نقش منابع آبی در جهت گیری مدیریت محصولات زراعی (مطالعۀ موردی: شهرستان کوهدشت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی‌ارشد، دانشکدة کشاورزی، گروه آبخیزداری، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

2 استادیار، دانشکدة کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

وابستگی کشاورزان و زندگی کشاورزی به منابع آبی و بحران‌های پیش رو رابطه‌ای مستقیم با چالش‌های متعدد این ساختار کلان اجتماعی دارد. در زمینة بحران آب در جهان، نوع کشت متهم و قربانی اصلی به شمار می‌آید. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش عوامل موجود در ساختار هیدرولوژیکی و جمعیتی در جلوگیری از خشک شدن منطقه بود، که یکی از فجایع زیست‌محیطی است. مدیریت منابع آبی در هر نقطه، با انتخاب نوع محصول در جلوگیری از هدررفت آب، که می‏تواند از مصرف بیشتر باشد، برای ممانعت از وابستگی به محصولات زراعی سایر مناطق و افزایش میزان بی‌کاری صورت می‌گیرد. برای مدیریت تقاضا بر منابع آبی رهاشده در حوزة انسانی شهرستان کوهدشت، ترکیب داده‏های توپوگرافی و سایر داده‏های کمکی از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از روش AHPFUZZY بهبودیافته جهت وزن‌دهی داده‏های هیدرولوژیکی و جمعیتی (شامل زیرمعیارهای رودخانه، چاه، چشمه، کاشانه، افراد، زن و مرد) و مکان‌یابی اولویت‌ها بر اساس اطلاعات میدانی و تصاویر ماهواره‏ای و منابع موجود در ادارات استان مرتبط با میزان نیاز محصولات آبی منجر به ایجاد اشتغال با رویکرد حفظ منابع طبیعی انجام شده است. نتایج این مطالعه، علاوه بر جلوگیری از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و تخریب چاه‌ها و چشمه‌ها و قنات‌ها، شرایط کشت علمی و اصولی و کاهش فقر و ایجاد اشتغال با مدیریت برنامه‌ریزی‌شده را در منطقة تحقیقاتی، با توجه به نوع محصول و زمان و شیوة کشت، ارائه می‏دهد. بر اساس نتایج و نیز تمرکز زیاد فعالیت‏های کشاورزی در منطقه (مخلوط دیم‏کاری در مراتع متوسط) منطقة مطالعه در پنج کلاس مدیریتی خیلی ضعیف، ضعیف، متوسط، خوب، و عالی طبقه‏بندی شد. این تجزیه‌وتحلیل می‏تواند به مدیران زمین کمک کند تا شرایط حاکم را به سوی مدیریت قانونمند در استفاده از منابع آبی سوق دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالحسنی، لیلی؛ ناصر شاهنوشی؛ علی رهنما؛ الهه رحمتی؛ فاطمه حیران (۱۳۹۸). «نقش تشکیل بازار آب در میزان استفاده از منابع آبی در بخش کشاورزی (دشت مشهد)»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، ش‏ ۱۰۶، صص 1 ـ ۲۹.
حجی‌پور، مجید؛  مهدی ذاکری‌نیا؛ علی‌نقی ضیایی؛ موسی حسام (1394). «مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی و تأثیر آن بر منابع آب دشت بجنورد به کمک اتصال مدل‌های WEAP و MODFLOW»، پژوهش‏های حفاظت آب و خاک، د 22، ش 4، صص 85 ـ 101.
حقایقی‌مقدم، سید ابوالقاسم؛ مجید علی‏حوری (۱۳۹۸). «تأثیر کم آبیاری در بهره‏برداری پایدار منابع آب زیرزمینی دشت نیشابور»، مدیریت آب در کشاورزی، ج 6، ش 1، صص 1 ـ ۱۲.
حیدری، نادر (۱۳۹۸). «شناسایی و تحلیل مسائل نرم‏افزاری‌ـ مدیریتی مؤثر بر بهره‏وری آب کشاورزی در ایران»، تحقیقات منابع آب ایران، ش ۳، صص 189 ـ ۲۰۶.
رحیمیان، مهدی (۱۳۹۵). «عوامل اثرگذار بر مدیریت پایدار منابع آب در بین گندم‌کاران آبی شهرستان کوهدشت»، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، د ۱۲، ش 2، صص 233 ـ ۲۴۷.
رفیعی، ع (1390). «بهره‏وری آب در تولید محصولات زراعی»، ادارة کل مطالعات و بررسی‏های اقتصادی، بانک کشاورزی، صص 1 ـ 2.
سبزواری، یاسر؛ امیرحمزه حقی‏آبی؛ علی‌حیدر نصراللهی (۱۳۹۸). «ارزیابی کیفیت منابع آب زیرزمینی بروجرد‌ـ دورود و تأثیر آن بر نفوذپذیری خاک‏های زراعی با تحلیل‏های آماری و زمین‌آمار»، مهندسی اکوسیستم بیابان، س 8، صص 27 ـ ۳۸.
سلطانی‌ذوقی، احمد؛ غلام‌رضا سلطانی‌محمدی (۱۳۹۸). «شناسایی و اندازه‏گیری اثر جهش آب ناشی از بهبود فناوری آبیاری در کشاورزی ایران»، علوم محیطی، د 17، ش 4، صص 43 ـ ۶٠.
سواری ممبنی، آمنه؛ بهمن خسروی‏پور؛ مسعود برادران؛ مسعود یزدان‌پناه (۱۳۹۸). «تمایل جوانان روستایی به اشتغال در بخش کشاورزی (شهرستان باغملک)»، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، ش 4، صص 119 ـ ۱۳۸.
سیدان، سید محسن؛ رضا بهرام‌لو (۱۳۹۷). «تأثیر اضافه‌برداشت آب از منابع آب زیرزمینی بر رفاه کشاورزان در دشت ملایر»، علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، ش 4، صص 357 ـ ۳۷۰.
فلاحی خوشحی، مصطفی؛ محمدرضا منصوری؛ رسول‏علی قادری؛ حسین صالحی (۱۳۹۸). «پهنه‏بندی و تحلیل خشک‌سالی در استان لرستان با استفاده از شاخص‏های خشک‌سالی»، جغرافیا و روابط انسانی، د 2، ش 2، صص 200 ـ ۲۱۹.
قندالی، مجتبی؛ کامران شایسته؛ محمدسعدی مسگری (۱۳۹۷). «پهنه‏بندی کیفیت منابع آب برای کاربری کشاورزی و شرب با استفاده از شاخص کیفیت آب و تکنیک‏های زمین‌آمار در حوضة آبخیز سمنان»، علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، س 23، ش 1، صص 187 ـ ۱۹۸.
کالیراد، زهرا؛ آرش ملکیان؛ بهارک معتمدوزیری (1392). «تعیین الگوی توزیع منابع آب زیرزمینی (مطالعة موردی: حوزة آبخیز الشتر، استان لرستان)»، مدیریت حوزة آبخیز، س 4، ش 4 (7)، صص 57 ـ 69.
کشاورز، عباس (1384). «توصیه‌هایی بر سیاست‌ها و برنامه‌های آب و آبیاری در ایران»، سازمان ترویج کشاورزی، صص 14 ـ 25.
کمالی، بهاره؛ سید جمشید موسوی (۱۳۸۹). «کالیبراسیون خودکار مدل مفهومی HEC-HMS رویکرد شبیه‏سازی بهینه‏سازی»، پنجمین کنگرة ملی مهندسی عمران، ۸ ص.
محمدولی سامانی، جمال (۱۳۸۲). «مدیریت منابع آب و توسعة پایدار»، دفتر مطالعات زیربنایی، معاونت پژوهشی، مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، شمارة مسلسل ۷۳۷۴.
مرادی‏زاده، مسیح؛ کورش شیرانی (۱۳۹۸). «اولویت‏بندی و ارزیابی نقشة پتانسیل منابع آب زیرزمینی در استان اصفهان»، علوم آب و خاک، س 23، ش 4، صص 414 ـ ۴۲۷.
مینایی، حسن؛ علی‌‌اکبر تقی‌لو (۱۳۹۸). «اولویت‏بندی راهکارهای مدیریت بهینة منابع آب کشاورزی از دیدگاه کارشناسان کشاورزی»، جغرافیا و توسعة ناحیه‏ای، س 17، ش ۱، شمارة پیاپی ۳۲، صص 307 ـ ۳۳۲.
نادری مهدیی، کریم؛ فاطمه سپهوند؛ سعید غلام‌رضایی (۱۳۹۸). «بررسی تأثیر دارایی‏های معیشتی بر مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب کشاورزی»، توسعة محلی (روستایی‌ـ شهری)، د 11، ش ۱، صص 125 ـ ۱۴۶.
نباتی، عزت‌الله (1393). «چالش‌های کلان منابع آب در تولید گندم در استان لرستان»، اولین همایش ملی ایده‌های نوین در کشاورزی پایدار، بروجرد.
نوری، مهسا؛ علی‌رضا عمادی؛ رامین فضل‏اولی (۱۳۹۹). «تحلیل تعامل بخش کشاورزی و صنعت در تخصیص آب با رویکرد بازی‏های غیر همکارانه»، پژوهش‏های حفاظت آب و خاک، ج ۲۷، ش ۱، صص 145 ـ ۱۶۱.
References
Abbasnia, A., Radfard, M., Mahvi, A. H., Nabizadeh, R., Yousefi, M., Soleimani, H., & Alimohammadi, M. (2018). “Groundwater quality assessment for irrigation purposes based on irrigation water quality index and its zoning with GIS in the villages of Chabahar”, Sistan and Baluchistan, Iran, Data in brief 19, pp. 623-631.
Abolhassani, L., Shahnoushi, N., Rahnama, A., Rahmati, E., & Heeran, F. (2019). “The role of water market formation in the use of water resources in agriculture (Mashhad plain)”, Quarterly Journal of Agricultural Economics and Development, 106, pp. 1-29. (in Persian)
Adhikary, P. P., Dash, C. J., Chandrasekharan, H., Rajput, T., & Dubey, S. (2012). “Evaluation of groundwater quality for irrigation and drinking using GIS and geostatistics in a Peri-Urban area of Delhi, India”, Arabian Journal of Geosciences, 5(6), pp. 1423-1434.
Afshar, B. (2005). “Not-being practicality of regulations for optimum consumption of Agricultural water”, Proceedings of the first conference of Investigating Irrigation Networks, Drainage Problems and Optimum consumption Agricultural water, Tehran, pp. 6-9. From: http://www.civilica.com/pp: 1-14.
Anonymous (2015). The status of irrigation and drainage networks in the country in the year of 2014-2015. IRAN. (in Persian)
Blomley, N. (2008). “Simplification is Complicated: Property, Nature and the Rivers of Law”, Environment and Planning, 40, pp. 1825–1842.
Boakye, M. K. & Akpor, O. B. (2012). “Community participation in water resources management in South Africa”, International Journal of Environmental Science and Development, 3(6), pp. 511-516.
Dagnino, M. & Ward, F. (2012). “Economics of agricultural water conservation: empirical analysis and policy implications”, International Journal of Water Resource Development, 28, pp. 577-600.
Dev, S. M. & Venkatanarayana, M. (2011). “Youth employment and unemployment in India”, Mumbai: Indira Gandhi Institute of Development Research.
Dudgeon, D., Arthington, A. H., Gessner, M. O., Kawabata, Z. I., Knowler, D. J., Lévêque, C., Naiman, R. J., Prieur-Richard, A. H., Soto, D., Stiassny, M. L. J., & Sullivan, C. A. (2006). “Freshwater Biodiversity: Importance, Threats, Status and Conservation Challenges”, Biol Rev, 81, pp. 163–182.
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2012). Agricultural Development Economies Division Food and Agriculture Organization Of united Nation, ESA Working Paper. NO12.3.
Global Environmental Benefits and Food Security (2016). A syn-thesis report for the GEF, 2016, sustainable land management and its relationship to global environmental benefits and food security.
Haghayeghi-Moghaddam, S. A & Ali-Houri, M. (2019). “The effect of under-irrigation on sustainable use of groundwater resources in Neishabour plain”, Journal of Water Management in Agriculture, 6, pp. 1-12. (in Persian)
Heidari, N. (2019). “Identification and analysis of software-management issues affecting agricultural water productivity in Iran”, Iranian Water Resources Research, 3, pp. 189- 206. (in Persian)
Jiang, J., Feng, S., Huo, Z., Zhao, Z., & Jia, B. (2011). “Application of the SWAP model to simulate water–salt transport under deficit irrigation with saline water”, Mathematical and Computer Modelling, 54, pp. 902-911.
Keshavarzi, M. & Rousta, A. (2013). “Water bottoms, underground dams a way to protect groundwater aquifers”, 2th National Conference on Water Crisis, Tehran, Iran.
Ma, Y., Feng, S., Huo, Z., & Song, X. (2011). “Application of the SWAP model to simulate the field water cycle under deficit irrigation in Beijing, China”. Mathematical and Computer Modelling, 54, pp. 1044-1052.
Mahab Ghods Consulting Engineers (2006). “Guidance Studies for Determining the Economic Value of Water in Agricultural Uses”, First Interim Report, Technical Documentation Center.
Marques, M., Schwilch, G., Lauterburg, N., Crittenden, S., Tesfai, M., Stolte, J. Zdruli, P., eEvelpidou, N., Karkani, A., AsliYilmazgli, Y., Panagopolous, T., Yirda, E., Kanninen, M., Rubio, J.L., Schmiedel, U., Doko, A. (2016). “Multifaceted impacts of sustainable land management in drylands: A review”, Sustainability, 8(2), p. 177.
Medellan-Azuara, J., Harou, J.J., & Howitt R.E. (2010). “Estimating economic value of agricultural water under changing conditions and the effects of spatial aggregation”, Science of The Total Environment, 408 (23), pp. 5639-5648.
Minaei, H. & Taghiloo, A.A. (2019). “Prioritizing Strategies for Optimal Management of Agricultural Water Resources from the Perspective of Agricultural Experts”, Journal of Geography and Regional Development, 1, pp. 307-332. (in Persian)
Mohammad-Vali Samani, J. (2003). “Water Resources Management and Sustainable Development”, Office of Infrastructure Studies, Research Deputy, Research Center of the Islamic Consultative Assembly, serial number 7374. (in Persian)
Moradizadeh, M. & Shirani, K. (2019). “Prioritization and evaluation of groundwater resources potential map in Isfahan province”, Journal of Soil and Water Sciences, 4, pp. 414-427. (in Persian)
Naderi Mehdi, K., Sepahvand, F., & Gholamrezaei, S. (2019). “The Impact of Livelihood Assets on Farmers' Participation in Agricultural Water Resources Management”, Local Development (Rural-Urban), 1, pp. 125-146. (in Persian)
Namara, R. E., Hussain, I., Bossio, D., & Verma, S. (2007). “Innovative land & water management approaches in Asia: productivity impacts, adoption prospects & poverty outreach”, Irrigation & Drainage, 56, pp. 335-348.
Nouri, M., Emadi, A., & Fazl Oli, R. (2020). “Analysis of the interaction between agriculture and industry in water allocation with a non-cooperative game approach”, Journal of Soil and Water Conservation Research, 27, pp. 145-161. (in Persian)
Ortega, W. M., Rodriguez, V., Martineza, R.M., Rivero, J. M., Camara-Zapatab, T., Mestre, F., Garcia- Rodriguez-Ortega, W. M., Martinez, V., Rivero, R. M., Camara-Zapata, J. M., Mestre, T., & Garcia-Sanchez, F. (2017). “Use of a smart irrigation system to study the effects of irrigation management on the agronomic and physiological responses of tomatoplants grown under different temperatures regimes”, Agricultural Water Management, 183(31), pp. 158-168.
Qandali, M., Shayesteh, K., & Mesgari, M.S. (2018). “Zoning the quality of water resources for agricultural and drinking use using water quality index and geostatistical techniques in Semnan watershed”, Journal of Soil and Water Sciences, 1, pp. 187-198. (in Persian)
Reed, M. S., Stringer, L. C., Dougill, A. J., Perkins, J. S., Atlhopheng, J. R., Mulale, K., & Favretto, N. (2015). “Reorienting land degradation towards sustainable land management: Linking sustainable livelihoods with ecosystem services in rangeland systems”, Journal of Environmental Management, 151, pp. 472–485.
Sabzevari, Y., Haghiabi, A.H., & Nasrollahi, A.H. (2019). “Assessing the quality of groundwater resources in Boroujerd-Doroud and its effect on permeability of arable soils with statistical and geostatistical analyzes”, Journal of Ecosystem Engineering Desert, 8, pp. 27-38. (in Persian)
Salimi, A.H., Noori, A., Bonakdari, H., Masoompour Samakosh, J., Sharifi, E., Hassanvand, M., Gharabaghi, B., & Agharazi, M. (2020). “Exploring the Role of Advertising Types on Improving the Water Consumption Behavior: An Application of Integrated Fuzzy AHP and Fuzzy VIKOR Method”, Sustainability 2020, 12, 1232.
Savari Membani, A., Khosravi-Pour, B., Baradaran, M., & Yazdanpanah, M. (2019). “The tendency of rural youth to work in agriculture (Baghmalek city)”, Quarterly Journal of Space Economics and Rural Development, 4, pp. 119-138. (in Persian)
Seydan, S. M. & Bahramloo, R. (2018). “The effect of overdraft of groundwater resources on the welfare of farmers in Malayer plain”, Journal of Soil and Water Sciences, 4, pp. 357-370. (in Persian)
Singh, R., Van Dam, J.C., & Feddes, R.A. (2006). “Water Productivity analysis of irrigated crops in Sirsa district”, India.Agricultural Water Management, 82, pp. 253-278.
Soltani-Zoghi, A. & Soltani-Mohammadi, Gh. (2019). “Identification and measurement of the effect of water mutation due to the improvement of irrigation technology in Iranian agriculture”, Quarterly Journal of Environmental Sciences, 4, pp. 43-63. (in Persian)
Wang, X., Ma, F., Li, C., & Zhu, J. (2015). “A Bayesian Method for Water Resources Vulnerability Assessment: A Case Study of the Zhangjiakou Region, North China”, Hindawi Publishing Corporation Mathematical Problems in Engineering, 16 p.
Wheeler, S., Loch, A., Zuo, A., & Bjornlund (2013). “Reviewing the adoption and impact of water markets in the Murray-Darling Basin, Australia”, Journal of Hydrology, 518, pp. 28.
White, B. (2012). “Agriculture and the generation problem: rural youth, employment and the future of farming”, IDS Bulletin, 43(6), pp. 9-19.
Yang, X., Chen, Y., Pacenka, S., Wangsheng, G., Ma, L, Wang, G., Yan, P, Sui, P., & Steenhuis, T. (2015). “Effect of diversified crop rotations on groundwater levels and crop water productivity in the North China Plain”, Journal of Hydrology, 522, pp. 428–438.