آمایش لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی جهت توسعۀ سکونتگاه‌های انسانی(مطالعۀ موردی: شهرستان‌های جنوب شرق استان خراسان رضوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانش‌آموختة دکترای مرتع‌داری، مسئول دبیرخانة مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای ژئومورفولوژی، دانشکدة برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

4 دانش‌آموختة دکترای مخاطرات ژئومورفولوژی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

توسعه و ایجاد سکونتگاه در ارتباط مستقیم با بستر طبیعی و عوارض ژئومورفولوژی است. محدودة مورد مطالعه به علت شرایط توپوگرافیکی و زمین‏شناسی دارای محدودیت‏های خاص در مکان‏گزینی و توسعة سکونتگاه‏های انسانی بود. به منظور کاهش مخاطرات محدودة جنوب شرق استان خراسان رضوی و اصلاح برنامه‌های آتی توسعه و ایجاد سکونتگاه‌های انسانی، به بررسی امکان‌سنجی منطقة مورد مطالعه جهت توسعة سکونتی پرداخته شد. پس از بررسی‌های کتابخانه‌ای و میدانی و گزینش معیارهای مناسب، با استفاده از مدل‌ منطق فازی و به کمک نرم‌افزار GIS، مناطق مستعد جهت توسعه و ایجاد سکونتگاه تعیین شد. در این مطالعه، جهت شناسایی مناطق مستعد توسعه و ایجاد سکونتگاه بر اساس لندفرم‏های ژئومورفولوژیکی، از یازده پارامتر شیب، جهت شیب، ارتفاع، خاک، کاربری اراضی، ارتفاع، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، فاصله از راه ارتباطی، فاصله از سکونتگاه، ژئومورفولوژی به منزلة متغیرهای مستقل در شناخت توان‏ها و تنگناهای ژئومورفولوژیکی در منطقه استفاده شد. نتایج حاصل از پهنه‌بندی بر اساس مدل فازی نشان داد حدود 61 درصد مساحت منطقة مورد مطالعه در طبقات بسیار نامناسب و نامناسب واقع شده است که این به معنی نامساعد بودن شرایط ژئومورفولوژیکی در این بخش از محدودة مورد مطالعه جهت ایجاد و توسعة سکونتگاه‌های انسانی است. حدود 58/14 درصد از مساحت محدودة مورد مطالعه دارای شرایط متوسط و حدود 24 درصد از مساحت منطقة مورد مطالعه دارای شرایط مطلوب و مساعد جهت فعالیت‌های ساخت‌وساز و ایجاد نواحی سکونتگاهی جدید است. واحدهای مخروط‌افکنه‏ای و دشت‌های آبرفتی مناسب‌ترین مکان برای ایجاد و توسعة سکونتگاه‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اصغری سراسکانرود، صیاد؛ بتول زینالی (1395). «تعیین سایت‏های مناسب جهت توسعة شهری بر اساس پارامترهای مورفولوژیک (مطالعة موردی: شهر ارومیه)»، هیدروژئومورفولوژی، ش 7، صص 39 ـ 57.
احدنژاد روشتی، محسن؛ مهدی قرخلو؛ کرامت‌الله زیاری (1389). «مدل‌سازی آسیب‌پذیری ساختمانی شهر زنجان با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی»، جغرافیا و توسعه، ش 19Tصص 21 – 46.
اسفندیاری، مهدیه (1392). «نقش عوامل ژئومورفولوژیک در توسعة فیزیکی شهر اراک»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهیدبهشتی.
بحرانی، محمدحسین (1365). «نظام مرکزی در بخش میانی استان مازندران»، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشگاه مازندران.
به‌فروز، فاطمه (1371). «بررسی‏های جغرافیای سکونت‌گزینی نوین در قالب دیدگاه فضایی، رفتاری»، جزوة درسی جغرافیا، دانشگاه تهران.
بهرامی، رحمت‌الله (1390). «محدودیت‌ها و تنگناهای محیطی و تأثیر آن بر ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی (مطالعة موردی: شهرستان سنندج)»، پژوهش‌های روستایی، ش 3، صص 150 ـ 173.
جعفربیگلو، منصور؛ مجتبی قدیری‌معصوم؛ سید محمد موسوی‌روزان؛ زهرا بخشی (1392). «نقش عوامل طبیعی در پراکنش فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان تربت‌جام»، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، ش 2، صص 33 ـ 54.
خیام، مقصود (1373). «نگرشی بر تنگناهای توسعة فیزیکی شهر تبریز»، مجلة دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی، س 1، ص 11.
عزیزی، علی اصغر (1382). «سنجش سطوح توسعة روستایی و شناسایی روستاهای مرکزی به منظور ارائة الگوی سلسله مراتبی مناسب خدمات‌رسانی در روستاهای بخش فراهان نقرش»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد کشاورزی، گروه ترویج، دانشگاه تهران.
نادرصفت، محمدحسین (1379). ژئومورفولوژی مناطق شهری، تهران، سمت.
References
Altman, D. (1994). “Fuzzy set theoretic approaches for handling imprecision in spatial analysis”, International Journal Geographical Information Systems, 8 (3), pp. 271–289.
Anabstani, A. A. (2011). “The role of natural factors in stability of rural settlements (case study: Sabzevar county)”, Geography and Environmental Planning, 21th Year, Vol. 40, No.4, pp. 89-104. (in Persian)
Azizi, A. (2004). Measuring rural development levels and identifying central villages in order to provide a suitable hierarchical model of service in villages in Farahan Negrosh, Master thesis, Department of Promotion, University of Tehran. (in Persian)
Asghari S., Zinali, B (2016). “Determination of Suitable Sites for Urban Development Based on Morphological Parameters (Case Study: Urmia City)”, Journal of Hydrogeomorphology, No. 7, Summer 2018, pp. 57-39. (in Persian)
Bahrami, R. (2012). “Geographical Basis, the Instability of the Environment and Rural Settlements (Case study: city of Sanandaj)”, Journal of Roural Research, Vol. 2, Issue 7, pp. 145-167. (in Persian)
Chen, J., Shufang, Z., Huimin, W. (2011). “Risk Analysis of Flood Disaster Based on Fuzzy Clustering Method”, Energy Procedia, Vol. 5, pp. 1915-1919.
Esfandiari, M. (2014). “The role of geomorphologic factors in physical development of Arak city”, Master thesis, Shahid Beheshti University. (in Persian)
Ghadiri-masoum, Mojtaba Ghadiri Masoom, Mansour Jafar Biglou, Seyed M Mousavi Rozan, M.,  Bakhshi, Z.,  (2013). “The Role of Physical Factors upon Spatial Distribution of Rural Settlements in Torbat-Jam”, (4) 2, pp. 33-54. (in Persian)
Hassani, Q., Mahvi, M., Naseri, S., Hossein A, Gharibi, M.,(2012). “Designing Fuzzy-Based Ground Water Quality Index”, Journal of Health, 3 (1), pp. 18-31. (in Persian)
Kanungo, D. P., Arora, M. K., Sarkar, S., & Gupla, R. P. (2006). A, Comparative study of conventional, ANN, black box, FUZZY and combined neural and FUZZY weighting procedures for landslide susceptibility zonation in darjeling Himalayas. Engineering geology. 15.
Kanungo, D. P., Arora, M. K., Sarkar, S., & Gupta, R. P. (2006). “A comparative study of conventional, ANN, black box, fuzzy and combined neural and fuzzy weighting procedures for landslide susceptibility zonation in Darjeeling Himalayas”, Engineering Geology, 85, pp. 347-366.
Liu, Y. & S. R. Phinn (2003). “Modeling urban development with cellular automata incorporating fuzzy-set approaches”, Computers, Environment and Urban Systems, Vol. 27 (6), pp. 637-658.
Mary nouni Gresswell, R. E. (2013). “Spatoal and temporal patterns of debrise-flow deposition in the Oregoncoast ange, U.S.A”, geomorphology, Vol. 57, pp. 59-70.
Nader Sadeh, M. H. (2001). Geomorphology of urban areas, Tehran, Publication Samt. (in Persian)
Negaresh, H. (2004). “Application of geomorphology in the location of cities and its implications”, Geography & Development Iranian Journal, Vol. 1, Issue 1, pp. 1-186. (in Persian)
Pourahmad, A., Habibi, K., Zahrayi Sajjad, M., Saeed, A., (2007). “Using Fuzzy Algorithm and GIS to Locate Urban Equipment (Case Study: Babolsar Township Landfill)”, Tournal of environmental studies, Vol. 33, Issue 42, pp. 31-42. (in Persian)
Rydin, Y. (2003). Urban and Environmental Planning in the UK, Palgrave Macmillan, Hampshire.
Saffari, A. (2000). “Geomorphological capabilities and limitations of Tehran metropolis for development and safety”, Ph. D. thesis, Faculty of Geographical Sciences, University of Tehran. (in Persian)
Smith, K. (1996). Environmental hazard, Chapman.
Sowlat, MH. A. (2011). “Novel, fuzzy-based air quality index (FAQI) for air quality assessment”, Atmospheric Environment, (45), pp. 2050-2059.
Srinivas, V. V., Shivam Tripathia, A., Ramachandra Rao, & Rao S. Govindaraju (2008). “Regional flood frequency analysis by combining self-organizing feature map and fuzzy clustering”, Journal of Hydrology, Vol. 348, pp. 148-166.