مکان‌یابی کاربری‏ های اداری شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعة موردی: شهر اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در کشورهای در حال توسعه همچون ایران که زیرساخت‌های اداری شهری با چالش­هایی روبرو می­باشد، ضرورت توجه به پدافند غیرعامل شهری برای کاهش حجم خسارات بیشتر مورد توجه است. تحقیق حاضر در زمرة تحقیقات کاربردی با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و درصدد مکان‌یابی و طراحی سایت‏های اداری در شهر اصفهان است. جهت گردآوری اطلاعات از روش‏های اسنادی و پرسش‏نامه استفاده شد. بدین منظور 18 شاخص مکان‌یابی کاربری‏های اداری شهری در قالب چهار معیار کلی (جمعیتی، عملکردی، کالبدی، سازه‏ای) انتخاب و با بهره‏گیری از مدل فرایند تحلیل شبکه‏ای (ANP) ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها مشخص شد. سپس ضرایبِ به‌دست‌آمده در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در لایه‏های اطلاعاتی تأثیر داده شد و با هم‌پوشانی آن‌ها پهنه‏های مستعد جهت ساخت کاربری‏های اداری شناسایی شد. پس از آن، هر یک از کاربری‏های هجده‌گانه با استفاده از روش دلفی و پرسشنامة متخصصان وزن‌دهی شد. در نهایت، با استفاده از توانمندی‎های سامانة اطلاعات جغرافیایی Euclidean Distance و Weighted Overlay پراکنش فضایی هر یک از کاربری‌های خدماتی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد از کل شهر اصفهان 3 درصد مطلوبیت خیلی کم، 9/15 درصد مطلوبیت کم، 4/43 درصد مطلوبیت متوسط، 74/28 درصد مطلوبیت زیاد، و 96/8 درصد مطلوبیت خیلی بالایی دارد و همان‌طور که مشاهده می‏شود از جنوب به شمال شهر از میزان مطلوبیت کاسته می‏شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، عبدالمجید و منوچهری، سوران (1399). سنجش وضعیت و تحلیل عوامل مؤثر بر مطلوبیت مدیریت بحران مخاطرات طبیعی در شهرستان قائنات. برنامه‌ریزی فضایی، 10(2)، 23 ـ 56.
آفتاب، احمد؛ هوشمند، اکبر و پیری، فردین (1397). ارزیابی آسیب‌پذیری شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل. جغرافیا و توسعة فضای شهری، 5(2)، 61 ـ 79. doi: 10.22067/gusd.v5i2.67302
امامی، علی و محمدمختاری، سید علی (1385). نقش معماری و تمرکز فضاهای اداری. همایش ملی مناسب‌سازی محیط شهری. تهران.
جلالی، غلام‌رضا؛ عراقی‌زاده، مجتبی و هاشمی فشارکی، سید جواد (1398). تعیین و اولویت‌بندی اثرگذارترین شاخص‏ها در طراحی معماری ساختمان‌‏های اداری از منظر پدافند غیرعامل با استفاده از روش تحلیل سلسله‏ مراتبی 1 (AHP). مدیریت بحران، 8(1)، 67 ـ 76.
حسینی، سید بهشید (1389). معیارهای عمومی در طراحی ساختمان‌های عمومی شهری. چ 2. تهران: عابد.
حیرانی‌پور، میلاد و خداکرمی، جمال (1394). بررسی اصول طراحی ساختمان‏های اداری با رویکرد معماری پایدار. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‏های شهری. اصفهان.
خمر، غلام‌علی و راهدار پودینه، سمیه (1399). مکان‌یابی بهینۀ کاربری‌های اداری‌ـ دولتی با استفاده از منطق فازی در محیط GIS  (مطالعۀ موردی: شهر زابل). آمایش جغرافیایی فضا، 10(37)، 57 ـ 72.
خضرلو، آرام (1401). تحلیل شاخص‌های مؤثر در ساختار تاریخی شهر‌های معاصر با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونة موردی: بافت تاریخی شهر خوی). شهر ایمن، 5(17)، 25 ـ 36.
خضرلو، آرام و کریمی، رضا (1402). ارزیابی تهدیدات و آسیب‌پذیری شهر جدید اندیشه با رویکرد پدافند غیرعامل. اطلاعات جغرافیایی (سپهر). انتشار آنلاین.
حیدری، جهانگیر (1395). تحلیل توزیع فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر. جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 14(2)، 129 ـ 153. doi: 10.22067/geography.v14i2.52945
رضویان، محمدتقی؛ علیان، مهدی و رستمی، حسین (1397). ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌های استان یزد با رویکرد پدافند غیرعامل. آمایش سرزمین، 10(1)، 31 ـ 63. doi: 10.22059/jtcp.2017.229144.669687
زارعی، غلام‌رضا و اباذرلو، سجاد (1397). بررسی آسیب‏پذیری شهرها با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی معکوس (IHWP) و GIS (مطالعة موردی: تهران بزرگ). شهر ایمن، 1(2)، 1 ـ 16.
سلمانی‌مقدم، محمد؛ امیراحمدی، ابوالقاسم و ‌کاویان، فرزانه (1393). کاربرد برنامه‏ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب‏آوری شهری در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعة موردی:‌ شهر سبزوار). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 5(17)، 17 ـ 34.
سند راهبردی پدافند شهری (1399). معاونت امور شهری و تهران. سازمان پدافند غیرعامل. تهران.
شیعه، اسماعیل (1387). مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. چ 3. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
صالح‏نسب، ابوذر؛ کلانتری خلیل‌آباد، حسین و پیوسته‏گر، یعقوب (1397). شناسایی و ارزیابی تهدیدات در زیرساخت‌های حیاتی شهرها با رویکرد دفاع غیرعامل (نمونة موردی: منطقة 6 شهر تهران). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9(32)، 100 ـ 114.
صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر و فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت، محیط‌شناسی، 59(3)، 99 ـ 112.
فرزام‌شاد، مصطفی و عراقی‌زاده، مجتبی (1391). مبانی برنامهریزی و طراحی شهر امن از منظر پدافند غیرعامل. اصفهان: علم‌آفرین.
کرمی، فریبا؛ قنبری، ابوالفضل و حسن‌دوست فرحانی، داود (1399). مکان‌یابی سایت‏های حیاتی و حساس در شهرستان بجنورد با رویکرد پدافند غیرعامل. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(73)، 257 ـ 275.
کلانتری خلیل‏آباد، حسین؛ اباذرلو، سجاد و حیدری، علی‌اکبر (1401). شناسایی فرایند آسیب‏پذیری شهرها با رویکرد پدافند غیرعامل. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
Aftab, A., Houshmand, A., & Piri, F. (2019). Assessing the Vulnerability of Urumia City Using Passive Defense Approach. Geography and Urban Space Development, 5(2), 61-79. doi: 10.22067/gusd.v5i2.67302. (in Persian)
Ahmadi, A. & Manoochehri, S. (2020). Assessing the Status and Analysis of Factors Affecting the Desirability of Crisis Management of Environmental Hazards in Ghaenat City. Spatial Planning, 10(2), 23-56. doi: 10.22108/sppl.2020.117853.1398. (in Persian)
Bin, LIU (2003). The Restoration Planning of Road Network in Earthquake Disasters. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol. 4, 526-539.
Brown, Gerald G., Matthew Carlyle W., Salmer´on, J., & Wood, K. (2017). Analyzing the Vulnerability of Critical Infrastructure to Attack and Planning Defenses. Institute for Operations Research and the Management Sciences (INFORMS), USA, 120-135.
Brøgger, D. (2019). Unequal urban rights: Critical reflections on property and urban citizenship. Urban Studies, Vol. 56(14), 2977–2992
Johnson, C. W. (2006, May). The application of computational models for the simulation of large-scale evacuations following infrastructure failures and terrorist incidents. In Proc. NATO Research Workshop on Computational Models of Risk to Infrastructure (pp. 9-13).
Chunliang Xiu, Lin Cheng, Wei Song and Wei Wu (2015). Vulnerability of large city and its implication in urban planning: A perspective of intra-urban structure. Chinese Geographical Science, 21(2), 204–210.
Emami, A. & Mohammad Mokhtari, S. A. (2006). The role of architecture and the concentration of office spaces. National Conference on Adaptation of Urban Environment. Tehran. (in Persian)
Farzam-Shad, M. & Iraqizadeh, M. (2011). Basics of safe city planning and design from the point of view of passive defense. Isfahan: Alam Afarin Publications. (in Persian)
Fema 426 (2003). Reference Manual to Mitigation Potential Terrorist Attacks Against Buildings. Federal Emergency Management Agency. USA.
Fema 452 (2005). Risk Assessment, a How to guide to Mitigation Potential Terrorist Attacks against Buildings. Federal Emergency Management Agency. USA.
Jalali, G., Araghizadeh, M., & hashemi fesharaki, S. J. (2019). Determination and Prioritization of the Most Effective Criteria in Architectural Design of Office Buildings from Passive Defense Point of View by Using AHP Method. Emergency Management, 8(1), 67-76. (in Persian)
Johnson, W. O. (2008). Using Evacuation Simulations to Ensure the Safety and Security of the 2012 Olympic Venues. Safety Science, 46(2), 302-322.
Khalilabad Kalantari, H., Abazarlu, S., & Heydari, A. (2021). Identifying the Vulnerability Process of Cities with Passive Defense Approach. Tehran: Honar University Press.
Karami, F., Ghanbari, A., & Hasandost Farhani, D. (2020). Locating Vital and Sensitive Sites Bojnourd Township with a Passive Defense Approach. Geography and Planning, 24(73), 257-275. doi: 10.22034/gp.2020.10862. (in Persian)
khamar, G. & Rahdar Podineh, S. (2020). Optimum Location of Government-Administrative Uses Using Fuzzy Logic in GIS Environment (Case study: Zabul city). Geographical Planning of Space, 10(37), 57-72. doi: 10.30488/gps.2020.158651.2948. (in Persian)
Khadrelu, A. (2022). Analysis of Effective Indicators in the Historical Structure of Contemporary Cities with the Approach of Passive Defense (Case Example: the Historical Context of Khoi City). Ayman Shahr Scientific Journal, 5(1), 25-36. doi: 10.22034/ispdrc.2022.254327. (in Persian)
Khezerlou, A. & Karimi, R. (2023). Assessing the Threats and Vulnerability of the New City of Andisheh with a Passive Defense Approach. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 4(3), 123-143. doi: 10.22131/sepehr.2023.563627.2917. (in Persian)
Heidari, J. (2017). Analysis of the Spatial Distribution of Urban Public Services in the Areas of Boushehr. Journal of Geography and Regional Development, 14(2), 129-153. doi: 10.22067/geography.v14i2.52945. (in Persian)
Hiranipour, M. & Khodakarmi, J. (2014). Examining the Design Principles of Office Buildings with a Sustainable Architecture Approach, International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urban Infrastructure. Isfahan. (in Persian)
Hosseini, S.B. (2009). General Criteria in the Design of Public Urban Buildings. Second Edition. Tehran: Abid Publishing House. (in Persian)
Monstadt, J. & Schmidt, M. (2020). Urban Resilience in the Making? The Governance of Critical Infrastructures in German Cities. Urban Studies, Vol. 56(11), 2353–2371.
Millazzo, M. & Maschio, G. (2013). Resilience of Cities to Terrorist and other Threats, NATO Science for Peace and Security Series C: Environmental Security, Risk Evaluation of Terrorist Attacks against Chemical Facilities and Transport Systems in Urban Areas, ISSN: 1874-6519, 37-53.
Ni'mah, N. M. & Lenonb, S. (2017). Urban Green Space for Resilient City in the Future: Case Study of Yogyakarta City, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Vol. 70, 3rd International Conference of Planning in the Era of Uncertainty 6–7 March 2017, Malang, Indonesia.
Salehi, E., Aghababaei, M. T., Sarmadi, H., & Farzad Behtash, M. R. (2011). Considering the Environment Resiliency by Use of Cause Model. Journal of Environmental Studies, 37(59), 99-112. (in Persian)
Saleh-Nasab, A., Khalil-Abad Khalantari, H., & Panishte-gar, Y. (2017). Identification and Evaluation of Threats in the Critical Infrastructure of Cities with Passive Defense Approach (Case Example: District 6 of Tehran). Journal of Urban Planning and Research, 9(32), 100-114. (in Persian)
Salmani Moghadam, M., Amir Ahmadi, A., & Kavian, F. (2022). Investigating the Role of Land Use Planning in Improving Earthquake Resilience of Urban Communities (Case Example of Sabzevar City). Geographical Studies of Dry Areas, 5(17), 17-34. (in Persian)
Shia, I. (2009). An Introduction to the Basics of Urban Planning. Third edition. Tehran: Iran University of Science and Technology Publications. (in Persian)
Razavian, M. T., Alian, M., & Rostami, H. (2018). Assessment of Spatial Vulnerability Infrastructures in Yazd Province, with Passive Defense Approach. Town and Country Planning, 10(1), 31-63. doi: 10.22059/jtcp.2017.229144.669687. (in Persian)
Zarei, G. & Abazarlou, S. (2017). Investigating the Vulnerability of Cities with a Passive Defense Approach Using the Inverse Hierarchy Analysis Method (IHWP) and GIS (a Case Study of Tehran). Ayman Shahr Scientific Journal, 1(2), 1-18. (in Persian)