روش امتیازدهی منطق ترجیح و ارزیابی چندمعیاره در قابلیت حفاظت منابع طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری محیط‌ زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار، گروه محیط ‌زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار، گروه محیط ‌زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

4 استاد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

چکیده

ارزیابی قابلیت سرزمین روشی برای شناخت طبیعت و جلوگیری از تخریب آن است. هدف مطالعة حاضر به‌کارگیری روش امتیازگذاری منطق ترجیح  در ارزیابی تناسب سرزمین برای تعیین مناطق حساس اکولوژیکی _حفاظتی است. روش امتیازدهی منطق ترجیح از روش­های بهبود یافته ارزیابی چندمعیاره در تهیة نقشه­های قابلیت کاربری اراضی است. این روش شامل سه مؤلفة اصلی درخت صفات، معیارهای مقدماتی و ساختار تجمعی LSP است. معیارهای مدل حفاظت، وزن و توابع استانداردسازی معیارها با مرور منابع، ویژگی محیطی منطقه و مشورت با کارشناسان بومی و با تجربه تعیین شد. بعد از تشکیل درخت تصمیم مرحله وزن­دهی و قابلیت جایگزینی معیارها و ویژگی­ها انجام گرفت. ابتدا، برای هر معیار وزن تعیین شد و به هر زیرشاخه که از اتصال دو معیار و به هر شاخه که از اتصال دو زیرشاخه ایجاد می­‌شود، وزن مجزایی اختصاص یافت. منظور از قابلیت جایگزینی یا هم­بودی تعیین ویژگی­ها و معیارهای مهم در تصمیم‌گیری است. به‌طوری که اثر کم یا زیاد آن­ها بر تصمیم نهایی با بازة عددی مثبت و منفی تعیین شد. تلفیق معیارها با روش میانگین توان وزن‌دار انجام گرفت. نقشة کاربری حفاظت با دو سناریو بدون و با قابلیت جایگزینی تهیه شد. سناریوی ارزیابی قابلیت حفاظت بدون قابلیت جایگزینی ارزش حفاظتی منطقه را بهتر از سناریوی جایگزینی نشان می­دهد. حساس­ترین مناطق اکولوژیکی به تخریب به ترتیب رودخانه­ها و اکوسیستم­های آبی، گیاهان بومی کمیاب و مناطق کوهستانی با شیب زیاد و خاک کم عمق است. LSP ابزار مناسبی برای بحث و بررسی نظرات ذی‌نفعان، سازندگان تصمیم، برنامه­ریزان و کارشناسان دیگر در برنامه‌ریزی سرزمین است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌زاده، عیسی (1389). آمایش سرزمین و برنامه­ریزی محیطی در جنوب شرق ایران. تهران: اطلاعات.
ادهمی، علیرضا و اکبرزاده، الهام (۱۳۹۰). بررسی عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران (مطالعة موردی: مناطق ۵ و ۱۸). علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد شوشتر. دورة 5، شمارة ۱۲، صفحات 140-113.
احمدی دستجردی، محمدرضا، جهانی، علی، رضایی، حمیدرضا و گشتاسب، حمید (1397). مدلسازی مطلوبیت زیستگاه کل و بز (Capra Aegagrus) در پارک ملی قمیشلو با استفاده از شبکة عصبی مصنوعی. فصل‌نامة محیط زیست جانوری، دورة 10، شمارة 3، صفحات 38-29.
اکبری، ندا، نیک‌سخن، محمدحسین و اردستانی، مجتبی (1393). تخصیص بهینة آب­های دیگرانه با استفاده از تئوری بازی (مطالعة موردی: حوضة آبریز زاینده­رود). محیط‌شناسی، دورة 40، شمارة 4، صفحات 889-875.
امامقلی، معروف، صفری، عطا، شاهدی، کاکا، فرهودی، محمدحسین و خسروی، خه‌بات (1393). بررسی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تکنیک‌های GIS و RS و ارزیابی اقتصادی آن در مقایسه با تغییرات هدررفت خاک (مطالعة موردی: حوزة آبخیز سد آزاد). اکوسیستم‌های طبیعی ایران، دورة 5، شمارة 3، صفحات 27-15.
ایرانمهر، محسن، پورمنافی، سعید و سفیانیان، علیرضا (1394). پایش اکولوژیکی و بررسی تغییرات مکانی- زمانی پوشش اراضی با تأکید بر مقدار مصرف آب بخش کشاورزی در محدودة زاینده­رود. اکوهیدرولوژی، دورة 2، شمارة 1، صفحات 38-23.
باقری، علیرضا، قربانی، رضا، بنایان اول، محمد و شافنر، اورس (1393). اثر سطوح مختلف حفاظت محیط­زیست بر تنوع گونه­های گیاهی. بوم‌­شناسی کشاورزی، دورة 6، شمارة 1، صفحات 69-60.
براتی، بهزاد، جهانی، علی، زبردست، لعبت و رایگانی، بهزاد (1396). ارزیابی یکپارچگی مناطق حفاظت‌شده با به‌کارگیری رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین (منطقة مورد مطالعه: پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه‌قاضی). آمایش سرزمین، دورة 9، شمارة 1، صفحات 168-153.
بدیسار، سید ناصرالدین و احمدی، سید محمد صادق (۱۳۹۵). اهمیت و ضرورت رعایت حقابة زیست‌محیطی رودخانه‌ها. دومین کنفرانس علوم، مهندسی و فناوری‌های محیط زیست، تهران.
تومه، ژرژ (1379). توسعة فرهنگی و محیط زیست. ترجمة محمود شارع‌پور، تهران: نشر باز.
تیموری، زینب و صفدری، امین (1393). عوامل مؤثر بر گردشگری مکان­های تاریخی شهری نمونة موردی: بازار تاریخی کلان‌شهر تبریز. گردشگری شهری، دورة 1، صفحات 78-63.
جعفرصالحی، سحر و فاضلی، محمد (۱۳۹۲). شکاف نگرش، دانش و رفتار زیست­محیطی گردشگران. مطالعات مدیریت گردشگری، دورة 8، شمارة ۲۲، صفحات 161-137.
یوسفی نجف‌آبادی، مهدی (1375). بررسی فلور و تهیة نقشة پوشش گیاهی منطقة حفاظت‌شدة قمشلو. دانشکدة علوم، گروه زیست­شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
خواجه‌الدین، سید جمال (1380). گیاه‌شناسی پارک ملی کلاهقاضی و پناهگاه حیات وحش موته. طرح تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان.
جعفری، علی، یاوری، احمدرضا، یارعلی، نبی‌الله و ولی­پور، قدیر (1389). ارزیابی معرف‌بودن شبکة مناطق حفاظت‌شده با تأکید بر تنوع زیستی گیاهی (مطالعة موردی: استان چهارمحال و بختیاری). محیط­شناسی، دورة 36، شمارةه 54، صفحات 88 - 77.
حاجی‌زاده میمندی، مسعود، سیار خلج، حامد و شکوهی‌فر، کاوه (1393). بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با رفتارهای زیست‌محیطی (مورد مطالعه؛ شهر یزد). فصل‌نامة مطالعات توسعة اجتماعی- فرهنگی، دورة 3، شمارة 3، صفحات 32-9.
روحانی، فرزاد، جلیلی، خلیل و مختاری، کوشیار (1385). تعیین وضعیت کمّی و کیفی منابع آب بر اساس نیاز حیات وحش در پارک ملی کلاه‌قاضی. دومین کنفرانس مدیریت منابع آب، اصفهان.
راهداری، وحید (1396). روش‌های ارزیابی چندمعیارة تخصیص کاربری و ارائة مدل بهینه، مطالعة موردی: زیرحوضة پلاسجان. گروه محیط­ زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان.
کابلی، محمد، کرمی، محمود، بهروز، روزبه، بنی‌اسدی، سعیده و کریمی، صاحبه (1388). عوامل مؤثر بر پراکنش و فراوانی پرندگان در پارک ملی کلاه‌قاضی و پناهگاه حیات وحش موته در استان اصفهان. علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورة 11، شمارة 1، صفحات 129-121.
صفاییان، روجا (1394). نقش گیاهان بومزاد (آندمیک) در جذب گردشگر (مطالعة موردی: گیاهان دارویی استان فارس). اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی، شیراز.
تقوایی، مسعود و صفرآبادی، اعظم (۱۳۹۰). نقش مدیریت شهری در دستیابی به توسعة پایدار گردشگری شهری. مطالعة موردی: شهر کرمانشاه. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دورة 1، شمارة ۴، صفحات 52-35.
فراشی، آزیتا و شریعتی، میترا (1392). زون­بندی پارک ملی کلاه‌قاضی با استفاده از روش­های ارزیابی چندمعیاره. محیط طبیعی، شمارة 57، صفحات 84- 75.
مقدسی جهرمی، زینب (1396). اهمیت و چگونگی حفاظت و نگهداری از آثار باستانی و ابنیة تاریخی. کنفرانس پژوهش­های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز.
عباسی، محمد، نجفی­نژاد، علی، بردی شیخ، واحد و عظیم محسنی، مجید (1395). تغییرات رواناب، هدررفت خاک و عناصر غذایی در کاربری­های گیاهی مختلف در اراضی لسی (مطالعة موردی: آبخیز کچیک استان گلستان). حفاظت آب و خاک، دورة 23، شمارة 3، صفحات 109-91.
عسکریان، علی (1397). توسعة چارچوبی مکان­مند برای ارزیابی و مدلسازی آثار ناشی از مدیریت سرزمین بر تغییرات کاربری کشاورزی، پایان‌نامة دکتری آمایش سرزمین، گروه محیط­ زیست، دانشگاه صنعتی اصفهان.
مخدوم، مجید (1385). شالودة آمایش سرزمین. تهران: دانشگاه تهران.
مددی، حسین، مرادی، حسین، فاخران، سیما، جوکار، مجتبی و مکی، تکتم (1393). مدل‌سازی انتشار آلودگی صوتی ناشی از کنار گذر غرب اصفهان در پناهگاه حیات وحش قمیشلو با استفاده از مدل GIS _SPreAD. بوم‌شناسی کاربردی، دورة 3، شمارة 9، صفحات 55-43.
مکی، تکتم، فاخران، سیما، مرادی، حسین، ایروانی، مجید و فرهمند، مریم (1391). ارزیابی اثرات بوم‌شناختی کنارگذر غرب اصفهان بر پناهگاه حیات وحش قمیشلو با استفاده از روش HEP. اکولوژی کاربردی، دورة 1، شمارة 2، صفحات 52-39.
نسترن، مهین، حجه‌فروش، شیلا (1391). سنجش توانمندی­های بوم‌گردی مناطق حفاظت‌شده با استفاده از GIS )مطالعة موردی: پناهگاه حیات وحش قمیشلو). جغرافیــــا و برنامــــه­ریــــزی محیطــــی، دورة 46، شمارة 2، صفحات 188-173.
یاوری، احمدرضا (1381). سال جهانی کوه­ها و وضعیت زیست‌بوم­های کوهستانی در ایران. محیط‌شناسی، دورة 28، شمارة 30، صفحات 96-87.
References
Abbasi, M. (2016). Changes in runoff, Soil and nutrient loss in different vegetation cover type in Loess lands (Case study: Kechik watershed, Golestan province). Journal of Water and Soil Conservation, 23(3), pp. 91-109 (in Persian).
Adhami, A., & Akbarzadeh, E. (2011). A Study on the Effective cultural factors involving in protection of the environment in Tehran. Sociological Studies of Youth Journal, 1(1), pp. 113-140 (in Persian).
Ahmadi Dastjerdi, M., Jahani, A., Rezaee, H., & Goshtasb, H. (2018). Habitat suitability modelling of wild Goat (Capra Aegagrus) In Ghamishloo National Park Using Artificial Neural Networks. Animal Environment, 10(3), pp. 29-38 (in Persian).
Akbari, N., Niksokhan, M., & Ardestani, M. (2014). Optimization of Water Allocation using Cooperative Game Theory Case Study: Zayandehrud Basin. Journal of Environmental Studies, 40(4), pp. 875-889 (in Persian).
Asaeda, T., Manatunge, J., Priyadarshana, T. & Park, B. K. (2009). Oceans and Aquatic Ecosystems, chapter:Problems, restoration, and conservation of lakes and rivers.
Askarian, A. (2018). Developing a framework for evaluating and modeling the impacts of land management on agricultural changes. Ph.D. Disertation, Isfahan University of Technology, Iran (in Persian).
Babaoghly, M. (2013). An Overview of the environmental crisis in iran around air pollution and water resources destruction. Economic Journal (Quarterly Review of Economic Issues and Policies), 5, pp. 59-79 (in Persian).
Bagheri, A., Ghorbani, R., Banayan Aval, M., & Schaffner, U. (2014). Effect of different levels of environmental protection on plant species diversity. Agricultural ecology, 6(1), pp. 60-69 (in Persian).
Barati, B., Jahani, A., Zebardast, L., & Rayegani, B. (2017). Integration assessment of the protected areas using landscape ecological approach (Case Study: Kolah Ghazy National Park and Wildlife Refuge). Town and Country Planning, 9(1), pp. 153-168 (in Persian).
Basso, F., Bove, E., Dumontet, S., Ferrara, A., Pisante, M., Quaranta, G. & Taberner, M. (2000). Evaluating environmental sensitivity at the basin scale through the use of geographic information systems and remotely sensed data: an example covering the Agri basin (Southern Italy). Catena, 40(1), pp. 19-35.
Bedisar, S. N., & Ahmadi, S. M. S. (2016). The importance and necessity of environmental protection of rivers. Second Conference on Environmental Science, Engineering and Technologies, Tehran (in Persian).
Collins, M. G., Steiner, F. R., & Rushman, M. J. (2001). Land-use suitability analysis in the United States: historical development and promising technological achievements. Environmental Management, 28(5), pp. 611-621.
Dasmann, R, F. (1984). Environmental conservation. 5th ed,. New York Wiley and Sons.
Dragićević, S., & Hatch, K. (2018). Urban geosimulations with the Logic Scoring of Preference method for agent-based decision-making. Habitat International, 72, pp. 3-17.
Dujmovic, J. J., De Tré, G., & Dragicevic, S.) 2009(. Comparison of multicriteria methods for land-use suitability assessment. Proceedings of the Joint 2009 International Fuzzy Systems Association World Congress and 2009 European Society of Fuzzy Logic and Technology Conference, Lisbon, Portugal, pp. 1404-1409.
Dujmović, J. J., & Scheer, D. (2010). Logic aggregation of suitability maps. International Conference on Fuzzy Systems, Barcelona.
Dujmović, J. J., De Tré, G., & Van de Weghe, N. (2008). Suitability Maps Based on the LSP Method. In Torra, V., Narukawa, Y. (eds.) MDAI 2008. LNCS (LNAI), vol. 5285, pp. 15–25. Springer, Heidelberg.
Dujmović, J., & De Tre, G. (2011). Multicriteria methods and logic aggregation in suitability maps. International Journal of Intelligent Systems 26(10). pp. 971–1001.
Dujmović, J. J., & Bai, H. (2006). Evaluation and comparison of search engines using the LSP Method. Computer Science and Information Systems 3(2). 3, pp. 31–56.
Dujmović, J. (2007). Preference logic for system evaluation. IEEE Transactions on Fuzzy Systems, 15(6), pp. 1082–1099.
Dujmović, J. J., & Fang, W. Y. (2004). An empirical analysis of assessment errors for weights and andness in LSP Criteria. In: Torra, V., Narukawa, Y. (eds.) MDAI 2004. LNCS (LNAI), 3131, pp. 139–150.
Dujmović, J. J., & De Tre, G. (2009). Dragićević, S.: comparison of multicriteria methods for landuse suitability assessment. In: European Soc Fuzzy Logic & Technology, Linz.
Ebrahimzadeh, E. (2010). Land use and Environmental Planning in Southeast of Iran. Tehran: Atelaat Institute (in Persian).
Emamgholi, M., Shahedi, K., Farhodi, M., & Khosravi, K. (2014). Study on land-use changes using GIS and RS techniques and economic evaluation compared to soil loss changes. Case study: Azad dam watershed. Natural Ecosystems of Iran, 5(3), pp. 15-28 (in Persian).
Farashidi, A., & Shariati, M. (2013). Zoning Kolah'ghazy National Park using multi-criteria assessment methods. Natural Environment, 57, pp. 75-84 (in Persian).
Fazeli, M., & Salehi, S. (2013). The gap between attitude, knowledge and environmental behavior of tourists. Tourism Management Studies, 8(22), pp. 142-168 (in Persian).
Georges, T. (2001). Cultural development and environment, Tehran: Center for Recognition of Islam and Iran (Open).Translated (in Persian).
Hajizadeh, M., Sayarkhalaj, H., & Shokohifar, K. (2015). Cultural and environmental factors among residents in Yazd. Journal of Socio-Cultural Development Studies, 3(3), pp. 9-32 (in Persian).
Hatch, K., Dragićević, S., & Dujmović, J. (2014). September. Logic scoring of preference and spatial multicriteria evaluation for urban residential land use analysis. In International Conference on Geographic Information Science (64-80). Springer, Cham.
Laurance, W., Alonso. M., & Campbell, P.) 2005(.Challenges for forest conservation in Gabon, Central Africa. Futures, 38, pp. 454-474.
Iranmehr, M., Pourmanafi, S., & Soffianian, A. (2015). Ecological monitoring and assessment of spatial-temporal changes in land cover with an emphasis on agricultural water consumption in zayandeh rood region. Iranian journal of Ecohydrology, 2(1), pp. 23-38 (in Persian).
Jafari, A., Yavari, A., Yarali, N., & Valipour, G. (2010). Representativeness assessment of protected areas network emphasizing plant diversity in Charmahal & Bakhtiari, Iran. Journal of Environmental Studies, 36(54), pp. 77-88 (in Persian).
Jiang, H., & Eastman, J. R. (2000). Application of fuzzy measures in multi-criteria evaluation in GIS. International Journal of Geographical Information Science, 14(2), pp. 173–184.
Jankowski, P., Nyerges, T. L., Smith, A., Moore, T. J., & Horvath, E. (1997(. Spatial group choice: a SDSS tool for collaborative spatial decisionmaking. International Journal of Geographical Information Science, 11(6), pp. 577–602.
Kabeli, M., Karami, M., Behrouz, R., Bani Asadi, S., & Karimi, S. (2009). A survey on factors affecting avifaunal distribution and abundance at Kolah Ghazi national park and mouteh wildife refuge, esfahan province. Journal of Environmental Science and Technology, 11(1), pp. 121-130 (in Persian).
Khawaja al-Din, S, J. (2001). Botanical, kolah ghazy National Park, and Mouteh Wildlife Refuge. Isfahan University of Technology (in Persian).
Makhdoum, M. (2006). The foundation of land planning. Tehran: University of Tehran (in Persian).
Madadi, H., Moradi, H., Fakheran, S., Jokar, M., & Makki, T. (2014). Modeling the propagation of noise pollution from Isfahan’s West ringway in ghamishloo wildlife refuge using SPreAD-GIS. Iranian Journal of Applied Ecology, 3(9), pp. 43-56 (in Persian).
Malczewski, J. (1999). GIS and multicriteria decision analysis. New York: John Wiley & Sons.
Malczewski, J., & Rinner, C. )2015(. Multicriteria decision analysis in geographic information science. New York: Springer.
Makki, T., Fakheran, S., Moradi, H., Iravani, M., & Farahmand, M. (2013). Ecological impact assessment of Isfahan’s West ringway on ghamishloo wildlife refuge using Habitat Evaluation. Iranian Journal of Applied Ecology, 1(2), pp. 39-52 (in Persian).
Moghaddas Jahromi, Z. (2017). The importance and conservation of monuments. Iranian Islamic and Historical Architecture and Urbanism Research Conference, Shiraz (in Persian)..
Montgomery, B., Dragićević, S., Dujmović, J., & Schmidt, M. (2016). A GIS-based Logic Scoring of Preference method for evaluation of land capability and suitability for agriculture. Computers & Electronics in Agriculture, 124, pp. 340-353.
Montgomery, B., & Dragićević, S. (2016). Comparison of GIS‐based Logic Scoring of preference and multicriteria evaluation methods: urban land use suitability. Geographical Analysis. 48 (4), pp 427-447.
 
Nastaran, M., & Hajehforosh Nia, S. (2012). The tourism potential of protected area by using GIS (Case study: Ghamishloo Wildlife Refuge). Geography and Environmental Planning, 23(2), pp. 173-188 (in Persian).
Pour, S., & Saadatyar, S. F. (2012). Analyze and review environmentally attitudes and responsible behavioral intention with regard to environmental citizenship. Development Strategy,29, pp. 197-214 (in Persian).
Rahdari, V. (2017). Multi criteria evaluation methods for user allocation and presentation of optimal model, Case study: Plasjan Sub Basin. Department of Environment, Isfahan University of Technology (in Persian).
Rouhani, F., Jalili, K., & Mokhtari, K. (2006). Quantitative and qualitative determination of water resources based on wildlife needs in Kolah'ghazy National Park. Second Water Resources Management Conference, Isfahan (in Persian).
Safaeian, R. (2015). The role of endemic plants in tourist attraction (Case study: Fars province medicinal plants). First International Conference on Geographical Sciences, Shiraz (in Persian).
Store, R., & Kangas, J. (2001). Integrating spatial multi-criteria evaluation and expert knowledge for gis-based habitat suitability modelling. Landscape and Urban Planning, 55(2), pp. 79–93.
Teimouri, R., Karami, F., Teimouri, Z., & Safdari, A. (2014). Affecting factors in urban historical sites tourism case study: Tabriz Metropolis Historic Market. Urban Tourism, 1(1), pp. 63-78 (in Persian).
Taghvai, M. & Safarabadi A. (2011). The role of urban management in achieving sustainable development of urban tourism in the city of Kermanshah. Arid Regions Geographic Studies, 1(4), pp. 35-52 (in Persian).
Waters, S., & Russell III, W.B. (2012). Monuments all over the world: using historical monuments to teach cultural geography. Social Studies Research & Practice (Board of Trustees of the University of Alabama), 7(3), pp. 33-45.
Yu, J., Chen, Y., Wu, J., & Khan, S. (2011). Cellular automata-based spatial multi-criteria land suitability simulation for irrigated agriculture. International Journal of Geographical Information Science, 25(1), pp. 131–148.
Yavari, A. R. (2002). International year of the mountains and the status of mountainous ecosystems in Iran. Journal of Environmental Studies, 28(30), pp. 87-96 (in Persian).
Yousefi Najafabadi, M. (1996). Investigation of flora and vegetation maping of Qomshloo protected area. Faculty of Science, Department of Biology, Shahid Beheshti University (in Persian).