
Athari, K. (1996). Thought Crisis in Contemporary Iranian Urbanism, Journal of Architecture and Urban Planning, 31 & 32 (1), 5-14(in Persian)
Behzadfar, M. (2010). Urbanization Plans and designs, Tehran: Shahr Press Publication. (in Persian)
Campbell, S., and Feinstein, S. (2009). Twentieth Century Urban Planning Theory, translation by Aref Moghaddam, Tehran: Azarakhsh Publications. (in Persian).
Center for Urban Planning Studies (1990) An Overview of Urban Planning Patterns in Iran, Tehran: Ministry of Interior. (in Persian).
Dadashpour, H.; Ali Daddy, M. (2018). Morphological Analysis of Spatial Structure of Population Distribution in Tehran Metropolitan Area. Human Geography Research, 50 (1), 109–129. (in Persian)
Finestain. S.,) 2000(.New directions in planning theory. Urban affairs review. 35(3) 451-478.
Firouzi, M.A., Sajjadian, N., and Alizadeh, H. (2016). Prioritization of the Application of Non-Euclidean Planning Theory of John Friedman in Iranian Urban Planning, Geographical Space Quarterly, 53 (2), 1-21. (in Persian).
Fischler, R.(2012). Fifty Theses on Urban Planning and Urban Planners. Journal of Planning Education and Research. 32 ( 1), 107-114
Fogelson, R., Page, M., and Schuyler, D.)2003(.One Hundred Years of City Building: New Accounts, New Interpretations”. Journal of planning history. 2(1), 273-277.
Ghamami, M. (1371). Overview and Critique of Urban Comprehensive Plans, Abadi Quarterly, 7 (1), 24-31. (in Persian).
Grunig. R and Kuhn. R.)2008(. Process-based Strategic Planning. Fifth edition. Springer press. London
Gunder. M and Hillier. J.)2007(. Problematizing responsibility in planning theory and practice: On seeing the middle of the string”. Progress in Planning. 67(3),57-96.
Haines. S, (2000). The system thinking approach to strategic planning and management. St.Luis press. New York Washington, D.C.
Hein, C.(2019). What’s in a cover image? How to depict planning history. Planning Perspectives, 34(3),29-41.
Hersperger, A., Grădinaru, S., Oliveira, E., and Pagliarin, S.(2019). Understanding strategic spatial planning to effectively guide development of urban regions, Cities, 94(2), 96-105.
Horelli, L. (2017). Engendering urban planning in different contexts – successes, constraints and consequences. European Planning Studies, 25(1). Pages 1779-1796.
Hosseini Siahgoli, M. (2014). Investigating the Barriers to Change Urban Planning Approach from Master Plan to Strategic Plan in Iran, Master’s Thesis, Geography and Urban Planning. Mazandaran University. (in Persian).
Jafarian, B., Sarvar, R., Borna, R. (2018). Modeling the Obstacles to Realization of Land Plans of Tehran Province by Future Research Approach, Journal of Geography, 59 (4), 77-94(in Persian).
Kerzner. H.(2001). Srtategic planning for project management using a project management maturity model. John wiley and Sons press. New York
March, A. (2010). Practising theory: When theory affects urban planning. Planning theory. 9 (2), 108-125.
Maréchal , G., Linstead, S., and Munro, I.(2013). The territorial organization: History, divergence and possibilities. Culture and Organization, 19(1), 185-208.
Mattila, H. (2019). Habermas revisited: Resurrecting the contested roots of communicative planning theory. Progress in Planning, in press, corrected proof, Available online 15 April 2019.
Medeiros. E., and Rauhut. D. (2018). Territorial Cohesion Cities: a policy recipe for achieving Territorial Cohesion? Regional Studies, 51(2), 1-10
Mehdizadeh, J.(2003). The possibilities and limitations of applying strategic planning in Iran. Urban Management Quarterly, 14 (2), 55-48. (in Persian).
Naghizadeh, M. (2004). Cultural aspect of theoretical foundations, absent in urban development plans, Journal of Housing and Rural Environment, 107 (2), pp. 2-21. (in Persian)
Olesen, K. (2018). Teaching planning theory as planner roles in urban planning education. Higher Education Pedagogies, 3(2), 302-318
Pirzadeh, H. (2008). Reforming Urban Development Management System in Iran Based on Strategic Approach, Tehran: Deputy of Architecture and Urban Development. (in Persian)
Ponzini, D.(2016). Introduction: crisis and renewal of contemporary urban planning. European Planning Studies, 24(2). Pages 1237-1245
Rahnamaei, M. T., Mohammadpour, S., Eskandari, M., and Manouchehri, A. (2007). Legal Pathology of Urban Development Plans from Compilation to Implementation, Journal of Geographical Sciences, 5 & 6 (2), 7-30. (in Persian).
Rakodi. C. (2001)“Forget planning, put politics first? Priorities for urban management in developing countries”. JAG journal, Vol. 3, pp.209-223.
Saarloos. D, Arentze. T, Borgers. A and Timmermans. P.(2008). A multi-agent paradigm as structuring principle for planning support systems”. Computers, Environment and Urban Systems. 32(2), 29-40.
Saeed Nia, A. (2000). Revision of Definitions, Concepts and Content of Urban Development Plans, Tehran: Urban and Architectural Studies and Research Center, Tehran. (in Persian)
Sager. T. (2009).Responsibilities of theorists: The case of communicative planning theory. Progress in Planning, 71(3), 1-51
Sandstrom. U, Angelstam. P and Khakee. A.(2006). Urban comprehensive planning – identifying barriers for the maintenance of functional habitat networks. Landscape and Urban Planning. 75(3), 43–57.
Sharifzadegan, M. H., and Nedaee Toosi, S. (2014). Assessment of the Applicability of Complex Dynamic Theoretical Approach in Urban Development Planning System in Iran., Journal of Fine Arts, 11 (2), 39-54. (in Persian)
Sharmand Consulting Engineers (2000). Practices for Realizing Urban Development Plans in Iran, Volume III. Tehran: Center for Urban Planning Studies. (in Persian).
Young, F.(2017). “Free cities and regions”-Patrick Geddes’s theory of planning. Landscape and Urban Planning, 166(4), 27-36
Zangi Abadi, A., Abdollahi, M., Salek Ghahfarkhi, R., and Ghasemzadeh, B. (2014). Evaluating the Factors Influencing the Implementation of Urban Master Plans in Iran and Its Challenges (Case Study: Historical-Cultural Axis of District 6 of Isfahan), Journal of Urban Research and Planning, 18 (1), 41-58. (in Persian).
Ziyari, K., Mahdinejad, H.,  and Parhiz, F. (2010). Models of Urban Planning Techniques, Chabahar: Chabahar International University Press. (in Persian).