تحلیل فضایی توسعة منطقه‌ای کشور بر مبنای شاخص‌های اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدة برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکدة برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتری، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

شناخت نحوة توزیع امکانات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره به عنوان اولین گام در برنامه­ریزی توسعة فضایی، می­تواند موجب بهبود خدمات­رسانی و افزایش تعادل و برابری بین مناطق شود. بنابراین، با توجه به اهمیت شناخت وضعیت مناطق، پژوهش حاضر استان­های کشور ایران را که بر مبنای آخرین تقسیمات کشوری شامل 31 استان است، از نظر برخورداری از شاخص­های اجتماعی تحلیل کرده است. بنابراین، پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. داده­های مورد نیاز از سالنامة آماری سال 1395 در قالب 52 شاخص مهم اجتماعی که شامل داده­های مرتبط با مؤلفه­های اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، آموزشی و بهداشتی است، گردآوری شده است. آنتروپی شانون، ضریب تغییرات و واسپاس به ترتیب برای وزن­دهی، بررسی پراکنش و تعیین سطح توسعه­یافتگی در بستر متلب به‌کار گرفته شدند. نتایج پژوهش توسعة نامتوازن و نامتعادل اجتماعی بین استان­های ایران را نشان داد. به‌طوری که فقط چهار استان تهران، اصفهان، خراسان ­رضوی و فارس در سطح بالاتری از توسعة اجتماعی قرار دارند و استان­های البرز، زنجان، چهارمحال ­بختیاری، سمنان، خراسان­جنوبی، خراسان­شمالی، ایلام و کهگیلویه ­و ­بویراحمد به عنوان محروم­ترین مناطق کشور از لحاظ شاخص­های اجتماعی محسوب می­شوند. در کل، نتایج نشان داد وضعیت توسعة اجتماعی در استان­های ایران سنخیتی با عدالت اجتماعی و فضایی ندارد و نیازمند توجه و مدیریت صحیح و کارآمد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ایزدی، ملیحه و محمدی، جلال (1392). تحلیلی بر سطح توسعه­یافتگی شهر اصفهان با استفاده از روش تحلیلی عاملی. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، دورة 4، شمارة 16، صفحات 104-89.
بابایی­فرد، اسداله (1389). توسعة فرهنگی و توسعة اجتماعی در ایران. فصل‌نامة رفاه اجتماعی، دورة 10، شمارة 37، صفحات 56-7.
میرزازاده حجت و پریزادی، طاهر (1397). توسعة منطقه‌ای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورة ۱۸، شمارة ۵۰، صفحات 198-179.
پژوهان، موسی (۱۳۹۳). راهبرد توسعة منطقه‌ای RDS و راهبرد شبکة منطقه‌ای RNS: مقدمه‌ای بر ادغام یک دستورالعمل توسعه‌ای در یک پارادایم نظری. همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی، قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین.
پناهی، محمدحسین (1394). توسعة فرهنگی ضرورت توسعة اقتصادی، اجتماعی و سیاسی. برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة 6، شمارة 22، صفحات 23-1.
پوراصغر سنگاچین، فرزام، صالحی، اسماعیل و دیناروندی، مرتضی (1391). سنجش سطح توسعه‌یافتگی استان­های کشور ایران با رویکرد تحلیل عاملی. آمایش سرزمین، دورة 4، شمارة 2، صفحات 26-5.
جغتایی، فائزه، موسوی، میرطاهر و زاهدی، محمدجواد (1395). ابعاد و مؤلفه­های توسعة اجتماعی در برنامه­های توسعه. رفاه اجتماعی، دورة 16، شمارة 63، صفحات 88-55.
حکمت­نیا، حسن، طاوسیان، علی، اله­وردی، مرادعلی و رضایی، حجت (1394). تحلیل فضایی توسعه‌یافتگی فرهنگی شهرستان­های استان یزد. برنامه­ریزی و آمایش فضا، دورة 19، شمارة 3، صفحات 128-99.
رزمی، جعفر، رضایزدی، سارا و انوری، منا (1387). معرفی شاخص­های ارزیابی و بررسی روند توسعة پایدار شهری در کلان‌شهر تهران. فرایند مدیریت و توسعه، دورة 21، شمارة 1، صفحات 30-5.
زنگنه، مهدی (1395). ارزیابی و تحلیل شاخص­های توسعة انسانی در مناطق شهری کشور. جغرافیا و توسعة فضای شهری، دورة 3، شمارة 1، صفحات 160-149.
ساسان‌پور، فرزانه و حاتمی، افشار (1396). تحلیل فضایی رقابت‌پذیری آموزشی استان‌های کشور. اقتصاد و مدیریت شهری، دورة 5، شمارة 19، صفحات 61-45.
شکویی، حسین و کاظمی محمدی، سید مهدی (1383). مؤلفه­های اجتماعی- اقتصادی توسعة پایدار شهری (پژوهش موردی قم). مجموعة مقالات همایش شهرسازی ایران، شیراز.
فاضلی، محمد، فتاحی، سجاد و زنجان رفیعی، سیده نسترن (1392). توسعة اجتماعی، شاخص‌ها و جایگاه ایران در جهان. مطالعات توسعة اجتماعی فرهنگی، دورة 2، شمارة 1، صفحات 182-159.
فتح­اللهی، جمال، کفیلی، وحید و تقی­زادگان، علی­رضا (1396). شکاف توسعة استان­های ایران. پژوهش­های اقتصاد توسعه و برنامه­ریزی، دورة 5، شمارة 2، صفحات 118-99.
فرجی سبکبار، حسنعلی، حسینی، علی، عشورنژاد، غدیر، سلیمانی، هادی، شیری‌پور، مهدی و احمد توزه، واحد (1394). تحلیل و ارزیابی توسعة سکونتگاهی در نواحی شهری استان آذربایجان شرقی با ترکیبی نوین از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره. آمایش جغرافیایی فضا، دورة 5، شمارة 17، صفحات 54-28.
کلانتری، خلیل و عبداله‌زاده، غلامحسین (1391). برنامه‌ریزی فضایی و آمایش سرزمین. چاپ اول، تهران: انتشارات پردیس دانش.
کنیسی، عبدالکاظم (1389). شاخص­های توسعة انسانی در استان­های ایران. فصل‌نامة علوم بهداشتی، دورة 2، شمارة 2، صفحات 62-55.
کاظمی، مهدی و زمانیان، غلامرضا (1384). تحلیلی از وضعیت توزیع درآمد در مناطق شهری استان سیستان و بلوچستان. مجلةجغرافیاوتوسعه، دورة 3، شمارة 5، صفحات 160-141.
گریفین، کیث و مک کنلی، تری (1377). توسعةانسانی:دیدگاهوراهبرد. ترجمة غلامرضا خواجه‌پور، تهران: انتشارات وداد.
لفت ویچ، آدریان (1383). دموکراسیوتوسعه. ترجمة احمد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران: انتشارات طرح نو.
مابوکونج، آ.ال؛ آر.پی میسرا (1368). توسعة منطقه‌ای روش‌های نو. ترجمة عباس مخبر، تهران: انتشارات برنامه و بودجه.
محمدی، علیرضا (1392). راهبرد توسعة منطقه‌ای RDS)). اولینهمایشملیجغرافیا، شهرسازیوتوسعةپایدار، تهران.
میسرا، آر.پی (1364). مفهوم توسعه، مشخصه­های جامعة عقب‌افتاده. مجلةجهاد (ترویجکشاورزی و توسعة روستایی)، شمارة 76، صفحات 15-12.
نوبخت، محمدباقر، غلامی نتاج، سعید و حسنی، زهرا (1390). کارکردهای الگوی توسعه. راهبرد، دورة 20، شمارة 61، صفحات 231-213.
هاروی، دیوید (1376). عدالت اجتماعی و شهر. ترجمة محمدرضا حائری، فرخ حسامیان و بهروز منادی‌­زاده، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
هیلهورست، جوزف (1370). توسعة منطقه‌ای برداشتی سیستمی. ترجمة غلامرضا شیرازیان، مرضیه صدیقی و ابوالقاسم حسینیون، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
یاسوری، مجید، حاتمی‌نژاد، حسین و اسدزاده، هانیه (1394). تمرکزگراییدرتهرانروند‌ها وسیاست‌ها. تهران: انتشارات سیمای دانش.
References
Apostolache, M. A. (2014). Regional development in Romania–from regulations to practice. Procedia Economics and Finance, 8, pp. 35-41.
Babaie Fard, A. (2010). Cultural development and social development in Iran. Social Refah Journal, 10(37), pp. 7-56 (in Persian).
Bellù Lorenzo, G. (2011). Development and development paradigms a (reasoned) review of prevailing visions. Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO Issue Papers EASYPol Module.
Borgatta, E., Montgomery, F., & Rhonda J. V. (2000). Encyclopedia of sociology. Vol. 1, London and New York: Macmillan Reference USA.
Bryman, A. (1999). Quality and quantity in social research. London: Unwin Humanly Press.
Dupont, V. (2007). Do geographical agglomeration, growth and equity Conflict?. Regional Science, 86(2), pp. 193-213.
Estes, R. I. (2001). Social welfare and social development: Partners or competitors. University of Pennsylvania.
Fatolahi, J., Kafili, V., & Taghizadeghan, A. (2017). Development divides in Iran Provinces. Journal of Economic Development and Planning, 5(2), pp. 99-118 (in Persian).
Fazeli, M., Fatahi, S., & Zanjan Rafiee, S. (2013). Social Development, Indicators and Status of Iran in World. Journal of Socio - Cultural Development Studies,, 2(1), pp. 159-182 (in Persian).
Gilbert, A., & Gugler, J. (1984). Cities, Poverty and Development: Urbanization in the Third World. London: Oxford University Press. Griffin, K., & McKinley, T. (1994). Implementing a human development strategy. Springer.
Harvey, D. (2010). Social justice and the city. Vol. 1, Georgia: University of Georgia Press.
Hekmatnia, H., Tavousian, A., Alahverdi, M. A., & Rezaie, H. (2015). Spatial analysis of development the township of Yazd province with emphasis on cultural factors. MJSP, 19(3), pp. 99-128 (in Persian).
Hilhorst, J. G. M. (1967). Regional development theory. Vol. 15, Paris: Mouton & Co.
Hosseini, A., & Shiri Pour, M. (2015). Analysis and assessment of settlement development on urban area with the new hybrid multi-criteria decision-making methods, A case study: East Azarbaijan. Geographical Planning of Space, 5(17), pp. 28-54 (in Persian).
Izadi, M., Mohammadi, J., & Mohammadi, J. (2013). Analysis of cultural development of Isfahan city using factor analysis method. Journal of Urban - Regional Studies and Research, 4(16), pp. 89-104 (in Persian).
Joghataei, F., Mousavi, M. T., & Zahedi Mazandarani, M. J. (2017). Components and dimensions of social development in development programs. Social Refah Journal, 16(63), pp. 55-88.
Kalantari, Kh., & Abdolahzadeh, Gh. (2011). Spatial and land use planning. Tehran: Pardis Danesh Publishing (in Persian).
Kanisi, A. (2010). Human development index in the provinces of Iran. Journal of Health Science, 2(2), pp. 55-62 (in Persian).
Kawachi, I., Subramanian, S. V., & Almeida-Filho, N. (2002). A glossary for health inequalities. Journal of Epidemiology and Community Health, 56(9), pp. 647-652.
Kazemi, M., & Zamanian, Gh. (2005). An analysis of income distribution in urban regions of Sistan & Baluchistan. Journal of Geography and Development, 3(5), pp. 141-160 (in Persian).
Lees, N. (2010). Inequality as an Obstacle to World Political Community and GlobalSocial Justice. SGIR 7th Annual Conference onInternational Relations, Sweden, September 9-11.
Leftwich, A. (1996). Democracy and development: Theory and practice. Boston: Polity Press.
Lustig, N., & Ruthanne, D. (1998). The Inter-American Development Bank and poverty reduction: An overview. Washington DC: Inter-American Development Bank.
Mirzazadeh, H., & Parizadi, T. (2018). Analysis of factors affecting regional development in Iran. Scientific Journals Management System, 18(50), pp. 179-198 (in Persian).
Misra, R. P. (1992). The concept of development: The characters of third nations. Journal of Jahad, 76, pp. 12-15 (in Persian).
Mohammadi, A. (2013). Regional development strategy. First national conference of geography, urbanization and sustainable development. Tehran: Civil Aviation Technology College (in Persian).
Nobakht, M., Gholami, S., & Hasani, Z. (2011). The applications of development patterns. Journal of Strategy, 20(61), pp. 213-231 (in Persian).
Pacione, M. (2003). Urban geography, A global perspective. London: Routledge.
Panahi, M. (2015). Cultural development, a requirement for economic, social and political development. Social Development & Welfare Planning, 6(22), pp. 1-23.
Pazhohan, M. (2014). Strategies of regional development and strategies of regional network: an introduction to a combination of development agenda in a theoretical paradigm. National Conference of New Theories In Urbanization and Architecture, Gazvin: Azad Islamic University, Gazvin Branch (in Persian).
Pourasghar Sangachin, F., Salehi, E., & Dinarvandi, M. (2012). Measurement of the development level of Iran's provinces with factor analysis approach. Town and Country Planning, 4(7), pp. 5-26 (in Persian).
Purohit, B. C. (2008). Health and human development at sub-state level in India. Journal of Socio-Economics, 37, pp. 2248–2260.
Razmi, J., Reza Yazdi, S., & Anvari, M. (2008). Introduction of evaluation indicators and investigation of the urban sustainable development process in Tehran. Journal of Management and Development Process, 21(1), pp. 5-30 (in Persian).
Sasanpour, F., & Hatami, A. (2017). The spatial analysis of educational competitiveness of Iran provinces. IUESA, 5(19), pp. 45-61 (in Persian).
Shakouie, H., Kazemi Mohammadi, S. (2012). The social and economic indicators of urban sustainable development case study: Qom. National Conference of Iran Urbanization, Shiraz (in Persian).
UNCRD (1988). Regional development dialogue. International Journal Publishing High Quality, 7(1), pp. 31-32.
UNIRSD (2016). Transformations to equity and sustainability: UNIRSD Strategy 2016-2020. Available in: http://www.unrisd.
United Nation (2002). Financing globle social development symposium February 7, Annotated Agenda and Programe of work, Department of economic and social Affairs. United Nation, NewYork.
Verri, L. L. S., & Johnson, R. A. (2007). Confidence bounds and hypothesis tests for normal distribution coefficients of variation, communications in statistics. Theory and Methods, 36, pp. 2187-2206.
World Bank, Operations Evaluation Department (2005). Putting social developmentto work for the poor: An OED Review of World Bank Activities. Washington DC.
Yasouri, M., Hataminejad, H., & Asadzadeh, H. (2015). Concentration in Tehran, trends and policies: Tehran: Simaie Danesh Publishing (in Persian).
Zanganeh, M. (2016). Evaluation and analysis of human development indices in urban areas. Journal of Geography and Urban Space Development, 3(1), pp. 149-160.