تحلیلی بر تداوم و پیوستگی شبکة اکولوژیک شهری با مدل تئوری گراف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دکترای جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

امروزه مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی و هویتی شهرها ناشی از وسعت گرفتن آن‌ها و نفوذ هر چه بیشتر فضاهای انسان‌ساخت به فضاهای طبیعی است. فضاهای سبز نه‌‌فقط به مثابة لکه‌ای سبز در برابر توده‌ها بلکه به ‌منزلة عاملی برای ارتقای زیست شهروندان شناخته می‌شوند. از طرف دیگر تخریب و از بین بردن تجانس و پیوستگی زیرساخت‌های طبیعی و شبکه‌های سبز تنوع زیستی را تهدید می‌کند و محدودیت‌هایی برای توسعه به وجود می‌آورد. ازین‌رو، پیوستگی به ‌وسیلة فضاهای سبز شهری زیستگاه‌ها و کریدورهایی را فراهم می‌آورد که به حفظ تنوع زیستی کمک می‌کند. برنامه‌ریزان شهری برای توسعة شبکه‌های فضای سبز و افزایش پیوستگی و حفظ و احیای تنوع زیستی از اصول اکولوژی چشم‌انداز استفاده کرده‌اند. در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و مرور منابع علمی ارتباطات سیمای سرزمین و اهمیت آن برای حفظ تنوع زیستی بررسی شد. بر اساس تئوری گراف، شبکة فضای سبز شهر مراغه در محیط  GISمدل‌سازی شد. سپس آنالیز پیوستگی اکولوژیک شهر با استفاده از نرم‌افزار Conefor همراه کاربرد سنجة انتگرال پیوستگی (IIC) و الگوریتم برداشت نقطه صورت گرفت و لکه‏های سبز شهری ارزش‏گذاری شدند. در نهایت کریدورهای بالقوه در شهر مراغه با استفاده از روش کمترین هزینة مسیر شناسایی ‌شدند و شبکه‌های فضای سبز را توسعه و بهبود دادند. نتایج این تحقیق نشان‌ می‏دهد عمدة کریدورهای ایجادشده همانند یک کمربند سبز در اطراف شهر کشیده شده‏اند؛ که دلیل اصلی آن نیز قرارگیری زیستگاه‌های اصلی در حومة شهر است. همچنین، شبکة فضای سبز توسعه‌یافته بر اساس تئوری گراف چشم‌انداز پیچیده را ساده‌تر و منظم‌تر می‌سازد و به شناسایی فضای سبز و هدایت برنامه‌ریزی شهری برای حفاظت از تنوع زیستی کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آل‌هاشمی، آیدا (1394). «رویکرد منظرین به زیرساخت‌های شهری، راهبردهای توسعة شبکة آبی تهران به عنوان زیرساخت منظرین شهر»، رسالة منتشرشده دکترای معماری، تهران، دانشگاه تهران.
آل‌هاشمی، آیدا؛ بهار مجتهدی (1392). «انطباق و پیوستگی شبکة نقاط عطف شهری با بستر طبیعی، گامی به سوی خوانایی منظر شهر»، قابل دسترس: http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/4751- html
براتی، بهزاد؛ علی جهانی؛ لعبت زبردست؛ بهزاد رایگانی (1396). «رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین (منطقة مورد مطالعه: پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه‌قاضی)»، آمایش سرزمین، د 9، ش 1، صص 153 ـ 168.
بهبهانی، هما؛ مریم برنجی (1390). «طراحی سبز راه‌های شهری برای ایجاد پیوستگی بین ساختارهای طبیعی‌ـ تاریخی درون‌شهری (مطالعة شهرری)»، مطالعات باستان‏شناسی، د 3، ش 1، صص 45 ـ 64.
پودات، فاطمه؛ شهین‌دخت برق‌جلو؛ سید حامد میرکریمی (1393). «مروری تحلیلی بر چگونگی اندازه‌گیری پیوستگی اکولوژیک به منظور حفاظت از تنوع زیستی در شهرها»، پژوهش‌های محیط زیست، د 5، ش 10، صص 195 ـ 210.
شیعه، اسماعیل؛ حسین مشرف‌دهکردی (1390). «نقش پیوستگی فضاهای سبز در هویت‌بخشی طبیعی به شهر (مورد مطالعاتی: شهرکرد)»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، ش 9، صص 315 ـ 321.
صادق‌اوغلی، رقیه؛ علی جهانی؛ علیزادة شعبانی ؛ حمید گشتاسب (1398). «ارزیابی ساختار سیمای سرزمین، به منظور توسعه و یکپارچه‏سازی مناطق تحت حفاظت»، آمایش سرزمین، د 11، ش 1، صص 57 ـ 78.
کرم، امیر؛ شیلا حجه‌فروش‌نیا؛ حمیدرضا حکیمی (1391). «ارزیابی و تحلیل پیوستگی چشم‌انداز، رویکردی نوین در برنامه‌ریزی محیطی (مطالعة موردی: ناحیة کاشان‌ـ آران)»، جغرافیا و مطالعات محیطی، د 1، ش 3، صص 29 ـ 44.
گنجی‌پور، علی (1395). «ارزیابی سرانة کاربری فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مطالعة موردی: منطقة 8 شهرداری تهران»)، آمایش محیط، د 9، ش 35، صص 71 ـ 84.
مختاری، زهرا؛ رومینا سیاح‌نیا (1396). «مبانی مطالعه و کمی‌سازی ساختار سیمای سرزمین»، تهران، آوای قلم.
وارثی، حمیدرضا؛ جمال محمدی؛ احمد شاهیوندی (1387). «مکان‏یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونة موردی: شهر خرم‏آباد)»، جغرافیا و توسعة ناحیه‏ای، د 6، ش 1، صص 83 ـ 103.
References
Ahern, J. (2007). “Green Infrastructure for cities: The spatial dimension”, In Cities of the future, Towards integrated sustainable water and landscape management, ed. Novotny, V. London: IWA Publications.
Al-Hashemi, A. (1394). “Landscaping approach to urban infrastructure, Tehran water network development strategies as urban landscaping infrastructure”, PhD thesis in Architecture, Tehran, University of Tehran. (in Persian)
Al-Hashemi, A. & Mojtahedi, B. (2013). “Adaptation and connection of the network of urban landmarks with the natural bed, a step towards the legibility of the city landscape”, Available: http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/4751- html
Barati, B., Jahani, A., Zebardast, L., & Rayegani, B. (2017). “Integration assessment of the protected areas using landscape ecological approach (Case Study: Kolah Ghazy National Park and Wildlife Refuge)”, Town and country planning, 9(1), pp. 153-168. (in Persian)
Behbehani, H. & Berenji, M. (2010). “Provide continuity between natural and historical structures existed in the urban areas using green design of urban roads”,  3(1), pp. 45-64. (in Persian)
Benedict, M. A. & McMahon, E. T. (2006). Green Infrastructure: Linking Landscapes and Communities, Washington, D.C.: Island Press.
Bennett, G. (2004). Integrating Biodiversity Conservation and Sustainable Use: Lessons Learned From Ecological Networks, IUCN. Gland, Switzerland & Cambridge, UK. 55 pp. Available at: http://data.iucn.org/dbtwwpd/edocs/2004-002.pdf.
Boitani, L., Falcucci, A., Maiorano, L., & Rondinini, C. (2007). “Ecological networks as conceptual frameworks or operational tools in conservation”, Conserv, Biol, 21, pp. 1414-1422.
Bunn, A.G, Urban, D.L., & Keitt, T.H. (2000). “Landscape connectivity: A conservation application of graph theory”, Journal of Environmental Management, 59(4), pp. 265-278.
Chicago Metropolitan Agency (2016). integrating green infrastructure: On to 2050 strategy paper. Available from: http://www.cmap.illinois.gov. Accessed 2 November 2016.
Cook, E. A. & Van Lier, H. N. (Eds.). (1994). Landscape Planning and Ecological Networks, Amsterdam: Elsevier.
Cook, E. A. (2002). “Landscape Structure Indices for assessing urban ecological networks”, Landscape and urban planning, 58, pp. 269-280.
Council of Europe (1996). UNEP, European Center for Natural Conservation, the Pan European Biological & Landscape Diversity Strategy: A Vision for Europe's Natural Heritage.
Dale, M. R. T. & Fortin, M. J. (2010). “From Graph to Spatial Graph, the Annual Review of Ecology”, Evolution and Systematics, 41, pp. 21-38.
Foltête, J. C. (2019). “How ecological networks could benefit from landscape graphs: A response to the paper by Spartaco Gippoliti and Corrado Battisti”, Land Use Policy, 80, pp. 391-394.
Galpern, P., Manseau, M., & Fal, A. (2011). “Patch-based graphs of landscape connectivity: A guide to construction, analysis and application for conservation”, Biological Conservation, 144, pp. 44-55.
Ganjipour, A. (2017). “Per capita green space assessment using GIS Case Study: district 8 of Tehran”, Environmental based territorial planning, 9(35), pp. 71-84. (in Persian)
Hargrove, W. W., Hoffman, F. M., & Efroymson, R. A. (2005). “A practical map-analysis tool for detecting potential dispersal corridors”, Landscape Ecology, 20(4), pp. 361-373.
http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/4751-html. (in Persian)
Podat, F., Bargh Jaloo, S. D., & Mirkarimi, S.H. (2014). “Analytical review on how to measure ecological cohesion in order to protect biodiversity in cities”, Environmental Research, 5(10), pp. 210-195. (in Persian)
Identification based on graph theory and gravity modeling, Landscape and urban planning, 95(1), pp. 16-27.
Karam, A., Hajjeh Foroshnia, S., & Hakimi, H. (2012). “Assessing and analyzing landscape continuity, a new approach in environmental planning Case study: Kashan-Aran area”, Journal of Geography and Environmental Studies, 1(3), pp. 44-29. (in Persian)
Kong, F., Yin, H., Nakagoshi, N., & Zong, Y. (2010). Urban green space network development for biodiversity conservation
 : 
Kubes, J. (1996). “Biocenters and Corridors in a cultural landscape: A critical assessments of the territorial system of the ecological stability”, landscape urban planning, 35(40), pp. 231-240.
Mokhtari, Z. & Sayyahnia, R. (2017). Principles of studying and quantifying the structure of the land image, Tehran, Avaye Ghalam. (in Persian)
Pascual-Hortal, L. & Saura, S. (2007). “Impact of spatial scale on the identification of critical habitat patches for the maintenance of landscape connectivity”, Landscape and Urban Planning, 83(2-3), pp. 176-186.
Sadegh Oghli, R., Jahani, A., Alizade Shabani, A., & Goshtasb, H. (2019). “Evaluation of Landscape Structure for Development and Integration of the Protected Areas”, town and country planning, 11(1), pp. 57-78. (in Persian)
Sepp, K., Palang, H., Mander, U., & Kaasik, A. (1999). “Prospects for nature and landscape protection in Estonia”, landscape urban planning, 46, pp. 161-167.
Shieh, E. & Moshref Dehkordi, H. (2010). “The roll of Green space continuity in natural identity of urban”, Architechture and urnanism of utopia, 9, pp. 315-321. (in Persian)
SWA group (2012). Landscape infrastructure: Case studies, Basel: Birkhäuser Architecture.
Taylor, P. D. (2006). Landscape connectivity: A return to the basics, Connect. Conserv, pp. 29–43.
Tzoulas, K., Korpela, K., Venn, S., Yli-Pelkonen, V., Ka´zmierczak, A., Niemela, J., & James, P. (2007). “Promoting ecosystem and human health in urban areas using green infrastructure: a literature review”, Landscape and Urban Planning, 81(3), pp. 167–178.
Urban, D. L. (2009). “Graph models of habitat mosaics”, Ecology Letters, 12(3), pp. 260-273.
Varesi, H. R., Mohammadi, J., & Shahivandi, A. (2007). “Urban green space Site selection using geographical information system”, Geography and regional development, 10(6), pp. 83-103. (in Persian)
Xiu, N., Ignatieva, M., Boch, C., Chai, Y., Wang, F., Cui, T., & Yang, F. (2017). “A socio-ecological perspective of urban green networks: The Stockholm case”, Urban Ecosystem, 20, pp. 729-742.
Yu, K. (2012). Ecological infrastructure leads the way: the negative approach and landscape urbanism for smart preservation and smart growth, In Richter, M., Weiland, U. (Eds.), Applied Urban Ecology: A Global Framework. Oxford: Black well Publishing.
Yuhong, T., Jiaomei, L., & Chiyung, J. (2011). Landscape planning of the green network in Tai Po Industrial Estate in Hong Kong, International Conference on Computer Distributed Control and Intelligent Environmental Monitoring. 19, 20 Feb.2011. Changsha: IEEE.
Zhang, L. & Wang, H. (2006). “Planning an ecological network of Xiamen Island (China) using landscape metrics and network analysis”, Landscape and Urban Planning, 78(4), pp. 449-456.
Zhang, Z.H., Meroow, S., Newell, J., & Lindquist, M. (2019). “Enhancing Landscape Connectivity through Multifunctional green infrastructure corridor modeling and design”,  38, pp. 305-317.