ارزیابی توان اکولوژیک فضای جغرافیایی شهرستان کنگاور بر پایة ویژگی‌های محیط طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد، جغرافیای برنامه‌ریزی شهری- گرایش محیط زیست شهری، دانشگاه پیام نور، قزوین، ایران

2 دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استادیار، مرکز مطالعات سنجش از دور و GIS، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

ارزیابی توان اکولوژیکی محیط زیست برای تعیین یا پیش‌بینی قدرت بالقوه و نوع کاربری طبیعی سرزمین است. از این رو، ارزیابی محیط زیست ابزاری برای برنامه‌ریزی استراتژیک استفاده از سرزمین است. در مطالعة حاضر شهرستان کنگاور با وسعت 9/883 کیلومترمربع با هدف تعیین توان اکولوژیک در ارتباط با کاربری شهری، روستایی و صنعتی با مدل اکولوژیکی مخدوم بررسی شد. در فرایند پژوهش، ابتدا داده‌ها و منابع اکولوژیکی مورد نیاز پژوهش جمع‌آوری، تهیه و تولید شد. پس از ساخت و ترکیب نقشه‌ها در نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی به شیوة چندترکیبی، نقشة واحدهای محیط زیستی ساخته و با به‌کارگیری ویژگی‌های هر واحد محیط زیستی توان اکولوژیکی منطقه ارزیابی شد. برای انجام‌دادن این کار، شاخص‌ها و متغیرهایی که می‌توانستند در هر یک از این مدل‌ها دخالت داشته باشند، بررسی شد. برای طبقه‌بندی توان اکولوژیک منطقه در زمینة کاربری‌های شهری، روستایی و صنعتی، و تهیة نقشة توان طبقات مختلف، 18 پارامتر به عنوان معیار وزن‌دهی و تعیین توان به‌کار گرفته شده است. نتایج ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان کنگاور نشان داد، پهنه‌ای به مساحت 26/100 کیلومترمربع (34/11 درصد) از شهرستان کنگاور برای کاربری شهری، روستایی و صنعتی توان مناسب برای طبقة 1 دارد. همچنین، در شهرستان، 1/483 کیلومترمربع (64/54 درصد) توان کاملاً مناسب را برای طبقة 2 دارد. با مقایسة نقشة کاربری موجود و بهینه مشخص شد، مساحت توسعة کاربری شهری در پهنه‌های نامناسب برابر با 5/2 کیلومترمربع است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بهرام سلطانی، کامبیز (1387). محیط زیست. جلد اول، چاپ اول، تهران: انتشارات شهیدی.
بیات، باقر، متکان، علی‌اکبر، رحمانی، بیژن و عربی، بهناز (1390). برنامه‌ریزی جامع کاربری اراضی و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز شهری با استفاده از GIS (مطالعة موردی حوزة آبریز ماهیدشت). فصل‌­نامة جغرافیایی آمایش محیط، دورة 4، شمارة 13، صفحات 135-119.
جمعه‌پور، محمود (1385). کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در امکان‌سنجی توان‌های محیطی و تعیین الگوی بهینه در نواحی روستایی. پژوهش‌‌های جغرافیایی، دورة 38، شمارة 55، صفحات 58-35.
جعفری‌پور، نجمه (1395). ارزیابی توان اکولوژیک و آثار محیط زیستی کاربری جنگل‌کاری از روش ماتریس (مطالعة موردی: منطقة کوهمره سرخی در استان فارس). پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران.
حاتمی‌نژاد، حسین، رجایی، سید عباس، سالاروندیان، فاطمه و تیموری، ایرج (1392). ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین.  آمایش سرزمین، دورة 5، شمارة 1، صفحات 26-5.
داودی، حمید و کاظمی، رحیم (1389). ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮان اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌة ﭘﺎﯾﺪار (ﻣﻄﺎﻟﻌة ﻣﻮردی ﺟﻠﮕﻪ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﻫﻨﺪﯾﺠﺎن). مهندسی و مدیریت آبخیز، دورة 2، شمارة 1، صفحات 43-35.
روستا، شهرام و جباری، ایرج (1391). ژئومورفولوژی مناطق شهری. چاپ اول، تهران: سمت.
شکویی، حسین (1389). جغرافیای کاربردی و مکتب‌های جغرافیایی. چاپ هشتم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
عماری، سحر، دشتی، سولماز و مرشدی، جعفر (1396). ارزیابی توان اکولوژیک به منظور توسعة شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعة موردی: جزیرة مینو). انسان و محیط زیست، دورة 15، شمارة 1، صفحات 70-61.
مخدوم، مجید (1393). شالودة آمایش سرزمین. چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ﻣﻬﺮﻱ‌ﻧﮋﺍﺩ، ﺭﺿﺎ، ﻳﺎﻭﺭﻱ، ﺍﺣﻤﺪﺭﺿﺎ، ﻧﺠﻤﻲ‌ﺯﺍﺩﻩ، ﺳﻌﻴﺪﻩ و ﺑﺎﺑﺎﺯﺍﺩﻩ ﻟﻬﻲ، ﺯﻳﻨﺐ (1391). ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺭﻭﺵ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﻭ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺳﺎﻣﺎﻧة ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﻲ. دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران، دانشگاه تهران.
منوری، مسعود، شریعت، محمود، دشتی، سولماز و سبز قبائی، غلامرضا (1388). ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮان ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺣﻮﺿة آﺑﺨﯿﺰ زاﺧﺮد ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌة ﺷﻬﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازGIS . علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورة 11، شمارة 1، صفحات 208-199.
مخدوم، مجید (1370). ارزیابی توان اکولوژیک منطقة گیلان و مازندران برای توسعة شهری، صنعتی، روستایی و توریسم. محیطشناسی، دورة 16، شمارة 16، صفحات 100-81.
نوری، هدایت‌الله، صیدایی، اسکندر، کیانی، صدیقه، سلطانی، زهرا و نوروزی آورگانی، اصغر (1389). ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻮان اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻛﺸﺎورزی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از GIS (ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻛﻴﺎر). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دورة 21، شمارة 1، صفحات 46-33.
References
Amari, S., Dashti, S., & Morshedi, J. (2017). Evaluation of ecological capacity for urban development using GIS (Case study: Mino Island). Human and Environment, 15(1), pp. 61-70 (in Persian).
Bayat, B., Mettkan, A. A., Rahmani, B., & Arabic, B. (2011). Comprehensive land use planning and land planning in urban watersheds using GIS (Case study of Mahidasht Basin). Geographical Chapter of Environmental Preparation, 4(13), pp. 119-135 (in Persian).
Bocco, G. M., & Mendoza, A. V. (2001). Remote sensing and GIS-based regional geomorphological mapping-a tool for land use planning in developing countries. Geomorphology, 39, pp. 211–219.
Davoodi, H., & Kazemi, R. (2010). Evaluating the power of ecology in a sustainable fashion (A case study of the elderly). Journal of Watershed Engineering and Management, 2(1), pp. 35-43 (in Persian).
Hatami Nejad, H., Rajai, S. A., Salarvandian, F., & Teymouri, I. (2013). Evaluation of Land use suitability through ecological power model in Ardabil province with the purpose of land preparation. Journal of Land Planning, 5(1), pp.5-26 (in Persian).
Jomahpour, M. (2006). Application of GIS in environmental capability feasibility study and determination of optimal pattern in rural areas. Geographical Research, 38(55),pp. 35-58 (in Persian).
Bunruamkaew, K., & Murayama, Y. (2012). Land use and natural resources planning for sustainable ecotourism using GIS in Surat Thani, Thailand. Sustainability, 4, pp. 412-429
Mehrinjad, R., Yavari, A. R., Najmizadh, S., & Babazadhlahi, Z. (2012). Assessment of land ecological capacity by evaluation process methodology and geographic information system. Second Conference on Environmental Planning and Management, Tehran, University of Tehran (in Persian).
Monvari, M., Shariat, M., & Dashti, S. (2009). Evaluation of the Zigzag blue for further attention with GIS. Environmental Science and Technology, 11(1), pp. 199-208 (in Persian).
Mallawaarachchi, T., Walker, P. A., Young, M. D., Smyth, R. E., & Lynch, H. S. (1996). GIS-based integrated modelling systems for natural resource management. Agricultural Systems, 50, pp. 169-189.
Makhdoom, M. (1991). Evaluation of ecological capacity of Guilan and Mazandaran region for urban, industrial, rural and tourism development. Ecology, 16(16), pp. 81-100 (In Persian).
Nouri, H., Sidayi, E., Kiani, S., Sultani, Z., & Nowruzi Avargani, A. (2010). Evaluating my ecological power for a farm-based resource using GIS (Workflow Indirect). Journal of Geography and Environmental Planning, 21(1), pp. 33-46 (in Persian).
Changa, Q., Lia, X., Huangb, X., & Wub, J. (2012). A GIS-based green infrastructure planning for sustainable urban land use and spatial development. Procedia Environmental Sciences, 12, pp. 491 – 498.
Rajović, G., & Bulatović, J. (2017). Natural resources, classification of natural potential, sustainable development. World News of Natural Sciences, 6, pp. 20-35.
Song, Y. (2011). Ecological city and urban sustainable development. Procedia Engineering, 21, pp. 142–146.
Zhang, X., Yuzhe, W., & Shen, L. (2011). An evaluation framework for the sustainability of urban land use: A study of capital cities and municipalities in China. Habitat International,  35(1), pp. 141-149.
Soltani, B. (2008). The environment. Vol.I, Tehran: Shahidi Publications (in Persian).
Shukoi, H. (2010). Applied geography and geographical schools. Mashhad: Astan Qods Razavi Publications (in Persian).
Makhdoum, M. (2014). The foundations of land preparation.  Tehran: Tehran University Press (in Persian).
Rousta, S., & Jabari, I. (2012). Geomorphology of urban areas.  Tehran: Humanities Textbooks Organization (Position) (in Persian).
Jafari Pour, N. (2016). Evaluation of ecological capacity and environmental impacts of forestry use by matrix method (Case Study: Kouhmareh Sorkhi Area in Fars Province). M.Sc. Thesis, University of Tehran (in Persian).