تحلیل عدالت فضایی کاربری‌های خدماتی در مناطق شهری با تکنیک ORESTE (مورد مطالعه: مناطق هشت‌گانه شهر قم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

عدالت فضایی کاربری‏ها یا به عبارتی دیگر توزیع عادلانه و عاقلانه و متوازن کاربری‏های شهری  یکی از مسائل مهم برنامه‏ریزی شهری است. مطالعة حاضر از نظر هدف پژوهشی و از نظر ماهیت تحلیلی است. اطلاعات کتابخانه‏ای این پژوهش از کتب و مقالات گردآوری شده است. برای تحلیل از شاخص سرانة کاربری‏های خدماتی بهره گرفته شده که این سرانه‏ها در نرم‌افزار GIS محاسبه شده است. جامعة آماری پژوهش نیز مناطق هشت‏گانة شهر قم‌اند. این پژوهش تلاش کرده عدالت فضایی کاربری‏های خدماتی مناطق هشت‏گانة شهر قم را با تکنیک ORESTE، بر اساس شاخص‏ها، که سرانة کاربری‏های خدماتی هستند، تحلیل کند. برای این منظور ابتدا با روش آنتروپی‏شانون به شاخص‏ها وزن داده شد که بیشترین وزن به کاربری‏‏ جهانگردی و کمترین وزن به پارک اختصاص یافت. پس از وزن‌دهی، تکنیک ORESTE انجام شد که منطقة 7 بیشترین و منطقة 6 کمترین میزان سرانه را کسب کردند. سپس با ضریب پراکندگی، به صورت دو‏به‏دو، پراکندگی سرانة کاربری‏های خدماتی مناطق محاسبه شد که نتایج نشان داد منطقة 2 و 8 از بیشترین و منطقة 5 و 7 از کمترین پراکنش فضایی کاربری‏های خدماتی برخوردارند. همچنین با ضریب همبستگی اسپیرمن رابطة همبستگی بین جمعیت هر منطقه با سرانة کاربری‏های خدماتی محاسبه شد که نتیجه رابطة همبستگی منفی را نشان داد؛ بدین معنی که هر چه جمعیت افزایش پیدا کند میزان سرانة کاربری‏های خدماتی کاهش پیدا می‏کند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدپور، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت‌الله؛ فرجی سبک‌بار، حسن‌علی و وفایی، ابوذر (1393). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی (مورد مطالعه: کاشان). آمایش سرزمین، 6(2)، 179 ـ 208.
اسمعیل‌پور، نجما و شکیبامنش، مهدی (1398). تحلیل نابرابری‌های فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (نمونة موردی: شهر یزد). برنامه‌ریزی فضایی، 9(3)، 71 ـ 88.
امان‌پور، سعید؛ حسینی شه‌پریان، نبی‌الله و ملکی، سعید (1395). تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلان‌شهر اهواز از خدمات شهری با تأکید بر عدالت اجتماعی. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 4(3)، 495 ـ 517.
توکلی‌نیا، جمیله؛ کانونی، رضا؛ خاوریان گرمسیر، امیررضا و پاسبان عیسی‌لو، وحید (1394). تحلیل نابرابری‌های توسعة منطقه‌ای در بخش بهداشت و درمان استان اردبیل. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(18)، 1 ـ 14.
جرفی، محمدامین؛ مدیری، مهدی و مهدوی حاجیلونی، مسعود (1397). برنامه‌ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (مطالعة موردی: کلان‌شهر اهواز). آمایش محیط، 50، 151 ـ 170.
رجبی، مرضیه و خستو، مریم (1398). تحقق حکمروایی خوب شهری با تأکید بر مفهوم عدالت فضایی و اجتماعی (نمونة موردی: شهر رشت). مدیریت شهری، 54(18)، 197 ـ 214.
روستایی، شهریور؛ حکیمی، هادی و علی‌زاده، شیوا (1399). سنجش عدالت فضایی شاخص‌های کمّی و کیفی مسکن در حوزه‌های شهری (مطالعة موردی: شهر ارومیه). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52(3)، 1009 ـ 1029.
زیاری، کرامت‌الله (1389). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. چ 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ساسان‌پور، فرزانه؛ مصطفوی صاحب، سوران و احمدی، مظهر (1394). تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (مطالعة موردی: نواحی بیست‌ودوگانة شهر سنندج). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(23)، 95 ـ 114.
سامانة نقشة نمای قم، https://map.qom.ir (تاریخ مراجعه 12/04/1402).
سایت مرکز آمار ایران، https://www.amar.org.ir/ (تاریخ مراجعه 12/04/1402).
سلیمانی، محمد؛ کمان‌رودی، موسی؛ احمدی، مظهر؛ زنگانه، احمد و ابیا، حمید (1398). تحلیل ساختار فضایی کلان‌شهر قم با تأکید بر شکل‌گیری هسته‌های فرعی. شهر ایرانی‌ـ اسلامی، 9(36)، 5 ـ 86.
شریف‌زادگان، محمدحسین (1385). راهبردهای توسعة اقتصادی و عدالت اجتماعی. رفاه اجتماعی، 6(24)، 9 ـ 29.
شریفی، عبدالنبی (1385). عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز. پایان‌نامة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. استاد راهنما: حسین حاتمی‌نژاد. دانشگاه تهران.
طهماسبی‌زاده، فرشاد و خادم‌الحسینی، احمد (1397). تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در مناطق شهری (مطالعة موردی: مناطق شهر اصفهان). جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، 17 ـ 28.
کرکه‌آبادی، زینب؛ تدینی، معصومه و الماسی، حسین (1393). بررسی و ارزیابی نحوة توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (نمونة موردی: شهر بومهن). مدیریت شهری، 13(36) (پیاپی)، 247 ـ 268.
کنعان‌پور، عبدالله؛ معصومی، محمدتقی و نظم‌فر، حسین (1400). واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری‌های اراضی شهری (مطالعة موردی: مناطق پنج‌گانة شهر اردبیل). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(3)، 637 ـ 662.
کوشانه، روشن؛ عزت‌پناه، بختیار و موسوی، میرنجف (1398). تحلیل پراکنش فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری با استفاده از روش شاخص ویلیامسون (مطالعة موردی: کلان‌شهر تبریز). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(4)، 205 ـ 221.
موسوی، میرنجف (1391). شکل پایدار شهر و عدالت اجتماعی (مطالعة مورد: شهر میاندوآب). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44(80)، 177 ـ 192.
مهندسین مشاور امکو ایران (1386). ضوابط و مقررات طرح جامع شهر قم (با رویکرد ساختاری‌‌ـ راهبردی). ویراست سوم. سازمان مسکن و شهرسازی استان قم.
نصیری هنده‌خاله، اسماعیل (1395). تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور (مطالعة موردی: شهر قزوین). آمایش جغرافیایی فضا (فصلنامة علمی‌ـ پژوهشی دانشگاه گلستان)، 8(28)، 133 ـ 153.
وارثی، حمیدرضا؛ قائد رحمتی، صفر و باستانی‌فر، ایمان (1386). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت (مطالعة موردی: مناطق شهر اصفهان). جغرافیا و توسعه، 5(9)، 91 ـ 106.
هاروی، دیوید (1382). عدالت اجتماعی و شهر. مترجم: محمدرضا حائری، بهروز منادی‌زاده، فرخ حسامیان. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
همتی، شهاب‌الدین؛ ذبیحی، حسین و کاملی، محسن (1392). تحلیلی بر نقش حیاط مساجد در شهرهای اسلامی به عنوان فضای شهری (مطالعة موردی: صحن انقلاب اسلامی، حرم حضرت معصومه(س) قم). مطالعات شهر ایرانی‌ـ اسلامی، 14، 43 ـ 50.
Ahmadpour, A., Hataminejad, H., Ziari, K. A., Faraji S., H. A., & Wafai, A. (2013). Investigation and evaluation of urban land use from the perspective of social justice (case study: Kashan). Scientific Journal of Land Studies, 6(2), 179-208. (in Persian)
Amanpour, S., Hosseini Shah-Paryan, N. A., & Maleki, S. (2015). Spatial analysis of the levels of access to urban services in Ahvaz metropolis with an emphasis on social justice. Journal of Geographical Researches of Urban Planning, 4(3), 495-517. (in Persian)
Apostolache, M. A. (2014). Regional Development in Romania-From Regulations to Practice. Procedia Economics and Finance, 8, 35-41.
Consulting Engineers of Emco Iran (2006). Rules and Regulations of Qom City Comprehensive Plan (with a structural-strategic approach). third edition. Qom Province Housing and Urban Development Organization. (in Persian)
Denis, A. (2012). Measuring the satisfaction aft citizens for the services given by the municipality: the case of kirsehir municipality. Precede Social and Behavioral Sciences, 62(24).
Harvey, D. (2003). Social justice and the city. translated by Mohammad Reza Haeri, Behrouz Manadizadeh, Farrokh Hasamian. Tehran: Urban Planning and Processing Company Publications. (in Persian)
Hemti, S., Zabihi, H., & Kameli, M. (2012). An analysis of the role of mosque courtyards in Islamic cities as an urban space (Case study: Islamic Revolution Hall, Masoumeh Shrine, Qom). Iranian Islamic City Studies Journal, 14, 43-50. (in Persian)
Iran Statistics Center website, https://www.amar.org.ir, (reference date 2023/07/03). (in Persian)
Ismailpour, N. & Shakibamanesh, M. (2018). Analysis of spatial inequalities in the use of urban services (Case example: Yazd city). Journal of spatial Planning, 9(3), 71-88. (in Persian)
Jao, J. B., Zhou Chun, S., Wang, Y. M., & Jiang, H. Y. (2011). Spatial analysis on urban public service facilities of Guangzhou City during the economy system transformation. Geographical Research, 30(3), China, 424-436.
Jarfi, M. A., Moderi, M., & Mahdavi Hajiloni, M. (2017). Strategic planning of urban service distribution from the perspective of Spatial justice (case study: Ahvaz metropolis). Quarterly Journal of Environmental Studies, 50, 151-170. (in Persian)
Johansen, P. H., Fisker, J. K., & Thuesen, A. A. (2021). We live in nature all the time: Spatial justice. outdoor recreation and the refrains of rural rhythm, Geofoum, Vol. 120, 132-141.
Kananpour, A., Masoumi, M. T., & Nazmfar, H. (2006). Analysis of spatial justice in the allocation of urban land uses (case study: five areas of Ardabil city). Urban Planning Geography Research Quarterly, 9(3), 637-662. (in Persian)
Karke-Abadi, Z., Tadini, M., & Almasi, H. (2014). Investigating and evaluating the distribution of urban services from the perspective of spatial justice (case example: Bomehan city). Urban Management Quarterly, 13(36) (serial), 247-268. (in Persian)
Kushane, R., Ezzat Panah, B., & Mousavi, M. (2018). Analysis of spatial distribution of urban public service uses using the Williamson index method (case study: Tabriz metropolis). Scientific and Research Quarterly of New Approaches in Human Geography, 11(4), 205-221. (in Persian)
Mousavi, M. (2012). The sustainable form of the city and social justice (case study: Miandoab city). Human Geography Research Journal, 44(80), 177-192. (in Persian)
Nasiri Hinde-Khale, I. (2015). Analysis of spatial inequalities in the distribution of urban services with the approach of spatial justice using the Vicor model (case study: Qazvin city). Journal of Space Geographical Survey (scientific-research quarterly of Golestan University), 8(28), 133-153. (in Persian)
Qom view map system, https://map.qom.ir, (reference date 2023/07/03). (in Persian)
Rajabi, M. & Khastu, M. (2018). Realization of good urban governance with emphasis on the concept of spatial and social justice (case example: Rasht city). Urban Management Quarterly, 54(18), 197-214. (in Persian)
Raushivar, S., Hakimi, H., & Alizadeh, S. (2019). Measuring the spatial justice of quantitative and qualitative indicators of housing in urban areas (case study: Urmia city). Human Geography Research Quarterly, 52(3), 1009-1029. (in Persian)
Retiu, D. (2013). Creative cities and sustainable cities. discourse, city and culture. Vol. 4.
Sasanpour, F., Mostafavi Sahib, S., & Ahmadi, M. (2015). Analysis of spatial inequality in the use of urban services (case study: 22 districts of Sanandaj city). Journal of Urban Planning and Research, 6(23), 95-114. (in Persian)
Sharif-Zadegan, M. H. (2015). Economic development strategies and social justice. Social welfare scientific-research quarterly, 6(24), 9-29. (in Persian)
Sharifi, A. N. (2015). Social justice and the city: an analysis of regional inequalities in the city of Ahvaz. doctoral thesis in geography and urban planning. Supervisor: Hossein Hataminejad. University of Tehran. (in Persian)
Soleimani, M., Kamanroudi, M., Ahmadi, M., Zanganeh, A., & Abia, H. (2018). Analysis of the spatial structure of Qom metropolis with emphasis on the formation of sub-cores. Iranian-Islamic City Scientific-Research Quarterly, 9(36), 5-86. (in Persian)
Tahmasibizadeh, F. & Khadim al-Hosseini, A. (2017). Spatial analysis of social justice in urban areas (case study: areas of Isfahan city). Quarterly Journal of Geography and Environmental Studies, 7(26), 17-28. (in Persian)
Tavaklinia, J., Kanoni, R., Khavarian Garmsir, A. R., & Constable Isa Lo, V. (2014). Analysis of regional development inequalities in the health sector of Ardabil province. Regional Planning Quarterly, 5(18), 1-14. (in Persian)
Warsi, H. R., Quaid Rahmati, S., & Bastanifar, I. (2016). Investigating the effects of urban service distribution on the spatial imbalance of the population, a case study: Isfahan city areas. Journal of Geography and Development, 5(9), 91-106. (in Persian)
Ziari, K. A. (2010). Urban land use planning. second edition Tehran: Tehran University Press. (in Persian)