بررسی و ارزیابی نقش توان‌های محیطی در توزیع مکانی – فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان مراغه با تکنیک AHPفازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه شهرسازی و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مراغه، مراغه، ایران

چکیده

وضعیت اکولوژیکی و توان­های طبیعی، نقشی بسزا در توسعة پایدار و الگوی استقرار فضایی سکونتگاه‌های روستایی دارند. بر این اساس، شناخت میزان پایداری روستاها برای کاهش آثار نامطلوب شرایط محیطی و برنامه­ریزی برای ارتقای وضعیت سکونتی اهمیت زیادی دارد.؛ از طرفی، می­تواند مخاطرات محیطی را به حداقل برساند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی و پهنه­بندی وضعیت توان­سنجی محیطی و وضعیت استقرار روستاهای شهرستان مراغه است. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی، و ماهیت آن کاربردی است. برای بررسی توان‌سنجی محیطی روستاها شاخص­های ارتفاع، شیب، جهت شیب، فاصله از گسل، دسترسی به منابع آبی (رودخانه)، نوع خاک و اقلیم نتایج به‌کار گرفته شد. برای محاسبة وزن نسبی هر یک از متغیرها، مدل تحلیل سلسله‌مراتبی، و برای تلفیق لایه ­ها، منطق Fuzzy Overlay به‌کار گرفته شد. نتایج نشان داد 121 روستا (68 درصد) از نظر توان­­های محیطی در وضعیت پایدار قرار دارند که جمعیتی برابر با 62364 نفر (6/73 درصد) را در خود جای داده­اند. 49 روستا (5/27 درصد) از روستا­ها پایداری متوسطی دارند که 20516 نفر (2/24 درصد) در این روستاها ساکن‌‌اند و 8 روستا (5/4 درصد) در وضعیت ناپایدار استقرار گرفته­اند و 1850 نفر (2/2 درصد) در روستاهای ناپایدار زندگی می­کنند. همچنین، از نظر پایداری، روستاهای مرکز و غرب شهرستان مراغه نسبت به روستاهای شرقی و جنوب­شرقی وضعیتی مناسب دارند. از میان شاخص­های مورد مطالعه، بین مؤلفه­های ارتفاع، شیب، فاصله از رودخانه و اقلیم با توزیع نقاط روستایی همبستگی معناداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم­زاده، عیسی و کاشفی­دوست، دیمن (1397). ارزیابی پایداری منطقه­ای با رویکرد اقتصاد سبز، مطالعة موردی شهرستان­های استان آذربایجان غـربی. فصل‌نامة جغرافیا و آمایش سرزمین، دورة 8، شمارة 27، صفحات 18-1.
آسایش،حسین (1388). اصول وروش­های برنامه­ریزی ناحیه­ای. تهران: انتشارات دانشگاه پیـام نور.
استعلاجی، علیرضا و قدیری معصوم، مجتبی (1384). بررسی عوامل جغرافیایی در نظام استقرار سکونتگاه­های روستایی با تأکید بر تکنیک‌های کمّی (پژوهش موردی: ناحیة ویلکیج از توابع شهرستان نمین). مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، دورة 37، شمارة 53، صفحات 136-121.
استعلاجی، علیرضا و جعفری، محمد (1393). نقش عوامل طبیعی در آرایش سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان ماهنشان. فصل‌نامة جغرافیا و مطالعات محیطی، دورة 3، شمارة 10، صفحات40-29.
بهرام سلطانی، کامبیز (1387). مجموعه مباحث و روش­های شهرسازی محیط زیست. جلد دوم، تهران: انتشارات مطالعات تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
پورمحمدی، محمدرضا و محمودزاده، حسن (1393). ارزیابی کیفی موقعیت مکانی کاربری مسکونی در شهر تبریز با روش سلسله‌مراتبی. نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورة 9، شمارة 51، صفحات 80-59.
ثروتی، محمدرضا، خضری، سعید رحمانی، توفیق (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعة فیزیکی شهر سنندج. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی سابق)، دورة 41، شمارة 67، صفحات 29-13.
حسینی ابری، حسن (1380). مدخلی بر جغرافیایی روستایی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضوانی، محمدرضا، مطیعی لنگرودی، سیدحسن، پورطاهری، مهدی و عزیزی، فاطمه (1394). مهاجرپذیری و توسعة پایدار اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعة مورد: روستاهای مهاجرپذیر کلان­شهر تهران). فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دورة 5، شمارة 19، صفحات 84-71.
رزاقی، ابراهیم (1375). گزیدة اقتصاد ایران. تهران: انتشارات دانشگاه امیرکبیر.
رضایی­مقدم، محمدحسین و ثقفی، مهدی (1384). کاربرد تکنیک­های جدید برای طبقه‌بندی و تحلیل مخاطرات ژئومورفولوژی در گسترش شهر تبریز. فصل‌نامة مدرس علوم انسانی، دورة 9، شمارة1، صفحات 75-47.
ریاحی، وحید و جوان، فرهاد (1397). بررسی عوامل جغرافیایی در پراکندگی فضایی نواحی روستایی، شهرستان زنجان. نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی، دورة 22، شمارة 65، صفحات 21-1.
طالشی، مصطفی و امیرفخریان، مصطفی (1391). کاربرد الگوهای کمّی تحلیل فضایی جمعیت در آمایش سکونتگاه­های روستایی، مطالعة موردی: استان خراسان رضوی. فصل‌نامة پژوهش­های روستایی، دورة 3، شمارة 4، صفحات 128-105.
عنابستانی، اکبر (1389). نقش عوامل طبیعی در پایداری سکونتگاه‌های روستایی (مطالعة موردی: شهرستان سبزوار). فصل‌نامة جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دورة 21، شمارة 4، صفحات 104-89.
کلانتری، محسن، یزدان‌پناه، کیومرث و نوری، سمیه (1394). تحلیل ساختار فضایی جمعیت سکونتگاه­های شهری و روستایی (مطالعة موردی: استان زنجان). پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، دورة 3، شمارة 2، صفحات 190-165.
محمدی، سعدی، رستمی شاه‌بختی طالشی، مصطفی و سلطانی مقدس، ریحانه (1395). نقش عوامل طبیعی در ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی در منطقة کوهستانی و پایکوهی زاگرس، مطالعة موردی: روستاهای شهرستان‌های مریوان و سروآباد. فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، دورة 14، شمارة 43، صفحات 158-133.
مهدوی، مسعود (1377). مبانی جغرافیایی روستایی. تهران: انتشارات سمت.
میکائیلی، جواد، صادقی، حجت‌اله و فدایی، معصومه (1394). توان‌سنجی محیطی، الگویی مناسب در راستای شناخت توانمندی‌های منطقه‌ای با تأکید بر کشاورزی (مورد مطالعه: کشت زعفران در شهرستان‌های قاینات و زیرکوه). فصلنامة برنامه­ریزی منطقه­ای، دورة 5، شمارة 9، صفحات 56-43.
References
Annabestani, A. (2010). The Role of natural factors in the sustainability of rural settlements (Case Study: Sabzevar City). Geography and Environmental Planning Journal, 21(4), pp. 89-94 (in Persian).
Asayesh, H. (2009).Principles and Methods of Regional Planning, Tehran, Payam Noor University Press (in Persian).
Bahram Soltani, Kambiz (2008). Environmental issues and methods of urban planning. Vol.II, Tehran:Iranian Research of Urban and Architectural Studies (in Persian).
Bosshard, A. (2000). A methodology and terminology of sustainability assessment and its perspectives for rural planning, Agriculture. Ecosystems and Environment, 77 2), pp.29-47.
Clark, A. N. (1985). Longman dictionary of geography human and physical. UK: Longman.
Coates, B. E., Johnston, R. J., & Knox, P. (1977). Geography and inequality. Oxford: Oxford University Press.
Campbell, C. J. (2018). Space, place and scale: Human geography and spatial history in past and present. Past & Present, 239(1), pp.23–45.
Ebrahimzadeh, I., & Kashefidoust, D. (1979). Regional sustainability assessment with green economy approach, Case study of west azarbaijan provinces. Journal of Geography and Land Planning, 8(27), pp. 18-1 (in Persian).
Estelaji, A., & Jafari, M. (2014). The role of natural factors in the settlement of rural settlements in Mahneshan City. Journal of Geography and Environmental Studies, 3(10), pp. 40-29.
Estelaji, A., & Ghadiri Masoum, M. (2005). Investigation of geographical factors in the settlement of rural settlements with emphasis on quantitative techniques (Case Study: Wilkidge District of Namin County Functions). Journal of Geographical Research, 37(53), pp. 29-40 (in Persian).
Hosseini Abari, H. (2001). An entry to rural geography of Iran. Tehran: Tehran University Press (in Persian).
Kalantari, M., Yazdanpanah, K., & Nouri, S. (2015). Spatial structure analysis of urban and rural settlements (Case study: Zanjan Province). Journal of Geography-Urban Planning Studies, 3(2), 190-197 (in Persian).
Mikaeli, J., Sadeghi, H., & Fedai, M. (2015). Environmental capacity, An appropriate model for recognizing regional capacities with an emphasis on agriculture (Case study: Saffron Cultivation in Qaenat and Zirkooh Districts). Regional Planning Journal, 5(9), pp.56-43 (in Persian).
Landolt, E. )1991(. Rote Liste: Gefährdung der Farn- undBlütenpflanzen in der Schweiz. Buwal: Bern.
Mohammadi, S., Rostami Shah Bakti Talashi, M., & Soltani, Moghadas, R. (2016). The role of natural factors in the instability of rural settlements in the zagros mountains and pike mountains, Case study: Villages of Marivan and Sarawabad ownships. Development, 14(43), pp. 133–158 (in Persian).
Mahdavi, M. (1998). Rural geographical basis. Tehran: Samt Publications (in Persian).
Pourmohammadi, M. R., & Mahmoodzadeh, H. (2014). qualitative assessment of residential location in Tabriz by Hierarchical Method. Journal of Geography and Planning, 19(51), pp. 59-80 (in Persian).
Razaghi, E. (1996). Selection of the Iranian economy. Tehran: Amir Kabir University Press (in Persian).
Rezvani, M. R., Motiei Langroodi, S. H., Pourtaheri, M., & Azizi, F. (2015). Immigration and sustainable social development in rural areas (Case study: Tehran Metropolitan Immigrant Villages). Regional Planning Journal, 5(19), pp. 71 - 84 (in Persian).
Riahi, V., & Javan, F. (1979). Investigation of geographical factors in spatial distribution of rural areas, Zanjan County. Journal of Geography and Planning, 22(65), pp. 21-1. (in Persian)
Servati, M. R., Khezri, S., & Rahmani, T. (2009). Surveying the natural bottlenecks of physical development in Sanandaj. Geography Research (Formerly Geographical Research), 41(67), pp. 13-29 (in Persian).