مناطق ویژۀ علم و فناوری؛ رهیافتی نوین در توسعۀ پایدار (نمونۀ مطالعاتی: منطقۀ ویژۀ علم و فناوری یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکدة هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران

4 استادیار، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه یزد ،یزد ، ایران

چکیده

ظهور شهرـ منطقه­های دانش­محور به موازات شکل­گیری پارادایم اقتصاد دانش­محور از پارادایم­های مؤثر برای توسعة شهرهای پایدار آینده است. این مناطق با هدف ترکیب مؤلفه‌های عملکردی، کالبدی و نهادی خوشه­های دانش با فعالیت­های شهری در پی استفادة حداکثری از ویژگی­های منحصربه‌فرد هر منطقه می­باشند. پیش‌زمینة دستیابی به اهداف این مناطق در توسعة منطقه­ای، برنامه­ریزی فضایی-کالبدی آن­ها و چگونگی سازماندهی فضایی فعالیت­ها و عملکردهای آن­ها در پهنة سرزمین است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که مناطق ویژة ایران به طور عام، و منطقة ویژة یزد به طور خاص، برای دستیابی به توسعه پایدار چه ملاحظات فضایی-کالبدی را باید در نظر گیرند؟ با به‌کارگیری روش تحلیل ثانوی بر مبنای تجزیه‌وتحلیل محتوای طرح­های مناطق ویژه در مقیاس جهانی و مناطق ویژة کشور مهم‌ترین اقدامات آن­ها (فضایی­ـ­کالبدی، حمل و نقل، مسکن و ‌محیط زیستی) را شناسایی و ارزیابی می­کند. تدقیق نتایج مطالعات در مناطق ویژة یزد در تطابق با دیگر مناطق ویژة ایران نشان‌دهندة پررنگ‌بودن وجوه اقتصادی برنامه‌ریزی آن­ها، توجه نسبی به مسائل ­محیط زیستی و توجه حداقلی به زمینه­هایی نظیر چگونگی سازمان­یابی فضایی و ارتباط کانون‌های اصلی در ارتباط با شهر و منطقه، حمل و نقل و مسکن است. ارتباط سه‌جانبة «سیستم نوآوری و تولید»، «عرصه­های تصمیم­گیری و سیاستگذاری» و «منطقة دانش­محور» همراه با توجه به ویژگی­های منحصربه‌فرد هر منطقه، بازنگری در عملکرد و تعریف جایگاه قانونی آن­ها در سلسله‌مراتب نظام برنامه­ریزی کشور، تبیین اهداف و اولویت‌های توسعه در قالب برنامه­ای جامع، به منظور تثبیت این مناطق در توسعة پایدار شهرها ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اکبری، رضا (1396). آموزه‌های نظام برنامه‌ریزی فضایی کرة جنوبی به منظور کاربست در شرایط ایران. آمایش سرزمین، دورة 9، شمارة 1، صفحات 55-29.
پورسراجیان، داریوش، شکوهی، شهرام و یاراحمدی بافقی، علیرضا (1394). نقش مناطق علم و فناوری در توسعة پایدار منطقه‌ای، چرخة فناوری. مجلة علمی فرهنگی دانشگاه یزد، دورة 3، صفحات 43-36.
جانعلیزاده، حیدر، علیوردی­نیا، اکبر و پورقاضی، شیوا (1393). بررسی جامعه­شناختی تمایل به برون‌کوچی نخبگان علمی. راهبرد و فرهنگ، ، دورة 7، شمارة 25، صفحات 178-153.
حسن‌زاده رونیزی، مریم (1387). بررسی و تحلیل ساختار فضایی شهر شیراز با تکیه بر مدل آلن برتو. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، رشتة جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه یزد.
خیراندیش، مهدی، محمدحسینی، حمید و جهانی، حوریه (1391). توسعة دانشگران در عصر دانش‌محور. مطالعاتمنابعانسانی،  دورة 3، شمارة 1، صفحات 70-51.
ذکاوت، کامران (1394). جایگاه سازمان فضایی در طراحی شهری. فصل‌نامة صفه، دورة 54، صفحات 126-106.
ساسانی، مینا و داداش­پور، هاشم (1398). بررسی رابطة بین تخصصی‌شدن، تنوع، رقابت صنعتی و تمرکز فضایی صنایع در شهرستان­های ایران، در دورة زمانی 1375 تا 1390. آمایش سرزمین، دورة 11، شمارة 1، صفحات 28-1.
شیخ زین‌الدین، محمود، خاکباز، حسن، کشمیری، مهدی و خدابنده، لیلا (1393). جایگاه کریدورهای علم و فناوری در توسعة اقتصاد دانش‌محور.  پارک­ها و مراکز رشد، دورة 38، شمارة 10، صفحات 23-3.
مهندسین مشاور امکو (1387). پروژه مطالعاتی طرح جامع کریدور علم و فناوری رضوی، شرکت نگین تکنولوژی سندرین برحاد – مالزی، گروه مطالعاتی و مشاور محقق صداک و مهندسین مشاور امکو ایران.
مطالعات و اقدامات انجام‌گرفته در مناطق ویژة علم و فناوری کشور (1393). دومین جلسة هم‌اندیشی استانی نمایندگان مناطق ویژة علم و فناوری، یزد.
مهکویی، حجت، جاجرمی، کاظم و پیشگاهی­فرد، زهرا (1393). تهدیدات زیست­محیطی در کشورهای منطقة ژئوپلیتیکی خلیج فارس با تأکید بر بحران منابع آب. برنامه­ریزی منطقه­ای، دورة 13، شمارة 4، صفحات 143-133.
References
Akbari, R. (2018). South Korean spatial planning system teachings to apply to Iranian Conditions. Journal of Town and Country Planning, 9(1), pp. 29-55 (in Persian).
Belzer, D. (2012). Transforming the Grand Boulevard, www.grandboulevard.net, 28/11/2012.
Benneworth, P., & Ratinho, T. (2014). Reframing the role of knowledge parks and science cities in knowledge-based urban development. Journal of Environment and Planning C: Government and Policy, 32(5), pp. 784-808.
Carvalho, L., & van Winden, W. (2017). Planned knowledge locations in cities: studying emergence and change. Knowledge-Based Development, 8(1), pp. 47–67.
Chung, C. (2012). Bangalore redefining urban infrastructure. Urban Planning Studio, GSAPP, Columbia University, New York, Collaboration with Indian Institute of Human Settlements.
Dur, F., & Yigitcanlar, T. (2013). Making space and place for knowledge communities: lessons for Australian practice. Australasian Journal of Regional Studies, 19(1), pp. 36-63.
Ergazakis K., Metaxiotis K., & Psarras J. (2004). Towards knowledge cities: conceptual analysis and success stories. Journal of Knowledge Management, 8(5), pp. 5-15.
Ergazakis, K., & Metaxiotis, K. (2011). The knowledge-based development agenda: a perspective for 2010–2020. Vine, 41(3), pp. 358–377.
Fernandez-Maldonado, A., & Romein, A. (2010). The role of organisational capacity and knowledgebased development. International Journal of Knowledge-Based Development, 1(1/2), pp. 79–96.
Great Seneca Science Corridor Master Plan- The Life Sciences Center, (2010). Montgomery County Planning Department, The Maryland-National Capital Park and Planning Commission.
Hasanzadeh, M. (2009). Investigating and Analyzing the Spatial Structure of Shiraz Based on Allen Bertoud Model. Master's thesis, Department of Geography and Urban Planning, Yazd University. (in Persian)
Hector, P.G.C., Ermine, J. L., Ribiere, V., & Bennet, A. (2018). A knowledge-based development model for primate cities of the developing world. Knowledge-Based Development, 9(4), pp. 386–419.
Hepp, S. (2011). Metropolitan Spatial Structure: Measuring the Change, University of Maryland, College Park, in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy.
Janalizadeh, H., Alivardinia, A., & Pourghazi, S. H. (2015). Sociological study of the elite’s tendency to migrate. Strategic and Culture Quarterly, 7(25), pp. 153-178 (in Persian).
Janssen, L. (2014). The experience of regions of knowledge and the way forward with horizon2020, Accessed 5 Nov 2014 at http://www.ensea.biz/wpcontent/uploads/ENSEA-The-Experience-of-Regions-of Knowledge-and-the-way-forward-with-HORIZON2020- Janssen.pdf.
KHeirandish, M., Mohammadhosseini, H., & Jahani, H. (2013). Knowledge development in the knowledge-based age. Journal of Human Resource Studies, 3(1), pp.51-70. (in Persian).
Liang, S. (2011). Physical planning strategies of national high- technology industrial development zones in China. University of Pennsylvania ScholarlyCommons.
Lonnqvist, A., & Yigitcanlar, T. (2012). Benchmarking knowledge-based urban development performance: Results from the international comparison of Helsinki. Cities, 31, pp. 357-369.
Mahkouie, H., Jajarmi, K., & Pishgahifard, Z. (2014). Environmental threats in the countries of the Persian Gulf geopolitical region with emphasis on water resources crisis. Journal of Regional Planning, 13(4), pp. 133-133 (in Persian).
Main Street Silicon Valley Connecting Communities along El Camino Real and Monterey Highway (2004). Joint Venture: Silicon Valley Network.
Majizat, A. (2010). Lessons on preparing and implementing a lake and wetlands management plan within an urban development framework: The case of putrajaya lake and wetland, www.ilec.or.jp/ILBMTrainingMaterials/resources/Putrajaya.pdf.
Makkonen, T., & Weidenfeld, A. (2016). Knowledge-based urban development of cross-border twin cities. Knowledge-Based Development, 7(4), pp. 389-406.
Nespolo, D., Fachinelli, A. C., Fortes, V. M. M., Milan, G. S., & Camargo, M. E. (2018). Knowledge-based development from the citizen’s perspective: Astudy from Southern Brazil’. Knowledge-Based Development, 9(1), pp. 6–22.
Nordin, R. (2012). Creating knowledge-based clusters through urban development: a study of cyberjaya. M.Sc. Malaysia, University of Bonn, Germany.
North America Next, North American Opportunities and the Sun Corridor, (2009). North American center for transborder studies, Arizona state university.
O’Connor, K., Yigitcanlar, T., & Westerman, C. (2008). The making of knowledge cities: Melbourne's knowledge-based urban development experience. Cities, 25(2), pp. 63-72.
Omko Consulting Engineers (2008). Master Plan of Razavi Science and Technology Corridor (in Persian)
Pancholi, S., Pancholi, S., Yigitcanlar, T., & Guaralda, M. (2017). Governance that matters: Identifying place-making challenges of Melbourne’s Monash employment cluster. Journal of Place Management and Development, 10(1), pp. 73–87.
Ponto, H., & Inkinen, T. (2019). Knowledge-based environments in the city: design and urban form in the Helsinki metropolitan area. International Journal of Knowledge-Based Development, 10(2), pp. 155–175.
Pourserajian, D., Shokouhi, Sh., & Yarahmadibafghi, A..(2016). The role of science and technology areas in regional sustainable development. Technology Cycle: Journal of Yazd University of Science and Culture, 3, pp. 43-36 (in Persian).
Sarimin M., & Yigitcanlar, T. (2011). Planning for knowledge based urban development in Malaysia: Cyberjaya @ Multimedia Super Corridor, The World Capital Institute and Ibero-American Community for Knowledge Systems, Brazil, pp. 342 -349.
Sasani, M., & Dadashpour, H. (2019). Assessing the relationship between the spatial concentration, specialization, and diversity of industries, and competition between industries (case study: Counties of Iran from 1996 to 2011). Journal of Town and Country Planning (JTCP), 11(1), pp. 1-28 (in Persian).
Sheikhzeinoddin, M., Khakbaz, H., Keshmiri, M., & Khodabandeh, L. (2015). (2015). The role of science and technology corridors in the development of a knowledge-based economy. Journal of Parks and Growth Centers, 38(10), pp. 3-23 (in Persian).
Slotterback, C., & Zerger, C. (2013). Complete streets project, Grand Boulevard Initiative Removing Barriers to Sustainable Communities, Humphrey School of Public Affairs, Minnesota Department of Transportation.
Soubbotina, T. P. (2004). Beyond economic growth: An introduction to sustainable development. World Bank Publications.
Studies and activities in science and technology special regions in Iran (2014). The second provincial meeting of the representatives of science and technology special regions, Yazd (in Persian).
Sun, T. (2009). Population and employment distribution and urban spatial structure: Anempirical analysis of metropolitan Beijing. China in the post-reform era, Doctoral dissertation, University of Southern California.
Tuli, S. C., Hu, R., & Dare, L. (2019). Planning a global knowledge city: experience from Melbourne, Australia. Knowledge-Based Development, 10(1), pp. 26–42.
Velibeyoglu, K., & Yigitcanlar, T. (2008). Knowledge-based strategic planning: harnessing (in)tangible assets of city-regions. International Forum on Knowledge Asset Dynmics, Italy, Matera.
Walsh, D. (2006). Atlantic gateways initiative achieving critical mass. Department of Environment, Heritage and Local Government.
Western, K. (2010). Economic Development Planning: Arizona’s Progress and Priorities to Date, Morrison institute for public policy.
Yigitcanlar, T.  (2013). Sustainable knowledge community precincts: lessons from global best practices in Schuima, Giovanni. University of Zagreb, Zagreb, Croatia, Conference Paper.
Zekavat, K. (2016). Spatial Organization role in Urban Design. Soffeh Quarterly, 54, pp. 126-106 (in Persian).