ارزیابی و پهنه‌بندی خدمات اکوسیستمی در جنگل‌های مانگروی حوزة خمیر و قشم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه محیط زیست، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

چکیده

با توجه به این‌که عرضه و تقاضای خدمات اکوسیستمی ممکن است از نظر جغرافیایی مختلف ‏باشد مدیریت این ناهمگنی مکانی مستلزم ارزیابی و پهنه‌بندی خدمات اکوسیستم در ‏قالب نقشه‌های مکانی است. در سال‌های اخیر افزایش رشد جمعیت و توسعة تقاضاهای انسانی با هدف رفاه ‏اقتصادی و اجتماعی باعث افزایش قابل ملاحظه‌ای در برداشت منابع و خدمات ارزشمند از این ‏رویشگاه‌های طبیعی و در نتیجه تخریب و نابودی آن‌ها شده است.‏ بر این اساس در مطالعة حاضر به ارزیابی و پهنه‌بندی توزیع مکانی خدمات اکوسیستمی در جنگل‌های مانگروی حوزة خمیر و قشم پرداخته شد. به منظور بررسی خدمات اکوسیستمی در این مطالعه از روش ارزیابی چندمعیاره‌ـ شامل ‏شناسایی معیارها، تهیة لایه‌های ‏مکانی، استانداردسازی و ‏وزن‌دهی ‏لایه‌های مکانی، ترکیب لایه‌ها، پهنه‌بندی خدمات اکوسیستمی، امتیازدهی و ‏الویت‌بندی پهنه‌هاـ استفاده شد. خدمات ‏اکوسیستمی در این مطالعه بر اساس طبقه‌بندی اکوسیستم هزاره و مطابق با خدمات عرضه‌شده در منطقه مورد ارزیابی قرار گرفت که شامل دو خدمت عمدة فراهمی و فرهنگی است. از خدمات فراهمی موجود می‌توان به سرشاخه‌زنی، برداشت عسل، ‏و صید سنتی ‏‏(مشتا) ‏اشاره کرد و خدمات ‏فرهنگی نیز شامل منابع غیر مادی است که مردم از اکوسیستم پیرامون خود به دست می‌آورند؛ ‏از جمله ‏الهام‌بخشی، حس مکان، زیبایی‌شناسی، آموزشی، ارزش میراث، ارزش‌های معنوی و مذهبی، و تفرج و ‏طبیعت‌گردی در منطقه.‏ پس از شناسایی معیارها و ارزیابی خدمات اکوسیستمی به تهیة لایه‌های مکانی و نقشه‌سازی‏ خدمات عرضه‌شده در منطقه اقدام شد. سپس، به ‏ترکیب لایه‌ها و پهنه‌بندی خدمات به روش خطی‌ـ وزنی پرداخته شد. و در نهایت، با استفاده از طیف لیکرت، هر یک از خدمات امتیازدهی و اولویت‌بندی شدند. مطابق نتایج در این منطقه، با توجه به ارزش تفرجی ‏بالا، خدمات فرهنگی دارای ‏بیشترین امتیاز بین ‏خدمات موجود هستند. از این رو، بین ‏معیارهای بررسی‌شده، تفرج و طبیعت‌گردی به دلیل برخورداری ‏از مناظر بکر، ارزش‌های ‏زیباشناختی، آموزشی، تفرجی، و غیره دارای تقاضای بیشتری برای گذران اوقات ‏‏فراغت و ‏گردشگری است. ‏همچنین، در بین خدمات اکوسیستمی فراهمی، صید سنتی (مشتا) در اکثر ‏پهنه‌های این منطقه در ‏داخل شاخابه‌ها و خورهای اصلی ‏پراکنده شده است و بیشترین عرضه را در منطقه ‏به خود اختصاص ‏داده است. این خدمت اکوسیستمی بین ساکنان منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است ‏که از دلایل آن ‏می‌توان به شغل معیشتی و وابستگی اقتصادی مردم محلی به این خدمت اشاره کرد. در ‏نهایت، اولویت‌بندی توزیع خدمات اکوسیستمی در پهنه‌‌‌های مورد مطالعه نشان داد بیشترین ‏خدمات ‏عرضه‌شده و با بالاترین اولویت در منطقه مربوط به خدمات فرهنگی است. همچنین ‏در این خدمت ‏بیشترین اولویت به معیار تفرج و طبیعت‌گردی در طبقة زیاد اختصاص یافته است و ‏سایر خدمات به ترتیب ‏شامل زیبایی‌شناسی، حس مکان، ارزش میراث، ارزش‌های معنوی و مذهبی، ‏آموزشی، و الهامات در اولویت‌های ‏بعدی قرار گرفته‌اند. بر این اساس مکان‌هایی که از ‏تراکم بالای رویشگاه‌های مانگرو برخوردارند دارای ‏عرضة بالایی از خدمات فرهنگی نیز هستند.‏ ‏بنابراین، بررسی پراکنش مکانی خدمات اکوسیستمی از ‏طریق ارزیابی و پهنه‌بندی این منابع ارزشمند ‏می‌تواند به برنامه‌ریزی صحیح و حفاظت از اکوسیستم‌های ‏طبیعی جهت تأمین نیازهای ‏معیشتی انسان کمک کند.‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اصغرپور، محمدجواد (۱۳۹۲). تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اسدالهی، زهرا؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ میرکریمی، حامد و عظیمی، مژگان. (1397). شناسایی نواحی مهم عرضه خدمات چندگانه بوم‌سازگان (مطالعه موردی: بخش شرقی حوضه آبخیز گرگانرود). مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست. انتشار آنلاین.
پرهیزگار، اکبر و غفاری گیلانده، عطا (۱۳۸۵). سامانة اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری، تهران: سمت.
چهاراهی، ذبیح‌الله؛ پورابراهیم، شراره و پژمان، امیرحسین (۱۴۰۱). تجزیه‌وتحلیل فضایی و اولویت‌بندی خدمات اکوسیستم فرهنگی: مدل‌سازی تناسب خدمات تفرجی. آمایش سرزمین، ۱۸(۱): ۳۱۷ ـ ۳۴۵.
دانه‌کار، افشین؛ عزیزی جلیلیان، منا؛ لطفی‌خواه، سعید؛ فروزد، مریم؛ داور، لیدا؛ صمدی، بهاره؛ یعقوب‌زاده، مریم؛ مافی‌غلامی، داوود؛ فیضی، صدیقه؛ مشهدی رفیعی، مجید؛ ‏خطیبی، عطیبه؛ پطروسیان، هستی؛ داداش‌زاده، زهرا و خدام‌آستانه‌حسین، علی‌رضا (1398). برنامة عمل مدیریت یکپارچة منطقة ساحلی شهرستان بندر ‏خمیر. طرح تدقیق ‏مطالعات مدیریت یکپارچة مناطق ساحلی استان هرمزگان، سازمان بنادر و دریانوردی، مهندسان مشاور سازه‌پردازی ‏‏ایران.‏
سبحانی، پروانه و دانه کار، افشین. (1402). مروری بر مطالعات سیمای طبیعی و محدوده‌های مدیریتی جنگل‌های مانگرو خمیر و قشم. طبیعت ایران، 8 (4): 16-1.
سلمان‌ماهینی، عبدالرسول؛ ریاضی، برهان؛ نعیمی، بابک؛ بابایی‌کفاکی، ساسان و جوادی لاریجانی، عطیه (1388). ارزیابی توان طبیعت‌گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چندمعیاره با استفاده از GIS. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 11(1)، 187 ـ 198.
سلمان‌ماهینی، عبدالرسول و کامیاب، حمید (1389). سنجش از راه دور و سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی کاربردی با نرم‌افزار ایدریسی. مهر مهدیس.
عبداللهی، صدیقه؛ ایلدرمی، علی‌رضا؛ سلمان‌ماهینی، عبدالرسول و فاخران، سیما (۱۳۹۹). تعیین مناطق همگن عرضة خدمات اکوسیستمی در بخش مرکزی استان اصفهان. سنجش از دور و سامانة اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، ۱۱، ۲۹ ـ ۴۷.
کابلی، محمد؛ علی‌آبادیان، منصور؛ توحیدی‌فر، محمد؛ هاشمی، علی‌رضا؛ موسوی، سید بابک؛ روزلار، کیس و حسن‌زادة کیابی، بهرام (۱۳۹۵). اطلس پرندگان ایران.‏
کبیری هندی، مریم؛ میرکریمی، سید حامد و سلمان‌ماهینی، عبدالرسول (۱۳۹۹). ارزیابی خدمات فرهنگی اکوسیستم در استان گلستان. مطالعات علوم محیط زیست، ۵(۲)، ۲۵۶۰ ـ ۲۵۶۸.
کریمی، حمید؛ کرمی، غلام‌حسین و موسوی، سید محمدجواد (1398). بررسی ویژگی و زمینه‌های توسعة نظام جنگل‌ـ زراعی. انسان و محیط‌ زیست، 17(2)، 79 ـ 90.
مسعودی، ملیحه؛ سلمان‌ماهینی، عبدالرسول؛ محمدزاده، مرجان و میرکریمی، سید حامد (۱۳۹۵). برنامه‌ریزی اکوتوریسم در مناطق حفاظتی با استفاده از ارزیابی چندمعیاره (مطالعة موردی: پناهگاه حیات وحش میانکاله). محیط زیست طبیعی، ۶۹(۱)، ۲۱۱ ـ ۲۲۹.
مشاری، محمد؛ سپهری، عادل؛ بارانی، حسین و دانه‌کار، افشین (۱۳۹۸). ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ارزشﮔﺬاری ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻮﻣﯽ ایران. نقش جهان ـ مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، ۹(۴)، ۳۰۵ ـ ۳۱۲.
مشایخی، زهرا؛ شرزه‌ای، غلام‌علی؛ دانه‌کار، افشین و ماجد، وحید (1397). مقایسة روش‌های ترجیح بیان‌شده در ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی (بررسی موردی: جنگل‌های حرا قشم). علوم محیطی، 16(1)، 69 ـ 88.
مصلحی، مریم (1397). ارزش اکولوژیکی اکوسیستم‌های در معرض خطر مانگرو. انسان و محیط زیست، 16(3)، 148 ـ 168.
نظریانی، نسترن؛ فلاح، اصغر؛ لطف‌علیان، مجید و ایمانی راستایی، مجتبی (1396). وابستگی‌های معیشتی جنگل‌نشینان به منابع جنگلی (مطالعة موردی: سامان عرفی نامجوی شهرستان کوهدشت). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 25(1)، 95 ـ 105.
Abdullahi, S., Ildermi‎, A., Salman Mahini, A. R., & Fakharan, S. (2020). Determining Homogeneous Areas of Ecosystem Service Supply in the Central Part of Isfahan Province. Remote Sensing and Geographic Information System in Natural Resources, 11, 29-47.
Asgharpour, M. J. (2012). Multi-Criteria Decision Making. Tehran University Press. (in Persian)‎
Balvanera, P., Uriarte, M., Almeida-Leñero, L., Altesor, A., et al. (2012). Ecosystem services research in Latin America: The state of the art. Ecosystem Services, 2, 56-70.
Bana, S. & Sakti, A. (2019). Valuasi Jasa Lingkungan Pada Hutan Mangrove Di Kecamatan Kendari Barat Kota Kendari. J. Ecogreen, 5(1), 31–39.
Baró, F., Palomo, I., Zulian, G., Vizcaino, P., Haase, D., & Gómez-Baggethun, E. (2016). Mapping Ecosystem Service Capacity, Flow and Demand for Landscape and Urban Planning: A Case Study in the Barcelona Metropolitan Region. Land Use Policy, 57, 405–417.
Bouwma, I., Schleyer, C., Primmer, E., Winkler, K. J., Berry, P., Young, J., & Vadineanu, A. (2018). Adoption of the ecosystem services concept in EU policies. Ecosyst. Serv, 29, 213–222.
Brandt, P., Ernst, A., Gralla, F., Luederitz, Ch., Lang, D. J., Newig, J., Reinert, F., Abson, D. J., & Wehrden, H. V. (2013). A Review of Transdisciplinary Research in Sustainability Science. Ecological Economics, 92, 1-15.
Brown, G. (2013). The Relationship Between Social Values for Ecosystem Services and Global Land Cover: An Empirical Analysis. Ecosystem Services, 5, 58-68.
Burkhard, B. & Maes, J., Eds. (2017). Mapping Ecosystem Services. Advanced Books.
Carpenter, S. R., Bennett, E. M., & Peterson, G. D. (2006). Scenarios for Ecosystem Services: An Overview. Ecology and Society, 11(1), 29, 2-15.
Charahi, Z., Poorebrahim, Sh., & Pejman, A. H. (2022). Spatial analysis and prioritization of cultural ecosystem services: modeling the fitness of recreational services. Land use planning, 18(1), 317-345. (in Persian)‎
Daily, G. C., Polasky, S., Goldstein, J., Kareiva, P. M., Mooney, H. A, Pejchar, ‎L., & Shallen-berger, R. (2009). Ecosystem services in decision making: time to ‎deliver. Front. Ecol. Environ, 7, 21–28‎‏.‏
Danekar, A., Mahmoudi, B. A., Sabaei, S., Asdalahi, Z., Niko Bazl, A., Ruhipour, M., Qadirian, T., Sharifipour, ‎N., & Petrosian, H. (2019). Volume three: National Document of Sustainable Forest Management Program ‎Mangroves of Iran: Report on the mangrove forests of Hormozgan province. Iran's Forests, Ranges and ‎Watershed Organization, Nature and Resources Sustainability Consultant Engineers. (in Persian)‎
Díaz, S., Settele, J., Brondízio, E. S., Ngo, H.T., Agard, J., Arneth, A., Balvanera, P., Brauman, K.A., Butchart, S.H.M., Chan, K.M.A., Garibaldi, L.A., Ichii, K., Liu, J., Subramanian, S.M., Midgley, G.F., Miloslavich, P., Moln´ar, Z., Obura, D., Pfaff, A., Polasky, S., Purvis, A., Razzaque, J., Reyers, B., Chowdhury, R.R., Shin, Y.-J., Visseren-Hamakers, I., Willis, K. J., & Zayas, C. N. (2019). Pervasive Human-Driven Decline of Life on Earth Points to the Need for Transformative Change. Science 366 (6471), eaax 3100, 1-15.
Huang, Ch., Zeng, J., Chen, W., & Cui, X. (2023). Spatiotemporal Characteristics of the Coupled Coordination Degree of Ecosystem Services Supply and Demand in Chinese National Nature Reserves. Int. J. Environ. Res. Public Health, 20, 4845, 1-18.
Inácio, M., Karnauskaite, D., Baltranaite, E., Kalinauskas, M., Bogdzevic, K., Gomes, E., & Pereira, P. (2020). Ecosystem services of the Baltic Sea: An assessment and mapping perspective. Geography and Sustainability, 1, 256–265.
IPBES. (2019). Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES secretariat, Bonn, Germany, 1-56.
Jacobs, S., Dendoncker, N., & Keune eds, H. (2013). Ecosystem Services: Global Issues, Local Practices. Editorial.
Kabiri Handi, M., Mirkarimi, S. H., & Salman Mahini, A. R. (2020). Evaluation of ecosystem cultural services in Golestan province. Environmental Science Studies, 5 (2), 2568-2560. (in Persian)‎
Kabuli, M., Aliabadian, M., Tohidifar, M., Hashemi, A., Mousavi, S. B., Rezolar, Case., & Hassanzadeh Kiabi, B. (2016). Atlas of birds of Iran. (in Persian)‎
Karimi, H., Karami, Gh. H., & Mousavi, S. M. J. (2019). Investigating the Characteristics and Fields of Development of the Forest-Agricultural System. Man and Environment, 17(2), 79-90. (in Persian)‎
Locatelli, B., Vallet, A., Fedele, G., & Rapidel B. (2017). Analyzing Ecosystem Services to Manage Territories. In: Living Territories to Transform the World, Caron, P., Valette, E., Wassenaar, T., Coppens d'Eeckenbrugge, G., Papazian, V. (eds.), Cirad-Quae, 106-110.
Mashari, M., Sepehri, A., Barani, H., & Danekar, A. (2019). Designing Criteria and Indicators for the Evaluation of Ecosystem Cultural Services Based on Iran's Indigenous Features. Naqsh Jahan - Theoretical Studies and New Technologies of Architecture and Urban planning, 9(4), 312-305. (in Persian)‎
Mashayekhi, Z., Sharzehi, Gh. A., Danekar, A., & Majed, V. (2018). Comparison of Preferred Methods Expressed in the Economic Valuation of Ecosystem Services (Case Study: Qeshm mangrove forests). Environmental Science Quarterly, 16(1), 69-88.
Masoudi, M., Salman Mahini, A. R., Mohammadzadeh, M., & Mirkarimi, S. H. (2016). Ecotourism Planning in Protected Areas Using Multi-Criteria Assessment (Case Study: Miankala Wildlife Refuge). Journal of Natural Environment, 69(1), 211-229. (in Persian)‎
MEA (Millennium Ecosystem Assessment) (2005). Ecosystems and Human ‎Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC, USA‏.‏
Moslehi, M. (2018). Ecological Value of Endangered Mangrove Ecosystems. Man and Environment, 16(3), 148-168. (in Persian)‎
Nazariani, N., Falah, A., Lotfalian, M., & Imanirastaei, M. (2017). Livelihood Dependences of Forest Dwellers on Forest Resources (Case Study: Saman Arafi Namjoi of Kohdasht city). Iranian Forest and Spruce Research, 25(1), 95-105. (in Persian)‎
Parhizgar, A. & Ghafari Gilandeh, A. (2008). Geographic Information System and Multi-Criteria Decision Analysis. Samt Publications. (in Persian)‎
Pena, L., Casado-Arzuaga, I., & Onaindia, M. (2015). Mapping Recreation Supply ‎and Demand Using an Ecological and a Social Evaluation Approach, Ecosystem ‎services, 13, 108–118‎‏.‏
Plieninger, T., Bieling, C., Ohnesorge, B., Schaich, H., Schleyer, C., & Wolff, F. (2013). Exploring Futures of Ecosystem Services in Cultural Landscapes Through Participatory Scenario Development in the Swabian Alb, Germany. Ecology and Society, 18(3).
Salman-Mahini, A. R. & Kamyab, H. (2009). Remote Sensing and Applied Geographic Information Systems with Idrisi Software. Mehr Mahdis Publications. (in Persian)‎
Salman-Mahini, A. R., Riyazi, B., Naimi, B., Babai-Kafaki, S., & Javadi Larijani, A. (2008). Evaluation of Nature Tourism Potential of Behshahr City Based on Multi-Criteria Evaluation Method Using GIS. Environmental Science and Technology, 11(1), 187-198.
Schroder, S. A., Toth, S. F., Deal, R. L., & Ettl, G. J. (2016). Multi-objective Optimization to Evaluate tradeoffs among forest Ecosystem Services Following Fire Hazard Reduction in the Deschutes National forest, USA. Ecosyst. Serv. 22B, 328–347.
Schwartz, C., Klebl, F., Ungaro, F., Bellingrath-Kimura, S. D., & Piorr, S. (2022). Comparing Participatory Mapping and a spatial biophysical Assessment of ecosystem service Cold Spots in Agricultural Landscapes. Ecological Indicators, 145, 109700, 1-10.
Sherrouse, B. C., Semmens, D. J., & Clement, J. M. (2014). An application of Social Values for Ecosystem Services (SolVES) to Three National Forests in Colorado and Wyoming. Ecological Indicators, 36, 68–79.
Sobhani, P., Esmaeilzadeh, H., Sadeghi, S. M. M., Wolf, I. D., Esmaeilzadeh, Y., & Deljouei, A. (2022). Assessing Spatial and Temporal Changes of Natural Capital in a Typical Semi-Arid Protected Area Based on an Ecological Footprint Model. Sustainability14(17), 10956.
Sun, X., Tang, H., Yang, P., Hu, G., Liu, Z., & Wu, J. (2020). Spatiotemporal Patterns and Drivers of Ecosystem Service Supply and Demand Across the Conterminous United States: A Multiscale Analysis. Science of the Total Environment, 703, 1-47.
Tamayo, N. Ch. A., Anticamara, J. A., & Acosta-Michlik, L. (2018). National Estimates of Values of Philippine Reefs' Ecosystem Services. Ecological Economics, 146, 633-644.
Tiemann, A. & Ring, I. (2022). Towards Ecosystem Service Assessment: Developing Biophysical Indicators for Forest Ecosystem Services. Ecological Indicators, 137, 108704, 1-13.
van Berkel, D. B. & Verburg, P. H. (2014). Spatial Quantification and Valuation of cultural Ecosystem Services in an Agricultural Landscape. Ecological Indicators, 37, 163-174.
Wolff, S., Schulp, C. J. E., Kastner, T., & Verburg, P. H. (2017). Quantifying spatial variation in ecosystem services demand: a global mapping approach. Ecological Economics, 136, 14-29
Yingjie, L., Liwei, Zh., Junping, Y., Pengtao, W., Ningke, H., Wei, Ch. & Bojie, F. (2017). Mapping the Hotspots and Coldspots of Ecosystem Services in Conservation Priority Setting. Journal of Geographical Sciences, 27(6), 681-696.
Zhang, Sh., Wu, T., Guo, L., Zou, H., & Shi, Y. (2023). Integrating Ecosystem Services Supply and Demand on the Qinghai-Tibetan Plateau Using Scarcity Value Assessment. Ecological Indicators, 147, 109969, 1-14.