تحلیل برهم‌کُنش کارکرد آموزش عالی و صنعت در ایران از منظر آمایش سرزمین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار، گروه جغرافیا، دانشکدة آموزش، دانشگاه گرمیان، کلار، سلیمانیه، عراق

چکیده

یکی از جنبه‌های بسیار مهم توسعه از منظر آمایش سرزمین تحلیل فرایندهای بلندمدت اثرگذار بر سازوکارهای نهادی سرزمین و تعیین سهم مناطق از این جریان است. مدت‌های مدید است‌ که اقتصاد با سرعت بسیار به سمت دانایی‌محوری در حال ‌حرکت است و کشورهایی که از این مهم غافل شده‌اند از توسعة بنیادین بازمانده‌اند. در این پژوهش کاربردی با رویکردی تحلیلی و نگاه کمّی لزوم طرح یک بینش راهبردی در خصوص ارتباط دوسویة آموزش عالی و بخش صنعت کشور بررسی شد. در فرایند کار، پس از جمع‌بندی مطالعات و مبانی نظری، با طرح سؤال یا فرضیة پژوهش و تعیین روش‌های ارزیابی و تحلیل، اطلاعات تفصیلی مربوط به بیش از ۱۱ متغیر، شامل داده‏های تابلویی 31 استان ایران طی سال‌های 1395 تا 1398، جمع‌آوری و تحلیل شد و با کمک نرم‌افزار‌های ‌Exel، Eviews، ‌و Arc GIS با استفاده از روش اقتصادسنجی فضایی، روش گشتاورهای تعمیم‌یافته‌ (GMM)، ماتریس وزنی و همبستگی فضایی جغرافیایی (λ)، و آزمون‌های تشخیصی KP – HET سؤال پژوهش مورد آزمون قرار گرفت. بر ‌اساس نتایج به‌دست‌آمده، همبستگی فضایی بین دو بخش آموزش عالی و صنعت در سطح بالایی معنا‌دار و شوک وارده ناشی از توسعة صنعتی و آموزشی کاملاً دوسویه است؛ بدین معنی که شوک وارد بر یک استان به دیگر استان‌های کشور نیز سرایت کرده است. نتایج این پژوهش مهر تأییدی بر کلیشة سیاست تمرکزگرایی و نقش‌های تفویضی و نه لزوماً آمایشی مناطق خاصی از ایران است. بدین ‌صورت که با تأیید همبستگی فضایی بسیار بالا 9 استان کمتر توسعه‌یافته، با فقدان زیرساخت‌های بخش آموزش عالی، توسعة صنعتی ناچیزی داشته‌اند و بالعکس نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه تقاضای بازار کار فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با کارکرد صنت و صنایع دانش‌بنیان کشور هم‌سو می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ایمانی جاجرمی، حسین؛ حمیده دباغی (1394). «مطالعة سیاست‌های اقتصادی ایران با رویکرد آمایش سرزمین (مطالعة موردی: برنامه‌های چهارم و پنجم توسعة کشور)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، د 4، ش 3، صص 501 ـ 527.
بازرگان، عباس؛ رضوان حسین قلی‌زاده؛ محمد دادرس. (1389). «نگاهی به آموزش عالی فراملی در کشور ایران: مسائل و چشم‌اندز»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ش 58، صص 1 ـ 17.
بوذری، سیما (1395). «آمایش آموزش عالی در پهنة جغرافیایی کشور»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۲۲ (۲): صص 49 ـ ۷۵.
پلتون، جوزف ان؛ ایندو بی سینگ (1392). شهرهای آینده طراحی شهرهای بهتر، هوشمندتر، پایدارتر، و امن‌تر، ترجمة محمود عبدالله‌زاده، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
زبردست، اسفندیار؛ لعلا جهان‌شاه‌لو (1386). «بررسی عملکرد شهر جدید هشتگرد در جذب سرریز جمعیت»، جغرافیا و توسعه، ۵ (10): صص 5 ـ ۲۲.
سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران (۱۳۹۷). گزارش واحدهای صنعتی به تفکیک استان: https://isipo.ir/
جلالیان، حمید (1396). جایگاه روستا در برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تهران، سمت.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ ایوب منوچهری میان‌دوآب؛ ایمان بهارلو؛ احد ابراهیم‌پور؛ حجت حاتمی‌نژاد (1391). «شهر و عدالت اجتماعی: تحلیل نابرابری‌های محله‌ای، مطالعات موردی: محله‌های قدیمی شهر میان‌دوآب»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ش 44 ، صص 41 ـ 63.
خنیفر، حسین (1384). «روند تحولات مدیریت نظام آموزش عالی در جهان امروز همراه با راهکارها»، مدیریت فرهنگ سازمانی، د ۳، ش ۲، صص 61 ـ 90.
رضائیان، مجید؛ مجید توکل کوثری؛ عبدالرحیم نوه‌ابراهیم (1395). «تحلیل چالش‌های فراروی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی غیر دولتی ـ غیر انتفاعی ایران»، فصلنامة انجمن آموزش عالی ایران، س 8، ش 1، صص 72 ـ 91.
صالحی عمران، ابراهیم؛ قربان‌علی ابراهیمی؛ ملیحه حسین‌زاده (1390). «بررسی عوامل و انگیزه‌های پیدایش و گسترش دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی غیر دولتی در ایران (مطالعة موردی: استان مازندران)»، مطالعات اجتماعی ایران، س 4، ش 3 (پیاپی 11)، صص 1 ـ 16.
معصومی اشکوری، حسن (1385). اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تهران، پیام.
مؤمنی، فرشاد؛ اسماعیل عالی‌زاد؛ وحید میره‌بیگی (1398). «پیشنهاد یک چارچوب مفهومیِ نهادگرایانه برای مطالعة مسائل توسعه‌ای کشورهای وابسته به منابع طبیعی»، علوم اجتماعی، 26(86)، صص 79 ـ 121.
ملایی، مصطفی؛ سید مهدی محدث (1388). «شهر مقدس قم، شهر دانایی‌محور در افق 1404»‌، قم، همایش استانداری قم.
میره‌ای، محمد؛ مسلم عارفی؛ آیت رشنوفر (1395). «پژوهشی در توسعه‌یافتگی و نابرابری‌های آن در استان لرستان»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6(21)، صص 1 ـ 16.
مهدوی، مسعود؛ حسین کریم‌زاده (1385). «پهنه‌بندی بخش مرکزی شهرستان ورزقان برای مکان‌یابی مراکز خدمات روستایی با استفاده از GIS»، پژوهش‌های جغرافیایی، ش 55، صص 202 ـ 224.
مرکز آمار ایران (1397). داده‌های تفصیلی سرشماری مربوط به بخش صنعت استان‌های کشور، ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷، https://www.amar.org.ir/
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1383). گزارش رتبه‌بندی مطالعات شاخص‌های آموزش عالی در کشور.
معاونت برنامه‌ریزی و توسعة منابع دانشگاه‌های تهران و فردوسی مشهد (1397). گزارش مطالعات دانشگاهی و تعداد دانشجویان.
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری (1397). داده‌های مربوط به پایگاه عمومی شرکت‌های دانش‌بنیان، https://pub.daneshbonyan.ir/
مؤسسة پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی ایران (1397). داده‌ها و اطلاعات بخش آموزش عالی در ایران، https://irphe.ac.ir/
نبوی، سید عباس (1393). جایگاه مبانی و راهبردهای عدالت اجتماعی در الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت، تهران، مرکز الگوی پیشرفت.
نبی‌پور، ایرج (1392). شهر دانایی: راهنمایی برای سیاست‌گذاران توسعة شهری، بوشهر، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی‌ـ درمانی بوشهر.
وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری (1398). سازمان سنجش آموزش کشور، دفترچة داوطلبان کنکور سراسری رشته‌های علوم ریاضی و فنی و علوم تجربی (۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸).
وزارت صنعت، معدن، و تجارت (صمت) (1387). گزارش رتبه‌بندی مطالعات شاخص‌های آموزش عالی.
همافر، میلاد؛ محمدرضا پورجعفر (1395). «تبیین نقش برنامه‌ریزی شهری در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در حوزة اقتصاد دانش‌بنیان (مطالعة موردی:کلان‌شهر تهران)»، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام، و عمل)، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران.
References
Altbach, P. G., Reisberg, L., & Rumbley, L. E. (2019). “Trends in global higher education”, Tracking an academic revolution, Brill.
Anderberg, E., Nordén, B., & Hansson, B. (2009). “Global learning for sustainable development in higher education: recent trends and a critique”, International Journal of Sustainability in Higher Education.
Aranguren, M. J., Franco, S., Ketels, C., Murciego, A., Navarro, M., & Wilson, J. R. (2010). Benchmarking regional competitiveness in the European cluster observatory. European Commission.
Adams, W. & Cross, A. (2015). “Towards a Proposed Caribbean Knowledge City”, An Investment Destination for Quality Higher Education, //wikieducator.org/images/8/88/PID_622.pdf
Anderson, W. P., Kanaroglou, P. S., & Miller, E. J. (1996). “Urban form, energy and the environment: a review of issues, evidence and policy”, Urban studies, 33(1), pp. 7-35.
Bolay, J. C., Pedrazzini, Y., Rabinovich, A., Catenazzi, A., & Pleyán, C. G. (2005). “Urban environment, spatial fragmentation and social segration in Latin America: where does innovation lie?”, Habitat International, 29(4), pp. 627-645.
Bazargan, A., Hosseingolizadeh, R., & Dadras, M. A. (2016). “Review of Transnational Education in Iran: Problems and Prospects”, IRPHE. 2011, 16(4), pp. 1-17.
Bouzari, S. (2016). “Higher education spatial planning in the geographical area of the country”, IRPHE, 22(2), pp. 49-75.
Beach, D., From, T., Johansson, M., & Öhrn, E. (2018). “Educational and spatial justice in rural and urban areas in three Nordic countries: a meta-ethnographic analysis”, Education Inquiry, 9(1), pp. 4-21.
Cappellin, R. (2011). Growth, consumption and knowledge cities.
Cho, H. & Ha, Y. (2009). “Determinants of FDI Inflow in Regional Port with Resource-Based View and Institutional Theory: A Case of Pohang-Yeongil Port”, The Asian journal of shipping and logistics, 25(2), pp. 305-331.
Dvir, R. & Pasher, E. (2004). “Innovation engines for knowledge cities: an innovation ecology perspective”, Journal of knowledge management, 8(5), pp. 16–27.
Depoorter, V., Oró, E., & Salom, J. (2015). The location as an energy efficiency and renewable energy supply measure for data centres in Europe. Applied Energy, 140, 338-349.
Deputy of Planning and Resource Development of Tehran and Ferdowsi Universities of Mashhad (2018). Report of academic studies and number of students.
Didier, S. & Quentin, A. (2019). “Spatial Justice”, The Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies, pp. 1-4.
Ergazakis, F. K., Metaxiotis, K., & Psarras, J. (2006). An emerging pattern of successful knowledge cities’ main features. In Knowledge cities (pp. 19-32). Routledge.
Fulton, B. D., Scheffler, R. M., Hinshaw, S. P., Levine, P., Stone, S., Brown, T. T., & Modrek, S. (2009). “National variation of ADHD diagnostic prevalence and medication use: health care providers and education policies”, Psychiatric Services, 60(8), pp. 1075-1083.
Homafar, M. & Pourjafar, M. (2016). “Explaining the role of urban planning in achieving the goals of resistance economics in the field of knowledge-based economics (Case study: Tehran metropolis)”, International Conference on Urban Economics, Tehran, Iranian Scientific Association of Urban Economics.
Huggins, R., Izushi, H., Prokop, D., & Thompson, P. (2014). “Regional competitiveness, economic growth and stages of development. Zbornik radova Ekonomskog fakulteta u Rijeci”, časopis za ekonomsku teoriju i praksu, 32(2), pp. 255-283.
Huggins, R., Izushi, H., & Thompson, P. (2013). “Regional competitiveness: theories and methodologies for empirical analysis”, Journal of CENTRUM Cathedra: The Business and Economics Research Journal, 6(2), pp. 155-172.
Hewko, J. N. (2001) “Spatial Equity in the Urban Environment, Assessing Neighborhood Accessibility to Public Amenities”, University of Alberta, Thesis for master of degree.
Hataminezhad, H., manouchehri miandoab, A., Baharloo, I., Ebrahimpoor, A., & Hataminezhad, H. (2012). “City and Social Justice: Analytic Inequalities of Neighborhood (The Case Study: The Old Neighborhoods Miondoab City)”, Human Geography Research, 44. doi: 10.22059/jhgr.2012.24600.
Imani, H. & Dabaghi, H. (2015). “The Study of Spatial Planning Through Economic Policies In The Case of IRAN”, Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 4(3), pp. 501-527. doi: 10.22059/jisr.2015.56206
Iranian Institute of Higher Education Research and Planning (2018). Data and information of higher education department in Iran: https://irphe.ac.ir/
Jalalian, H. (2017). The position of the village in regional planning, Tehran, Samat.
King, K. & Palmer, R. (2013). “Education and Skills Post-2015: What Evidence? Whose Perspectives”, Network for International Policies and Cooperation in Education and Training, Working Paper, 6.
Katie, W., Michael, J., & Elizabeth, B. (2000). “Achieving Sustainable Urban Form”, Taylor & Francis Publications, p 388.
Khanifar, H. (2005). The process of developments in the management of the higher education system in the world today, along with solutions, Organizational Culture Management, Vol. 3, No. 2, pp. 90-61.
Lanz, M., Nylund, H., Lehtonen, T., Juuti, T., & Rättyä, K. (2019). Circular Economy in Integrated Product and Production Development Education.
Martin, R. L. (1999). “A Study on the Factors of Regional Competitiveness”, [A Draft Final Report for The European Commission Directorate-General Regional Policy, online]. [cit. 20. 5. 2016]. Dostupné z: http://ec. europa. eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/3cr/competitiveness. pdf.
Lillejord, S., Børte, K., Nesje, K., & Ruud, E. (2018). “Learning and teaching with technology in higher education-a systematic review”, Oslo: Knowledge Center for Education.
Nguyen, H. T. L. & Van Gramberg, B. (2018). “University strategic research planning: a key to reforming university research in Vietnam?”, Studies in Higher Education, 43(12), pp. 2130-2147.
Martinez, J. (2009). “The use of GIS and Indicators to Monitor Intra-Urban Inequalities, A Case Study in Rosario, Argentina”, Habitat International, Vol. 33, No. 1, pp. 387-396.
Mitchel G. & Norman, P. (2012). “Longitudinal environmental justice analysis: Co-evolution of environmental quality and deprivation in England, 1960–2007”, Geo forum, 43, pp. 44-57.
Molla, T. & Pham, L. (2019). “Capital, capability and educational justice”, Policy Futures in Education, Vol. 17(5), pp. 575–581.
Marmolejo, F., Gonzalez, R., Gersberg, N., Nenonen, S., & Calvo-Sotelo, P. C. (2007). “Higher Education Facilities”, Programme on Educational Building, ISSN 1609-7548.
Marcotte, D. E. & Dalane, K. (2019). “Socioeconomic segregation and school choice in American public schools”, Educational Researcher, 48(8), pp. 493-503.
Mitchell, G. & Norman, P. (2012). “Longitudinal environmental justice analysis: Co-evolution of environmental quality and deprivation in England, 1960–2007”, Geoforum, 43(1), pp. 44-57.
Masoumi Eshkevari, H. (2006). “Principles and foundations of regional planning”, Payam Publications, Tehran.
Momeni, F., Alizadeh, I., & Mirbeigi, V. (2019). “Proposing an institutionalist conceptual framework for studying the developmental issues of natural resource-dependent countries”, Social Sciences Quarterly, 26(86), pp. 79-121.
Mollai, M. & Mohaddes, S. M. (2009). “Holy City of Qom; Knowledge-based city on the horizon of 1404”, Qom, Qom Governor's Conference.
Mirhai, M., Arefi, M., & Rashnofer, A. (2016). “Research on its development and inequalities in Lorestan province”, Regional Planning Quarterly, 6(21), pp. 1-16.
Mahdavi, M. & Karimzadeh, H. (2006). “Arrangement of the central part of Varzeqan city for locating rural service centers using GIS”, Journal of Geographical Research, No. 55, pp. 224-202.
Ministry of Science, Research and Technology (2019). “National Education Evaluation Organization”, Booklet of Candidates for the National Entrance Examination in Mathematical and Technical Sciences and Experimental Sciences, 2017, 2018 and 2019.
Mostaghaci, M., Haji Hosseini, S., & Behnamfar, R. (2016). “Higher Education Spatial Planning Program in Iran and the Role of Centers of Excellences for Medical Sciences: A Way to Achieve to Scientific Authority in the Field of Health”, Future of Medical Education Journal, 6(3), pp. 41-42. doi: 10.22038/fmej.2016.8034
Ministry of Industry, Mines and Trade (Samat) (2008). Ranking Report of Higher Education Index Studies.
Merry, M. (2018). “Equality and Educational Justice”, Encyclopedia of Educational Philosophy and Theory, https://doi.org/10.1007/978-981-287-532-7_549-1،pp1-9.
Nadaf, Z. A. & Siddiqui, M. H. (2019). “Achieving Excellence in Higher Education”, International Journal of Scientific Research, Vol. 3, pp. 3-17, https://www.researchgate.net/publication/318723583.
Navarro, J. L. A., Ruiz, V. R. L., & Peña, D. N. (2017). The effect of ICT use and capability on knowledge-based cities. Cities, 60, pp. 272-280.
Soja Edward, W. (2010). “Seeking for spatial justice”, university of Minnesota.
Nabavi, S. A. (2014). “The place of principles and strategies of social justice in the Iranian Islamic model of progress, Tehran”, Pishgah model publishing center.
Nabipour, I. (2013). “Danaei City: A Guide for Urban Development Policy Makers, Bushehr”, Bushehr University of Medical Sciences and Health Services Publications.
Organization of Small Industries and Industrial Towns of Iran (2016). Report of Industrial Units by Province: https://isipo.ir/
Platon, J. A. & Singh, I. B. (2013). “Future Cities Designing better, smarter, more sustainable and safer cities, translated by Abdullah Zadeh, Mahmoud, Tehran”, Cultural Research Office Publications.
Pirie, G. H. (1983). “On spatial justice”, Environment and Planning A, 15(4), pp. 465-473.
Rezaian, M., Tavakol Kowsari, M., Grandson of Ibrahim, AR. (2016). “Analyzing the Challenges of Iranian Non-Governmental and Non-Profit Higher Education Institutions and Institutions”, Quarterly Journal of the Iranian Higher Education Association, Year 8, Issue 1, pp. 72-91.
Rozenblat, C., Pumain D., & Mattei M-F (dir) (2003). Données urbaines 4, Collection Villes, Anthropos-Economica, avec le concours de l’INSEE, de l’ACI Ville du ministère de la recherche et le soutien du CNRS, 429 p. Cybergeo: European Journal of Geography.
Research Center of the Islamic Consultative Assembly (2004). Report on the ranking of higher education indicators in the country.
Smale, W. T. & Hill, J. (2016). “The Principal's Role in Regulating Students' Use of Social Media Technology”, EAF Journal, 25(1).
Scholl, B. (Ed.) (2012). HESP: Higher Education in Spatial Planning: Positions and Reflections. vdf Hochschulverlag AG.
Strategy, UNESCO Education (2014). “Strategy 2014–2021. UNESCO Institute for Statistics”, Quebec: Succursale Centre-Ville Montreal.
Soja, E. W. (2008). “Seeking Spatial Justice”, University of Minnesota Press Minneapolis London.
Salehi Omran, E., Ebrahimi, Gh-A., & Hosseinzadeh, M. (2011). “Investigating the factors and motivations for the emergence and expansion of non-governmental universities and higher education institutions in Iran (Case study: Mazandaran province)”, Iranian Journal of Social Studies, 4th year, No. 3 (consecutive 11), pp. 1-16.
Statistics Center of Iran (2018). Detailed census data related to the industrial sector of the country's provinces, 2015 to 2018: https://www.amar.org.ir/
Tennøy, A., Hansson, L., Lissandrello, E., & Næss, P. (2016). “How planners’ use and non-use of expert knowledge affect the goal achievement potential of plans: Experiences from strategic land-use and transport planning processes in three Scandinavian cities”, Progress in Planning, 109, pp. 1-32.
Vice President for Science and Technology (2018). Data related to the general database of knowledge-based companies: https://pub.daneshbonyan.ir/.
Vega, S. H. & Elhorst, J. P. (2013). On spatial econometric models, spillover effects, and W. In 53rd ERSA Congress, Palermo, Italy.
Williams, J. M. (2018). Spatial Justice as Analytic Framework, a dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy (Political Science) in the University of Michigan, ORCID iD: 0000-0001-9861-3056.
Waltenberg, F. D. (2006). “Educational justice as equality of opportunity for achieving essential educational outcomes”, Working Paper, viewed 15 April 2011, http://www. iets. org
Zebar-Dast, E. & Jahan-Shahlou, L. (2007). “A Survey about Hashtgerd New City Operation in Surplus Population Attraction”, Geography and Development Iranian Journal, 5(10), pp. 5-22. doi: 10.22111/gdij.2007.3657