آسیب‎پذیری نواحی شهری در برابر خطر وقوع زلزله بر ‌اساس‌ مدل IHWP (مطالعة موردی: نواحی منطقة 6 کلان‌شهر اهواز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استاد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

بلایای اتفاق‌افتاده در سالیان اخیر بیانگر این موضوع است که جوامع و افراد به صورت فزاینده‌ای آسیب‎پذیرتر شده و ریسک‎ها نیز افزایش یافته‎اند. با این ‌حال، کاهش ریسک و آسیب‎پذیری اغلب تا بعد از وقوع سوانح نادیده انگاشته می‎شوند. در پژوهش حاضر، که به شیوة توصیفی‌‌ـ تحلیلی به انجام رسیده، سعی شده نمای آسیب‎پذیری نواحی منطقة 6 کلان‎شهر اهواز، در زمان وقوع زلزلة احتمالی، پیش‌بینی و بر اساس هدف اصلی این پژوهش بررسی شود. داده‎های نظری پژوهش به روش کتابخانه‎ای جمع‎آوری شده و پس از استخراج شاخص‎ها تحلیل مکانی هر شاخص‎ با استفاده از مدل دلفی فازی و مدل آسیب‎پذیری IHWP و تحلیل‎های نرم‎افزار GIS به دست آمد. تحلیل یافته‌ها نشان داد با احتساب اولویت‌های اول و دوم مدیریت بحران 03/15 درصد از کل کاربری‎های منطقة مورد مطالعه به‌شدت آسیب‌پذیر است؛ بدین معنی که در صورت وقوع زلزله‌ای شدید در منطقه آسیب‌پذیر خواهد بود. در این تحقیق به این نتیجه دست‌ یافتیم که ویژگی‌های کالبدی ساختمان به‌ اندازة عواملی مانند کاربری زمین، تراکم جمعیت، و زمان وقوع زلزله اهمیت دارد که در میزان آسیب‌پذیری و فعالیت‌های امداد و نجات نقش مؤثری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امان‎پور، سعید؛ مصطفی محمدی ده‌چشمه؛ علی‌رضا پرویزیان (1397). «ارزیابی الزامات پدافند غیرعامل در هم‌جواری صنایع (موردشناسی: کلان‌شهر اهواز)»، جغرافیا و آمایش شهری‌ـ منطقه‌ای، 8(26)، ص 217 ـ 244. doi: 10.22111/gaij.2018.3768
امان‎پور، سعید؛ علی‌رضا پرویزیان (1399). «مکان‌یابی ‏پناهگاه‌های چندمنظورۀ شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل (مطالعۀ موردی: منطقۀ 1 کلان‌شهر اهواز)»، آمایش سرزمین، 12(2)، ص 385 ـ 406. doi: 10.22059/jtcp.2020.305735.670133
امینی‌ورکی، سعید؛ مهدی مدیری؛ فتح‌الله شمسایی زفرقندی؛ علی قنبری‌نسب (1393). «شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌‌پذیری شهر‌‌ها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌‌های تأثیر‌گذار در آن با استفاده از روش کیو»، مدیریت بحران، ویژه‌نامۀ هفتۀ پدافند غیرعامل.
پرویزیان، علی‌رضا؛ هاجر احمدی (1398). «سنجش تاب‌آوری کلان‌شهرها در برابر زلزله (مطالعة موردی: کلان‌شهر اهواز)»، اولین کنگرة ملی پژوهش، کارآفرینی، و توسعة ملی با رویکرد حمایت از تولید ملی، تهران، مؤسسة رویش فردای جوان. https://www.civilica.com/Paper-NCREND01-NCREND01_038.html
پرویزیان، علی‌رضا (1395). «ارزیابی الزامات پدافند غیر‌عامل در هم‌جواری صنایع (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر اهواز)»، پایان‌‌‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشتۀ جغرافیا و برنامه‌‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.
پرویزیان، علی‌رضا؛ سعید امان‌پور؛ هاجر احمدی؛ نازنین حاجی‎پور (1397). «آسیب‎شناسی پراکنش فضایی مدارس ابتدایی با استفاده از GIS (مطالعة موردی: منطقة 3 اهواز)»، پژوهشهای بومشناسی شهری، 9(18)، ص 35 ـ 48.
حبیبی، کیومرث؛ مصطفی بهزادفر؛ ابوالفضل مشکینی؛ سعید نظری (1392). «تهیة یک مدل پیشینی ناپایداری بافت‎های کهن شهری در برابر زلزله با منطق سلسله‌مراتبی وارون و GIS»، علوم زمین، 22(87)، ص 83 ـ 92.
خدمت‎زاده، علی؛ میرنجف موسوی؛ اردشیر یوسف‎زاده (1400). «تحلیل شاخص‎های آسیب‎پذیری شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعة موردی: شهر ارومیه)»، مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 16(1)، ص 43 ـ 62.
رحمانی‎لیر، پیروز (1394). «سنجش ضریب آسیب‎پذیری سکونتگاه‎های روستایی در برابر زلزله (مطالعة موردی: دهستان دهدشت غربی)»، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید چمران.
سجادیان، ناهید؛ مهدی علی‌زاده؛ علی‌رضا پرویزیان (1396). «سنجش استقرار بیمارستان‎های کلان‌شهر اهواز مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل»، آمایش جغرافیایی فضا، س 7، ش 24، ص 169 ـ 184.
شکیبا، علی‌رضا؛ سید بابک میرجعفری؛ سید علی علوی؛ بتول کامل (1392). «ارزیابی تلفات انسانی و خسارت‎های ساختمانی در سناریوهای مختلف زلزله در شرایط عدم قطعیت (منطقة مطالعه‌شده: منطقة 8 شهر تبریز)، سنجش‌ از دور و GIS ایران، 5(3)، ص 49 ـ 64.
شهین‎باهر، ایرج؛ رسول وظیفه‎شناس (1391). «بررسی میزان تاب‎آوری ساختار فضایی و کالبدی شهرها (نمونة موردی: شهر وان ترکیه)»، شمس شورای مرکزی سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور، ص 57 ـ 61.
صفری‎اله‎خیلی، قاسم؛ محمدرضا ملک (1399). «مکان‌یابی برای اسکان موقت پس از وقوع زمین‌لرزه تحت شرایط عدم قطعیت با استفاده از منطق فازی کلاسیک و منطق فازی شهودی (مطالعة موردی: منطقة 2 شهرداری تهران)»، اطلاعات جغرافیایی سپهر، د 29، ش 115، ص 115 ـ 125.
عابدینی، موسی؛ نادر سرمستی (1395). «ارزیابی ضریب آسیب‎پذیری کلان‌شهر تبریز در برابر خطر زلزله و برآورد تلفات انسانی»، جغرافیای طبیعی، 9(23)، ص 35 ـ 56.
عزیزی، محمدمهدی؛ مهدی برنافر (1391). «فرایند مطلوب برنامه‌‌ریزی شهری در حمله‌‌های هوایی از دیدگاه پدافند غیرعامل (مطالعۀ موردی: ناحیۀ 1 منطقۀ 11 تهران)»، مطالعات شهری، ش 1، ص 10 ـ 22.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ رضا نظرپور دزکی (1395). «مدل‎سازی تلفات انسانی در سناریوی وقوع زلزلة شبانة منطقة 1 شهر اهواز بر پایة مدل کوبرن فازی»، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 5(20)، ص 21 ـ 38.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ مهدی علی‌زاده؛ علی‌رضا پرویزیان (1398). «مکان‌یابی ‎پناهگاه‎های شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل (مورد مطالعه: شهر کوهدشت)»، آمایش جغرافیایی فضا، 9(32)، ص 149 ـ 162.
محمدی‌ ده‌چشمه، مصطفی (1392). ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، اهواز، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
References
Abedini, M. & Sarmasti, N. (2015). “Assessing the vulnerability of Tabriz metropolis against earthquake risk and estimating human casualties”, Journal of Natural Geography, 9(23), pp. 35-56. (in Persian)
Ainuddin, S. & Routray, J. K. (2012). “Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan”, International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, pp. 25-36.
Alcantara-Ayala I. (2002). “Geomropology, Natural Hazard,Vulnerability And Prevention Of Natural Disasters In Developing Countries”, Geomorphology, 47, pp. 107-124.
Allan, P. & Bryant, M. (2010). “The Critical Role of Open Space in Earthquake Recovery: A Case Study”, NZSEE Conference, Victoria University of Wellington, Wellington New Zealand.
Amanpour, S., Mohammadi Deh-Cheshmeh, M., & Parvizian, A.R. (2018). “Assessment of passive defense requirements in the vicinity of case studies industries: Ahvaz metropolis”, Quarterly Journal of Geography and Urban Planning-Regional, 8(26), pp. 217-244. doi: 10.22111/gaij.2018.3768. (in Persian)
Amanpour, S. & Parvizian, A.R. (2020). “Location of multi-purpose urban shelters based on the principles of passive defense (Case study: District 1 of Ahvaz metropolis)”, Scientific Journal of Land Management, 12(2), pp. 385-406. doi: 10.22059/jtcp.2020.305735.670133. (in Persian)
Amaratunga, D. & Haigh, R. (2011). Post Disaster Reconstruction of The Built Environment - Building for Resilience, Wiley-Blackwell. U.K.
Aminieh Varki, S., Modiri, M., Shamsai Zafarghandi, F., & Ghanbari-Nasab, A. (2014). “Identifying the prevailing perspectives on the vulnerability of cities to environmental hazards and extracting the effective components in it using the Q method”, Crisis Management Quarterly, Passive Defense Weekly. (in Persian)
Antonioni, G., Gigliola, S., & Valerio, C. (2007). “A methodology for the quantitative risk assessment of major accidents triggered by seismic events”, Journal of Hazardous Materials, Article in press.
Asia-Pacific Disaster Report (2017). Disaster Resilience for Sustainable Development, ESCAP, United Nations publication.
Azizi, M.M. & Bernafar, M. (2012). “Optimal Urban Planning Process in Air Attacks from a Passive Defense Perspective (Case Study: District One, District 11, Tehran)”, Journal of Urban Studies, No. 1, pp. 10-22. (in Persian)
Habibi, K., Behzadfar, M., Meshkini, A., & Nazari, S. (2013). “Preparation of an a priori model of the instability of ancient urban tissues against earthquakes with inverted hierarchical logic and GIS”, Earth Sciences, 22(87), pp. 83-92. (in Persian)
Jinghai, X., Xiaozhe, Y., Dingchao, Ch., Jiwen, A., & Gaozong, N. (2016). “Multi-criteria location model of earthquake evacuation shelters to aid in urban planning”, International Journal of Disaster Risk Reduction, 20, pp. 51-62.
Khidmatzadeh, A., Mousavi, M-N., & Yousefzadeh, A. (1400). “Analysis of Urban Vulnerability Indicators with Earthquake Crisis Management Approach (Case Study: Urmia City)”, Human Settlement Planning Studies, 16(1), pp. 43-62. (in Persian)
Laijun, Zh., Huiyong, L., Yan, S., Rongbing, H., Qingmi, H., Jiajia, W., & Fei, G. (2017). “Planning Emergency Shelters for Urban Disaster Resilience: An Integrated Location-Allocation Modeling Approach”, Sustainability, 9(11), pp. 1-20. https://doi.org/10.3390/su9112098
Marta-Reynal, Q. (2005). “Does democracy preempt civil wars?”, 21(2), pp. 445-465. doi:10.1016/j.ejpoleco.2004.08.003
Mohammadi Deh-Cheshmeh, M., Alizadeh, M., & Parvizian, A.R. (2019). “Location of urban shelters based on the principles of passive defense (Case study: Koohdasht city)”, Journal of Spatial Planning, 9(32), pp. 149-162. (in Persian)
Mohammadi Deh-Cheshmeh, M. & Nazarpour Dezaki, R. (2015). “Modeling human casualties in the scenario of overnight earthquake in region one of Ahvaz based on fuzzy Coburn model”, Journal of Geography and Environmental Hazards, 5(20), pp. 21-38. (in Persian)
Mohammadi Deh-Cheshmeh, M. (2013). Passive urban safety and defense, Ahvaz, Shahid Chamran University Press, Ahvaz. (in Persian)
Nahum, M. & Avishai, M. (2020). “The terrestrial example: Natural disasters as model for planetary defense planning”, Journal of Space Safety Engineering, Vol. 7, Issue 1, pp. 67-77.
Parvizian, A.R. (2016). “Assessment of passive defense requirements in the vicinity of industries (Case study: Ahvaz metropolis)”, Master Thesis in Geography and Urban Planning, Chamran martyr of Ahwaz University. (in Persian)
Parvizian, A.R. & Ahmadi, H. (2019). “Measuring the resilience of metropolises against earthquakes; Case study of Ahvaz metropolis”, The First National Congress of Research, Entrepreneurship and National Development with the Approach of Supporting National Production, Tehran, Young Tomorrow Development Institute. https://www.civilica.com/Paper-NCREND01-NCREND01_038.html. (in Persian)
Parvizian, A.R., Amanpour, S., Ahmadi, H., & Hajipour, N. (2018). “Spatial distribution pathology of primary schools using GIS (Case study: District 3 of Ahvaz)”, Bi-Quarterly Journal of Urban Ecology Research, 9(18), pp. 35-48. (in Persian)
Rahmani-Lear, P. (1394). “Assessing the vulnerability of rural settlements to earthquakes: A case study of Dehdasht Gharbi”, M.Sc. Thesis, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Earth Sciences, Shahid Chamran University. (in Persian)
Safari-Allah-Kheili, Q. & Malek, M.R. (2020). “Locating for temporary settlement after an earthquake under uncertainty conditions using classical fuzzy logic and intuitive fuzzy logic Case study: District 2 of Tehran Municipality”, Sepehr Geographical Information Quarterly, Vol. 29, No. 115, pp. 115-125. (in Persian)
Sajjadian, N., Alizadeh, M., & Parvizian, A.R. (2017). “Assessing the Establishment of Ahwaz Metropolitan Hospitals Based on the Principles of Passive Defense”, Journal of Spatial Planning, Year 7, Issue 24, pp. 169-184. (in Persian)
Sanderson, D. (2000). “Cities, Disasters and Livelihood”, environment and urbanization, Vol. 12, No. 2, pp. 93-102.
Shahin-Baher, I. & Conscientious, R. (2012). “Investigating the resilience of spatial and physical structure of cities Case study: Van, Turkey”, Shams Central Council of the Civil Engineering Organization of the country, July and June, pp. 57-61. (in Persian)
Shakiba, A.R., Mirjafari, S. B., Alawi, S. A., & Kamel, B. (2013). “Assessment of human casualties and construction damage in different earthquake scenarios under uncertainty (Study area: District 8 of Tabriz)”. Iranian Journal of Remote Sensing and GIS, 5(3), pp. 49-64. (in Persian)
Van Westen, C. (2006). Geoinformation Science and Earth Observation for municipal risk management, The SLARIM project, International Instititute for Geoinformation Science and Earth Observation, ITC. P.O. Box 67500 AA Enschede, The Netherlands.
Xiang, Zh. & Ying, L. (2020). “Hierarchical Location of Urban Emergency Shelters under Multi-Flow Pattern”, IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), 2020, 22(2), pp. 6-11. www.iosrjournals.org
Xiaodong, Zh., Jia, Y., Yun, Ch., Jiahong, W., Jiayan, Ch., & Zhan’e, Y. (2020). “Supply Demand Analysis of Urban Emergency Shelters Based on Spatiotemporal Population Estimation”, International Journal of Disaster Risk Science, 11(3), pp. 16-25. https://doi.org/10.1007/s13753-020-00284-9.
Ylenia, S., Luca, S., & Maria, R.V. (2021). “Seismic response of masonry buildings in historical centres struck by the 2016 Central Italy earthquake”, Calibration of a vulnerability model for strengthened conditions, Construction and Building Materials, Vol. 299, 123911, https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2021.123911.
Yukio Tamari, Yuichi Suzuki. Yuta Nakagama, Yuichi Otsuka. (2019). “An example of three dimensional ground model development for earthquake response analysis by using a simple ground modeling system”, Japanese Geotechnical Society Special Publication, Vol. 6, Issue 2, pp. 45-52.